Αυτό που θέλουμε όλοι.

 Συνειδητά ή μη, όλα τα όντα από τους μονοκύτταρους οργανισμούς μέχρι τους ανθρώπους, επιδιώκουν να παραμείνουν ζωντανά και να πολλαπλασιαστούν. Για να συμβεί αυτό, αποφεύγουν τις συνθήκες που βάζουν σε κίνδυνο την ευημερία τους, προτιμώντας τα «ευχάριστα», ευνοϊκά για το σώμα τους περιβάλλοντα με σωστή θερμοκρασία, άφθονη τροφή, τους λιγότερους δυνατόν κινδύνους. Τα όντα που νιώθουν φόβο, θλίψη, ανησυχία, προτιμούν την ηρεμία, την αρμονία, την χαρά. 

Αυτό που θέλουμε όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, είναι να νιώθουμε καλά. Στους πιο εξελιγμένους, η ντοπαμίνη [1], η «ορμόνη της ευτυχίας», κρύβεται πίσω από τις περισσότερες επιθυμίες μας. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί συνεχώς να πετύχει την χημική ισορροπία που θα τον κάνει ευτυχισμένο.  Όσο πιο εξελιγμένος είναι, τόσο ποικίλουν και περιπλέκονται τα ζητούμενά του. Όσο μεγαλώνει η ικανότητα συλλογισμών, τόσο πιο «εγκεφαλική» γίνεται η ευχαρίστηση. Ο άνθρωπος, το πιο πολύπλοκο μυαλό του πλανήτη, συχνά ταλαιπωρεί το σώμα του προκειμένου να ικανοποιήσει το πνεύμα του. Ξενυχτά μελετώντας αλλά και διασκεδάζοντας, ταλαιπωρείται εξερευνώντας αφιλόξενα και επικίνδυνα περιβάλλοντα. Περπατά χιλιόμετρα για μια συναυλία, ταξιδεύει στην άλλη άκρη του κόσμου για έναν έρωτα. Προκειμένου να ικανοποιήσει τα θέλω του, ο άνθρωπος είναι πολλές φορές είναι εντελώς ανορθολογικός στις επιλογές του. Σπαταλά χρόνο και χρήμα σε μικρές χαρές χωρίς ουσία, σε καταστροφικούς εθισμούς. [2].

Χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε καν λοιπόν, είμαστε σκλάβοι της ντοπαμίνης. Και προσπαθώντας να νιώσουμε καλά, καταλήγουμε πολλές φορές να κυνηγάμε ουτοπικά τη συνεχή χαρά, την απόλυτη ευτυχία. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι δυνατόν. Ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να νιώσει μόνιμη ικανοποίηση και πληρότητα. Η ζωή περιλαμβάνει μια ατελείωτη σειρά από επιθυμίες που όταν πραγματοποιούνται, απλώς αντικαθίστανται από νέες [3]. Δεν υπάρχει υπέρτατη ικανοποίηση, δεν υπάρχει ατέρμονη χαρά. Δεν γίνεται να αισθανόμαστε μονίμως υπέροχα. Ακόμη και αν έχει κανείς την απόλυτη οικονομική άνεση, εξασφαλισμένο παρόν και μέλλον, δεν είναι άτρωτος απέναντι σε ασθένειες, ατυχήματα, καταστροφές, απογοητεύσεις, φόβους, λύπες, βαρεμάρα.
Αντί να αναζητούμε αγωνιωδώς μια ανύπαρκτη απόλυτη ευτυχία, ίσως είναι καλύτερο να αναζητήσουμε συνειδητά μια υγιή ισορροπία [4]. Να βρούμε τι πραγματικά μας δίνει πληρότητα, τι χρωματίζει και φωτίζει την ζωή μας. Να απολαύσουμε μέσα στην κουραστική καθημερινότητα πράγματα που -εσφαλμένα- θεωρούμε δεδομένα. Μικρά όπως ένας καφές και δυο κουβέντες, μεγάλα όπως η φύση και η αγάπη.

Το «εγώ» μας όμως, είναι το το κέντρο του κόσμου μας. Αναπόφευκτα πολλοί κάνουμε το λάθος να θεωρούμε τόσο σημαντικά τα θέλω μας, που δεν συνειδητοποιούμε ότι είναι εντελώς υποκειμενικά και υπάρχουν μόνο μέσα στο μυαλό μας. Ότι ο σκοπός και η επιθυμία είναι κατασκευάσματα και χαρακτηριστικά των έμβιων όντων. Τίποτε άλλο στο σύμπαν δεν συμβαίνει με απώτερο στόχο, κινούμενο από κάποια επιθυμία ή βούληση. Όλα τα φαινόμενα απλώς ακολουθούν τις ιδιότητες της ύλης και της ενέργειας, τους νόμους της φυσικής και της χημείας. Δεν υπάρχει πρόνοια, σχέδιο, σκοπιμότητα, κοσμική δικαιοσύνη.

Στον μικρόκοσμο του μυαλού μας μπορεί να θέλουμε «με όλη μας την ψυχή» ένα γλυκό, την υγεία του αγαπημένου μας προσώπου, την παγκόσμια ειρήνη. Τα συναισθήματα και οι επιθυμίες μας όμως, δεν επηρεάζουν την πραγματικότητα με κανέναν τρόπο.  Οι συλλογικές ευχές και οι προσευχές όλης της ανθρωπότητας δεν μετακίνησαν ποτέ ούτε έναν κόκκο άμμου. Δεν επηρέασαν ποτέ ασθένειες, πολέμους, καταστροφές. Δεν θα μπορούσαν  άλλωστε. Οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας είναι μόνο αλλαγές στη χημεία και τη ροή, στις συνάψεις του εγκεφάλου μας. Η πραγματικότητα επηρεάζεται από τις επιθυμίες μας, όσο επηρεάζεται το φως μιας βιβλιοθήκης από τις ιστορίες των βιβλίων στα ράφια της.

Έχοντας επαρκή ικανότητα συλλογισμών, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι κάποια στιγμή θα πεθάνει. Δυσκολεύεται όμως πολύ να το αποδεχθεί. Δυσκολεύεται να πιστέψει ότι θα χάσει την αίσθηση αυτοσυνείδησης, ότι θα σταματήσει να υπάρχει. Για κάποιους η ιδέα του τέλους δεν είναι απλώς δυσνόητη, είναι αδιανόητη. Σε ένα σύμπαν που αργά ή γρήγορα όλα έχουν τελειώνουν, κάποιοι γραπώνονται από την πεποίθηση ότι η «ανθρώπινη ψυχή» εξαιρείται, είναι αιώνια. Έχουν τον ευσεβή πόθο ότι υπάρχει ένα «εγώ» έξω από τον εγκέφαλό μας που επιβιώνει αιώνια χωρίς αυτόν. Και αυτός, είναι ένας από τους βασικούς λόγους της ύπαρξης θρησκειών. Η «εγγύηση» ότι αν ακολουθήσει κανείς συγκεκριμένες συμπεριφορές, μπορεί να εξασφαλίσει ένα καλύτερο, αιώνιο μέλλον. Ακόμη κι αν ο πιστός υποφέρει σε αυτή τη ζωή, τον περιμένει μια παραδεισένια, επόμενη. Οι αναποδιές είναι μέρος του θεϊκού σχεδίου. Σημασία δεν έχει τι θέλει αυτός, αλλά τι θέλει ο θεός. Και τις περισσότερες φορές, ο θεός θέλει αυτό που βολεύει το ανώτερο (και ανδροκρατούμενο) ιερατείο.

Οι θρησκείες τείνουν -όχι τυχαία- να βάζουν όρους και απαγορεύσεις στα πράγματα με τα οποία νιώθουν καλά οι πιστοί. Με την πρόφαση των ευσεβών πρακτικών και των καλών συνηθειών που διατηρούν την τάξη και τη συνοχή της κοινότητας, επιβάλλουν κανόνες για το φαγητό, το ποτό, το σεξ, τη διασκέδαση, την ξεκούραση. Οτιδήποτε αποτελεί ευχαρίστηση ρυθμίζεται, προκαθορίζεται, ενοχοποιείται. Και οι ενοχές είναι ένας πολύ καλός τρόπος ελέγχου [5].

Οι θρησκείες διδάσκουν επίσης ότι η σάρκα είναι δυνάστης, φυλακή του πνεύματος. Ότι οι αδυναμίες και τα δεινά του ανθρώπου πηγάζουν απ’ αυτήν. Ωθούν τους πιστούς να νιώθουν ένοχοι για τα συναισθήματα, για τις «αμαρτωλές» σκέψεις τους.  Οι πιο φανατικοί αυτομαστιγώνονται, πεινούν, διψούν, κρυώνουν, ξενυχτούν, υποφέρουν, περιφρονούν και βασανίζουν το σώμα και το πνεύμα τους, πιστεύοντας ότι αυτό ευχαριστεί την ανώτερη δύναμη που τους έφτιαξε. Για κάποιο λόγο θεωρούν ότι κάνοντας ακριβώς το αντίθετο από αυτό που χρειάζεται και θέλει το ανθρώπινο σώμα και πνεύμα, εξασφαλίζουν τη μετά θάνατον μακάρια αιωνιότητα. Η αίσθηση ότι υποφέρουν για το καλό της ψυχής τους, τους σπρώχνει σε έναν αέναο κύκλο μετάνοιων και προσευχών. Για κάποιους το χρέος απέναντι στον θεό γίνεται δυσβάσταχτο, καθώς κανένας αριθμός προσευχών δεν φαίνεται αρκετός, καμία νηστεία επαρκής. Ο πιστός μπορεί να οδηγηθεί σε -κάποιες φορές- επικίνδυνους ψυχαναγκασμούς και φαύλους κύκλους «τελετουργιών» [6][7].

Η ιδέα της αιώνιας ζωής που φυτεύεται από τον φόβο του θανάτου, ποτίζεται ευχαρίστως από τις θρησκείες. Είναι ευκολότερο να πιστέψεις σε μια ανώτερη δύναμη, έναν απώτερο σκοπό, μια αιώνια συνέχεια, από το να μελετήσεις και να αποδεχθείς την ωμή πραγματικότητα, να καταλάβεις πως όλα έχουν αρχή και τέλος, να βρεις τους δικούς σου στόχους και νόημα στη ζωή σου, για όσο αυτή διαρκεί.

Η ιδέα της αιωνιότητας ακούγεται δελεαστική, ίσως επειδή δεν είναι καθόλου εύκολο να αντιληφθούμε τι σημαίνει «για πάντα». Ακόμη και με τις πιο παραδεισένιες προδιαγραφές, η αιωνιότητα θα κατέληγε πολύ γρήγορα σε αιώνια πλήξη. Δυο μέρες διακοπές σε ένα τροπικό νησί είναι λίγες, δυο βδομάδες, ιδανικές. Δυο μήνες, ρουτίνα. Πώς θα είναι για είκοσι, διακόσια, δύο χιλιάδες χρόνια; Πόσο καλά μπορεί να νιώθει κανείς και για πόσο, όταν έχει ό,τι επιθυμεί; Πώς μπορεί να νιώθει αιωνίως καλά όταν ξέρει ότι αγαπημένοι του άνθρωποι θα νιώθουν αιωνίως φριχτά; Τι θα κάνει όταν πλέον θα γνωρίζει και θα έχει δει τα πάντα; Τι νόημα έχει για τον θεο του, να τον δοξάζουν αιωνίως ψυχές που ο ίδιος έφτιαξε; Γιατί να επιτρέπει ένας πάνσοφος και πανάγαθος θεός αιώνια κόλαση σε κάποιες από αυτές; Ποιο είναι το νόημα και πώς είναι δίκαιο να κριθεί η αιώνια μοίρα μιας ψυχής, από τις αποφάσεις που πήρε για μερικές δεκάδες χρόνια, με το ατελές μυαλό που τη φιλοξένησε; Γιατί σε ένα αχανές σύμπαν που τα πάντα αρχίζουν και τελειώνουν, να είναι ο εντελώς ασήμαντος άνθρωπος και ο εκάστοτε θεός του, η εξαίρεση του κανόνα;

Και τέλος, πειτε μου ειλικρινά, ποιος θέλει πραγματικά να ζήσει για πάντα;

Παραπομπές:

[1] Ντοπαμίνη: ο νευροδιαβιβαστής της ευτυχίας

https://www.therapia.gr/ntopamini-o-neurodiabibastis-tis-eytyxias/

[2] Dopamine: The Currency of Desire

https://www.scientificamerican.com/article/dopamine-the-currency-of-desire/

[3] To be truly happy you will always want something more 

https://qz.com/684940/neuroscience-confirms-that-to-be-truly-happy-you-will-always-need-something-more

[4] Why It's OK to Want More Than What You Have

https://www.psychologytoday.com/intl/blog/living-forward/202306/always-wishing-you-had-a-better-life-how-to-be-happy-anyway

[5] Guilt Tripping: Πώς αντιμετωπίζεται αυτή η συμπεριφορά ως απαράδεκτη https://www.healthweb.gr/psyxiki-ygeia-2/guilt-tripping-pos-antimetopizetai-ayti-i-symperifora-os-aparadekti

[6] Έμμονες σκέψεις με τη θρησκεία
https://nophobia.gr/emmones-skepseis-me-ti-thriskeia/ 

[7] Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και Θρησκεία https://www.withoutdoubt.gr/2022/04/27/ideopsychanagkastiki-diataraxi-kai-thriskeia/

Το μέλλον ανήκει στους νέους

 Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές είμαι 53 χρονών. Έχω όμως την αίσθηση, ότι μόλις πριν επτά-οκτώ χρόνια ήμουν 25. Όχι επειδή νιώθω νέος και δυναμικός. Αντιθέτως, τόσο το πνεύμα όσο και το σώμα μου είναι πολύ πιο κουρασμένα απ’ ότι θα περίμενα. Θυμάμαι όμως καθαρά τόσο κάποιες στιγμές, όσο και την εικόνα που είχα για τον κόσμο από μικρός. Με θυμάμαι οκτώ χρονών να μιλάω στο πίσω μέρος της τηλεόρασης για να με ακούσει ο κύριος στην οθόνη. Να νομίζω ότι τα ξέρω όλα ως έφηβος, να πιστεύω ότι θα αλλάξω τον κόσμο στα είκοσι. Θυμάμαι πώς είναι να είσαι νέος.

 Οι περισσότεροι «μεγαλώνοντας», παίρνουν αποστάσεις από τη νεότητα, τόσο τη δική τους, όσο και των άλλων. Την απορρίπτουν σαν παιδική ασθένεια.

Οι μεγαλύτεροι θεωρούν τους νέους μαλθακούς, τη μουσική που τους αρέσει θόρυβο, τη γλώσσα τους κακοφωνία, τις απόψεις τους ανώριμες. Κι όμως από καταβολής ανθρωπότητας, η κοινωνία, η γλώσσα, η επιστήμη, οι τέχνες, όλα εξελίσσονται από νέους ανθρώπους. Νεαροί εξερευνητές, θαλασσοπόροι, αστροναύτες, ανακαλύπτουν πρωτόγνωρα μέρη. Τα πανεπιστήμια είναι μονίμως γεμάτα με νέους επιστήμονες που προσπαθούν να διευκολύνουν τη ζωή όλων μας. Νέοι ακτιβιστές αγωνίζονται για ένα καλύτερο αύριο. Προφανώς, οι νέοι δεν είναι τέλειοι. Προφανώς κάποιοι αγώνες είναι ουτοπικοί, κάποια ζητούμενα ανεδαφικά, κάποιοι τρόποι σκέψης άκαρποι ή αφελείς. Όσο όμως δεν παραβιάζονται δικαιώματα και νόμοι, όσο δεν υπάρχει εκμετάλλευση, χειρισμός, κακοποίηση, όσο δεν συμβαίνει κάτι ανεπανόρθωτο, καμία επιλογή δεν είναι κατακριτέα. Η ελευθερία του λόγου, η ισονομία, η δικαιοσύνη, πράγματα που θεωρούμε δεδομένα στον πολιτισμένο κόσμο, είναι αποτέλεσμα αγώνων των νέων. Η διαιώνιση του παρελθόντος, η προσκόλληση στο παρόν, είναι αντιπαραγωγικές στασιμότητες. Αν φρενάρει κάτι την ανθρωπότητα, δεν είναι ποτέ οι νέοι.

Εκ των υστέρων βέβαια, προφανώς αναγνωρίζω τα σοβαρά λάθη που έκανα νεότερος. Λάθη που αν και διαμόρφωσαν αυτό που είμαι σήμερα, μου έκαναν κακό, ήταν χαμένος χρόνος. Λάθος παρέες, σπουδές, σχέσεις, επαγγελματικές επιλογές. «Νεανικές ανοησίες», ξενύχτια, καταχρήσεις. Τα λάθη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Εμπειρίες. Μαθαίνουμε από αυτά. Δυστυχώς όμως, δεν είναι πάντα αναστρέψιμα. Η αίσθηση παντοδυναμίας που έχουμε στη νεότητα μπορεί να μας οδηγήσει στις πιο ριψοκίνδυνες πράξεις, κάποιες επιλογές μπορεί να αποβούν μοιραίες, ή να αφήσουν ανεξίτηλα σημάδια.

Γι’ αυτό οι γονείς, το περιβάλλον, οι δάσκαλοι, οι μεγαλύτεροι γενικά, προσπαθούμε να μεταδώσουμε στους νεότερους τη γνώση και τις εμπειρίες μας, προκειμένου να αποφύγουν όσο το δυνατόν περισσότερες κακοτοπιές. Και προσπαθώντας να τους «νουθετήσουμε», πολλές φορές γινόμαστε άθελά μας οι γκρινιάρηδες και κουραστικοί «άσε μας ρε μπάρμπα/OK, boomer» μεγάλοι. Έχουμε εμμονή με το παρελθόν, θέλουμε να επιβάλλουμε τον σωστό τρόπο που πρέπει να γίνονται τα πράγματα, να κάνουν οι άνθρωποι σχέσεις, να λειτουργεί η κοινωνία. Έχουμε αποκρυσταλλωμένες απόψεις για το ωραίο, το ηθικό, το φυσιολογικό. Με λίγα λόγια έχουμε την τάση να απεχθανόμαστε τις αλλαγές, την εξέλιξη.

Μεγαλώνοντας, κερδίζουμε σε εμπειρία και γνώσεις. Χάνουμε όμως τη φρέσκια ματιά στον κόσμο. Την ακούραστη ορμή της νεότητας να πάρει κάτι δεδομένο και να προσπαθήσει να ξεπεράσει τα όρια του, να το αλλάξει. Δεν σταματώ να εκπλήσσομαι ευχάριστα βλέποντας νέους ανθρώπους να δοκιμάζουν καινούργιες τεχνολογίες, μηχανήματα, τεχνικές, τρόπους καλλιέργειας, διαβίωσης, καλλιτεχνικής έκφρασης. Η προσκόλληση των μεγαλύτερων στο «έτσι τα βρήκαμε», στο «όπως υπέφερα να υποφέρεις», στο «σειρά μου να ασκήσω εξουσία», είναι η αιτία που δυστυχώς ακόμη και σήμερα υπάρχουν κοινωνίες χωρίς βασικά δικαιώματα και παροχές, χώρες με γυναίκες-αντικείμενα, πολίτες δεύτερης και τρίτης κατηγορίας. Είναι ο λόγος που ακόμη και σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου μπορεί να βρεθείς λιντσαρισμένος, φυλακισμένος ή νεκρός λόγων των απόψεων, της σεξουαλικής κατεύθυνσης, της παραμικρής ένδειξης απείθειας στο καθεστώς. Αυτά κι άλλα πολλά στραβά, είναι πράγματα που αλλάζουν -άμεσα ή έμμεσα, αμέσως ή σταδιακά- οι νεότεροι. Ακόμη και αν γαλουχούνται σε συντηρητικές κοινωνίες, οι νέοι πάντα φέρνουν αλλαγές που οδηγούν σ’ ένα καλύτερο αύριο.

 
Το ζητούμενο των μεγαλύτερων θα πρέπει να είναι να διδαχθούν οι νέοι από τα λάθη μας, όχι να ακολουθήσουν τυφλά «τα σωστά» μας. Να ανοίξουν δικους τους δρόμους, να δουν τα πράγματα διαφορετικά, να αλλάξουν τον κόσμο όσο μπορούν πριν μεγαλώσουν κι αυτοί, και αρχίσουν να αντιπαθούν τους νέους με τις αδυναμίες τους, την λειψή γλώσσα τους, τις αποψάρες τους και τις κουραστικές μουσικές τους. 



Youtube playlist: Young people doing interesting things (Νέοι άνθρωποι κάνουν ενδιαφέροντα πράγματα)
https://www.youtube.com/playlist?list=PLATXYG1V3jJB2qKAMReRz3j8qQExg80-x

Η εικόνα δημιουργήθηκε στο https://creator.nightcafe.studio/

Έχει νόημα να σου πω ότι δεν πιστεύω πλέον;

 Πρόσφατα βρέθηκα ξανά με έναν φίλο που ζει χρόνια τώρα στο εξωτερικό. Μιλήσαμε για τις μικρές, και τις μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας από τότε που έχουμε να τα πούμε. Δεν συνηθίζω να αναφέρομαι στην απώλεια της πίστης μου, αλλά για μένα τουλάχιστον ήταν καθοριστικό γεγονός. Όταν το θέμα θίχτηκε εμμέσως, βρέθηκα για μια ακόμη φορά σε δίλημμα. Πώς να του μιλήσω γι’ αυτό, χωρίς να γίνω σαν τον άθεο του ανέκδοτου; (Πώς καταλαβαίνεις αν κάποιος είναι βίγκαν, γυμνάζεται ή είναι άθεος; Μην ανησυχείς, θα σου το πει μόνος του). Πώς λες σε κάποιον που πιστεύει έστω και χλιαρά, ότι εσύ δεν πιστεύεις πλέον; Ότι η κοινή σας πεποίθηση πως υπάρχει Θεός κριτής και ζωή μετά θάνατον, δεν είναι πλέον κοινή;

Επίσης πρόσφατα απέκτησα μια νέα συνεργάτιδα. Είναι μια σύγχρονη γυναίκα με βαθιά χριστιανική πίστη, που μεγάλωσε μόνη της δυο παιδιά. Δοξάζει τον Θεό για κάθε μικρό καλό που της συμβαίνει, παρά τις δυσκολίες της ζωής της. Τι να της απαντήσω εγώ, όταν όλο σιγουριά μου λέει, «τα βάσανα που πέρασα ήταν θεόσταλτα, επειδή είκοσι χρόνια μετά έχω γίνει καλύτερος άνθρωπος»; Πώς να της πω ότι τα βάσανα κάποιους τους τσακίζουν ανεπανόρθωτα ή τους κάνουν σκληρούς και αδίστακτους προκειμένου να επιβιώσουν; Πώς (και γιατί) να της πω ότι θεωρώ πως κανένας πανάγαθος θεός δεν τη βασανίζει, καμία μοίρα δεν την οδηγεί, ότι η ζωή είναι αποφάσεις, συγκυρίες, τύχη;

Παράλληλα, οι περισσότεροι κοντινοί συγγενείς μου είναι «πολύ της εκκλησίας». Αν αύριο μάθουν ότι εδώ και μερικά χρόνια δεν πιστεύω πλέον, πώς θα τους εξηγήσω τη θέση μου; Πώς θα τους πείσω ότι δεν έμπλεξα με σατανιστές ή αιρέσεις, δεν με κατέλαβε ο -ανύπαρκτος για μένα- εξαπωδώ, δεν κινδυνεύει η αιώνια ψυχή μου; Πώς θα τους εξηγήσω ότι για μένα η πίστη σε κάποιον θεό είναι εξίσου αστήρικτη με την πίστη στα ζώδια;

Καταλαβαίνω πολύ καλά τη δυσκολία, το άβολο, ίσως ακόμη και το μάταιο της δήλωσης «δεν πιστεύω», σε μια θρησκευόμενη γενικά κοινωνία. Ήμουν ορθόδοξος το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μου και καταλαβαίνω πόσο δεδομένη είναι για έναν πιστό η ύπαρξη του μεταφυσικού. Του είναι ευκολότερο να αποδεχθεί έναν αλλόθρησκο, παρά έναν άθεο, επειδή ο αλλόθρησκος πιστεύει σε ανώτερες δυνάμεις, στην ύπαρξη ψυχής, σε κάποια συνέχεια μετά θάνατον. Ο άθεος όμως θεωρεί ότι δεν υπάρχει ουράνια βοήθεια ή τιμωρία, και ότι ο θάνατος είναι το τέλος. Κι αυτές είναι εξαιρετικά δυσάρεστες και «ανάποδες» σκέψεις για έναν πιστό. Όσο χλιαρή και να είναι η πίστη του, η θεϊκή κρίση και η μετά θάνατον συνέχεια απειλούν βασικά θεμέλια της κοσμοθεωρίας του. Ο εγκέφαλος -σε πρώτη φάση τουλάχιστον- είτε απορρίπτει τέτοιες σκέψεις, είτε, όταν αντιμετωπίζει επιχειρήματα και αποδείξεις, καταφεύγει στη γνωστική ασυμφωνία. 

Ο πιστός θεωρεί εκ των πραγμάτων τον εαυτό του τόσο σημαντικό, που αρνείται να σκεφτεί πως ένας παντογνώστης και πανάθαγος θεός θα έκανε γνωστή την ύπαρξή του σε όλους τους ανθρώπους καθ’ όλη την ανθρώπινη ιστορία, αντί να «ευλογήσει» αυτόν και το δόγμα του με την σωστή θρησκεία. Δεν θα εμφανιζόταν τα τελευταία 2.000 με 10.000 χρόνια σε συγκεκριμένη κάθε φορά γεωγραφική περιοχή αφήνοντας πίσω του μόνο μυθολογικά στοιχεία. Θα ήταν αφορμή να σχηματιστεί μία, όχι χιλιάδες αλληλοαναιρούμενες θρησκείες και δόγματα. Θα υπήρχαν συγκεκριμένες ενδείξεις -ή ίσως ακόμη και αποδείξεις- της ύπαρξής του. Προπάντων, θα αποτελούσε μοναδική εξήγηση για κάποιο φυσικό φαινόμενο. 

Δεν έχω όμως καμία διάθεση να φέρω ξαφνικά ανθρώπους σε δύσκολη θέση, να ασκήσω κριτική στην πίστη τους, να γκρεμίσω την λανθασμένη -κατά τη γνώμη μου- εικόνα της πραγματικότητας που έχουν. Σε πολλούς θα ήταν μάταιο, άσκοπο, ενοχλητικό. Λόγω του τρόπου που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας, υπερασπιζόμαστε με πάθος πολύ πιο ουδέτερα πράγματα. Ομάδες, τραγουδιστές, το χρώμα του αυτοκινήτου μας, υποστηρίζουμε τις επιλογές μας με πάθος, ακόμη κι αν είναι ασήμαντες ή εντελώς υποκειμενικές. Κι όταν κάνουμε λάθη, δυσκολευόμαστε να το παραδεχθούμε ακόμη και στον εαυτό μας. Πώς μπορώ λοιπόν να περιμένω ότι θα δεχθεί κάποιος ξαφνικά, πως έκανε λάθος σε κάτι τόσο σημαντικό όσο η θρησκεία του;
Ακόμη χειρότερα, η αμφιβολία για την ύπαρξη θεού και ψυχής μπορεί να του κάνει κακό. Αυτό που κρατάει όρθιους πολλούς γονείς που έχασαν τα παιδιά τους είναι η παρηγοριά της συνάντησης μαζί τους μετά θάνατον, η πίστη ότι πλέον βρίσκονται «σε ένα καλύτερο μέρος». Προσωπικά δεν θα προσπαθούσα ποτέ να τους πω το αντίθετο. 

Οι αλλαγές που απαιτούνται για να απορρίψει κανείς το μεταφυσικό, είναι πολύ προσωπικές και πολύ μεγάλες. Χρειάζονται πραγματική επιθυμία να φτάσει κανείς στην αλήθεια, κριτική σκέψη, έρευνα χωρίς παρωπίδες, χωρίς αστήρικτα «πιστεύω» και «νιώθω μέσα μου». Είναι μια διαδρομή που παίρνει χρόνο και μπορεί να μη συμβεί ποτέ.

Μπορεί βέβαια, να κάνω και λάθος.
Μπορεί να υπάρχει «θεϊκή κρίση», ψυχή, αιώνια συνέχεια.

Αν ο θεός σου που ξέρει τα πάντα μου έδωσε αυτό το μυαλό, ξέρει τα όριά του. Ξέρει την πορεία των συλλογισμών μου, την κάθε σκέψη, επιθυμία και κίνητρό μου. Πιστεύεις πραγματικά ότι θα με κρίνει από τον αριθμό των προσευχών μου προς αυτόν, την διατροφή ή τις ερωτικές μου προτιμήσεις; Ότι δεν βλέπει αν όντως κατά βάθος είμαι «καλός άνθρωπος», αν αγαπάω τους γύρω μου, τα ζώα, το περιβάλλον; Αν βάζω ή όχι το προσωπικό μου συμφέρον πάνω από το γενικό καλό, εκμεταλλευόμενος συνανθρώπους, καταστρέφοντας, καταπατώντας; Έχει καμία σημασία για έναν δίκαιο θεό αν στρέφομαι στη Μέκκα, τον ουρανό ή κάποιο τοτέμ και προσεύχομαι νύχτα και μέρα, όταν η σκέψη μου είναι γεμάτη ρατσισμό, ομοφοβία, μισογυνισμό, απέραντο εγωισμό;

Αν υπάρχει θεός, ξέρει πώς σκέφτομαι ασχέτως με το αν εγώ πιστεύω στην ύπαρξή του. Ξέρει ότι θεωρώ πως είμαι τυχερός που ο χρόνος και η Εξέλιξη το έφερε ώστε να γεννηθεί το συγκεκριμένο «Εγώ» που έχει συνείδηση της ύπαρξής και του κόσμου γύρω του. Ξέρει ότι αντιλαμβάνομαι πως παρά τη μοναδικότητά μου, είμαι μια προσωρινή οντότητα με εξαιρετικά περιορισμένες δυνατότητες. Ότι καταλαβαίνω πως δεν είμαι το κέντρο του σύμπαντος, και γι’ αυτό κάνω ό,τι μπορώ για να ζουν όσο καλύτερα γίνεται οι σύγχρονοί μου, αλλά και οι επόμενες γενιές. Ξέρει ότι η πεποίθησή μου πως δεν υπάρχει επόμενη ζωή για κανέναν, με έκανε να θέλω να βελτιώσω αυτή τη μοναδική ζωή για όλους, με μεγαλύτερη ένταση απ’ ότι αν παρέμενα πιστός και προσδοκούσα την επόμενη «πραγματική, αιώνια ζωή». Ξέρει ότι επειδή θεωρώ πως θα χαθώ για πάντα, θέλω να αφήσω θετικό στίγμα πίσω μου.

Αν υπάρχει θεός, ξέρει πως το συμπέρασμά μου ότι δεν υπάρχει κρίση μετά θάνατον με κάνει πιο αυστηρό κριτή του εαυτού μου. Δεν αποδίδω πλέον τα λάθη και τις αδυναμίες μου σε κακά πνεύματα και διαβόλους. Ούτε θεωρώ πως «χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται». Πρέπει να είσαι ήδη πολύ κακός άνθρωπος για να χρειάζεσαι την απειλή της θεϊκής τιμωρίας προκειμένου να μην βλάψεις τους άλλους.
Αν λοιπόν κάνω λάθος και υπάρχει όντως δίκαιος, παντογνώστης και πανάγαθος κριτής των αιώνιων ψυχών μας, ελπίζω να κρίνει την ανθρωπότητα με θεϊκή κατανόηση και επιείκεια. Αλλιώς, πολύ φοβάμαι ότι ο παράδεισός του θα είναι ένα εξαιρετικά αραιοκατοικημένο μέρος. 

Πώς να τα πω όμως όλα αυτά σε έναν πιστό; Και τι θα πετύχω λέγοντάς τα; Πώς θα τα άκουγα εγώ όλα αυτά οκτώ χρόνια πριν, όταν ήμουν ακόμη χριστιανός;
Οι πιθανότητες να μην προκύψει τίποτε θετικό από μια τέτοια συζήτηση είναι τόσο μεγάλες, που τις περισσότερες φορές επιλέγω να μην σχολιάσω, κι αν σχολιάσω να μην εμβαθύνω. Κουνάω το κεφάλι χαμογελώντας, λέω κάτι τύπου, «ξέρω ‘γω μωρέ, ασχολείται ο Θεός με τέτοια;», «συν Αθηνά και χείρα κίνει», «Ο Θεός έχει, εμείς δεν έχουμε», προσπαθώ να αποφεύγω τις άσκοπες τριβές και να επιλέγω «τις μάχες» μου.

Εικόνα "Human on a planet rejecting holy books" δημιουργημένη από A.I. στο Nightcafe.studio

Τι θα έπειθε έναν άθεο -ή έναν αλλόθρησκο- ότι υπάρχει ο θεός σου;

 Σε όλη μας τη ζωή αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με τις αισθήσεις μας και τον επεξεργαζόμαστε με το μυαλό μας. Μπορεί βέβαια να μην υπάρχει τίποτε γύρω μας. Μπορεί να είμαστε εγκέφαλοι μέσα σε γυάλα ή να ζούμε σε προσομοίωση, χωρίς να το αντιληφθούμε ποτέ. Το ξυράφι του Όκαμ [1] όμως, καθώς και διάφορες -συνήθως ενοχλητικές λεπτομέρειες- όπως οι φαγούρες, ο ΦΠΑ και οι πονοκέφαλοι δείχνουν ότι μάλλον δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το πιθανότερο είναι πως ζούμε όντως σε αυτόν τον βαρετό, υλικό κόσμο και η συνείδησή μας είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτά τα φθαρτά και προσωρινά σώματα, αυτούς τους ευαίσθητους και αδύναμους εγκεφάλους. Και όλα δείχνουν πως αυτός ο κόσμος εξελίσσεται δισεκατομμύρια χρόνια τώρα χωρίς την ανάγκη ή την παρέμβαση κάποιου θεού. Αν δεν διδαχθούμε ή δεν επινοήσουμε κάποια θρησκεία, τίποτε δεν μαρτυρά  θεϊκή παρουσία. 

Κάθε θρησκεία περιγράφει διαφορετικά τον θεό της. Πολλές φορές δεν είναι μόνο ένας. Οι περισσότερες θρησκείες πάντως, ισχυρίζονται πως ο θεός τους έχει υπερφυσικές δυνάμεις, είναι δημιουργός του κόσμου. Είναι απόλυτος γνώστης των πάντων. «Πανταχού παρών και τα πάντα πληρών», και ταυτόχρονα έξω από τον χωροχρόνο. Γι’ αυτόν, έχουν όλα ήδη συμβεί. Αν το επιθυμεί, ελέγχει το κάθε υποατομικό σωματίδιο και διαμορφώνει «με τη σκέψη του» την πραγματικότητα.
Όλα αυτά όμως, είναι απλώς ισχυρισμοί βασισμένοι σε βιβλία που βαπτίστηκαν ιερά εκατοντάδες χρόνια πριν. Και θεωρούνται ιερά μόνο από τους πιστούς της εκάστοτε θεολογίας. Οι τρέχουσες θρησκείες δεν υπήρχαν κατά το 99% της ανθρώπινης ιστορίας. Οι θεοί του παρελθόντος αποτελούν μυθολογία του παρόντος, αν δεν έχουν απλώς ξεχαστεί. Και η ιστορία των θεών είναι γεμάτη ματωμένες σελίδες. Ανθρωποθυσίες, πόλεμοι, κοινωνικές διακρίσεις. Οι θρησκείες έχουν την τάση να είναι φαλλοκρατικές, να δίνουν απεριόριστη «μεταφυσική» εξουσία στο ιερατείο τους και φυσικά να ισχυρίζονται ότι ο θεός τους είναι ο μόνος αληθινός και το δόγμα τους το μόνο σωστό.
Τι θα έπειθε λοιπόν κάποιον άθεο ότι υπάρχει θεός; Ή ακόμη καλύτερα, τι θα έπειθε τον πιστό κάποιας θρησκείας ότι ένας άλλος θεός κι όχι ο δικός του, υπάρχει και είναι ο μόνος αληθινός;

Ιατρικά θαύματα.

Είχα γράψει στο παρελθόν ότι μεταξύ άλλων, ένας θεός θα αποδεικνυόταν κάνοντας θαυματουργές ιάσεις[2]. Αργότερα συνειδητοποίησα πως η ρήση του ο Άρθουρ Κλαρκ «οποιαδήποτε αρκετά προηγμένη τεχνολογία, δεν διαφέρει από τη μαγεία» [3], έχει άμεση εφαρμογή στους θεούς. Ένας κοσμικός φαρσέρ με εξωτική ιατρική θα μπορούσε εύκολα να το παίξει θεός, πραγματοποιώντας «ιατρικά θαύματα». Εξελιγμένη ιατρική θα μπορούσε ίσως να επαναδημιουργήσει ένα κομμένο μέλος γνωρίζοντας την προηγούμενη δομή του και χρησιμοποιώντας κάποιο τρισδιάστατο εκτυπωτή να το κατασκευάσει, συνθέτοντας ιστούς με το σωστό DNA. Να εντοπίσει και να καταστρέψει καρκίνους και ιούς, να θεραπεύσει ασθένειες. Να κάνει ιατρικά «θαύματα».  Όσο προηγμένη και να είναι μια ιατρική τεχνολογία όμως, υπάρχουν κάποια φυσικά όρια.

Η θεραπεία ενός ενήλικου με εκ γενετίς εγκεφαλικό σύνδρομο για παράδειγμα, θα απαιτούσε την αλλαγή του DNA όλων των κυττάρων του. Θα άλλαζε εντελώς τη δομή του εγκεφάλου, θα τη μηδένιζε, θα την έκανε ίσως «άγραφο χαρτί». Η επαναφορά της δομής ενός βαριά τραυματισμένου, ανοϊκού ή γηρασμένου εγκεφάλου, θα απαιτούσε ταξίδι πίσω στον χρόνο, για να ανακτηθεί η δομή της προσωπικότητάς του, οι αναμνήσεις, οι σκέψεις του. Αν λοιπόν ένα ον πραγματοποιούσε τέτοιας μορφής ιατρικά θαύματα χωρίς να επεμβαίνει υλικά και ενεργειακά, χωρίς τεχνολογία, χωρίς πραγματική επιστημονική εξήγηση, «μαγικά», απλώς και μόνο «με τη θέλησή του», θα ήταν σοβαρή ένδειξη θεϊκών δυνατοτήτων.

Ανάσταση νεκρών.

Η επαναφορά στη ζωή κάποιου πρόσφατα νεκρού, πριν αλλοιωθεί πολύ το σώμα και -προπάντων- ο εγκέφαλός του, θα ήταν εξαιρετικά εντυπωσιακή, αλλά όχι αδύνατη για κάποια προηγμένη τεχνολογία.  Αν όμως ένα ον κατάφερνε απλώς «με τη θέλησή του» να επαναφέρει το σώμα και το μυαλό κάποιου από χρόνια νεκρού με την προσωπικότητα, τις αναμνήσεις, όλα όσα ήταν πριν πεθάνει, θα αποτελούσε σοβαρή ένδειξη θεϊκών δυνατοτήτων. Θα κέρδιζε «έξτρα πόντους αξιοπιστίας» αν αυτή τη φορά ήταν απαλλαγμένος από τυχόν προβλήματα υγείας. Θα είχε επίσης ενδιαφέρον, αν όλοι οι αναστημένοι περιέγραφαν την ίδια μετά θάνατον ζωή, και η περιγραφή τους έβγαζε όντως νόημα. Αν προσφερόταν μια λογική και πειστική εξήγηση για την φύση της «ψυχής» που επιζεί του εγκεφαλικού θανάτου, και βρίσκεται έξω από το σώμα.

Παραβίαση των φυσικών νόμων και της δομής του σύμπαντος.

Το σύμπαν μας έχει συγκεκριμένες εγγενείς ιδιότητες και φυσικούς νόμους. Ύλη και ενέργεια συμπεριφέρονται με συγκεκριμένους, εξηγήσιμους τρόπους. Ένα θεϊκό ον θα μπορούσε απλώς «με τη θέλησή του» να τους παραβιάσει ή να τους αλλάξει. Να δημιουργήσει μονόπολους μαγνήτες. Να αλλάξει ή να καταργήσει τους νόμους της βαρύτητας. Να δημιουργήσει αεικίνητα.  Απτά τετράγωνα τρίγωνα. Υλικό που ψύχεται όσο το θερμαίνεις, και θερμαίνεται όσο το ψύχεις. Θα μπορούσε να μετακινήσει ύλη με ταχύτητες μεγαλύτερες του φωτός. Να δημιουργήσει ενέργεια από το μηδέν. Πρίζες που να δίνουν ρεύμα χωρίς να είναι συνδεδεμένες πουθενά. Να αλλάξει τις ιδιότητες των χημικών στοιχείων. Να κάνει μονωτές τα μέταλλα, και αγώγιμα τα πλαστικά. Να μετατρέψει τον άνθρακα σε αδρανές στοιχείο. Να τον αντικαταστήσει με το ήλιο σε όλες του τις ενώσεις. Να κατασκευάσει φακό που να «φέγγει» σκοτάδι.Τα παραδείγματα είναι άπειρα, και οποιαδήποτε τέτοια παραβίαση των φυσικών νόμων και των ιδιοτήτων του σύμπαντος «απλώς με τη θέλησή» κάποιου, θα ήταν σοβαρή ένδειξη θεϊκών ικανοτήτων. 

Σε όλα αυτά οι πιστοί συνήθως απαντούν πως ο θεός τους δεν είναι ταχυδακτυλουργός για να κάνει «μαγικά», ούτε έχει καμία υποχρέωση να πείσει τους άπιστους. Σε όλα τα ιερά βιλία όμως, οι θεοί εμφανίζονται σε συγκεκριμένους ανθρώπους, μεταστρέφοντας πλήρως κάποιους από αυτούς και αφήνοντας αδιάφορους άλλους. Ένας δίκαιος θεός θα έδινε ίσες ευκαιρίες σε όλα τα πλάσματά του «να σωθούν». Θα εμφανιζόταν ξεκάθαρα σε όλους. Θα προσέφερε σαφέστερα στοιχεία για την ύπαρξή και το θέλημά του, από τα αόριστα «ιερά βιβλία» που τον περιγράφουν εντελώς διαφορετικά, ανάλογα με την κουλτούρα και την χρονική στιγμή που γράφτηκαν.

Οι πιστοί λένε επίσης ότι αν ο θεός αποκαλυφθεί σε όλους, θα «εκβιάσει» την πίστη σε αυτόν. Ότι ακόμη κι αν εμφανιζόταν ο ίδιος, τίποτε δεν θα έπειθε τους άθεους, που είναι απλώς πεισματάρηδες αρνητές.
Ούτε αυτό ισχύει, όμως. Μιλώντας πχ για τον Αβρααμικό Θεό, χιλιάδες άνθρωποι που υποτίθεται πως γνώρισαν «θετικά» την ύπαρξη του, επέλεξαν τελικά να μην τον λατρέψουν. Οι Ισραηλίτες επιβίωσαν με το «Θεϊκό μάννα», αλλά βγαίνοντας από την έρημο έφτιαξαν και λάτρεψαν ένα χρυσό είδωλο. Οι Αιγύπτιοι και άλλοι γείτονες λαοί υπέστησαν «Θεϊκές πληγές» και πλήγματα, κάποιοι είδαν τον ήλιο να σταματά στον ουρανό αλλά δεν άλλαξαν θρησκεία, ούτε μπήκαν στον κόπο να καταγράψουν το γεγονός. Αναφορά στη δύναμη του εκάστοτε θεού, γίνεται μόνο στα ιερά βιβλία του.
Επίσης, βάσει των ίδιων ιερών βιβλίων, ακόμη και πνεύματα δημιουργημένα από τον Θεό όπως ο Διάβολος και οι έκπτωτοι συνεργάτες του πήραν την (εντελώς ακατανόητη) απόφαση να στραφούν εναντίον ενός παντοδύναμου και παντογνώστη Θεού.
Φαίνεται λοιπόν πως η «αναγνώριση» της ύπαρξης ενός θεού, δεν προκαλεί αυτομάτως λατρεία του. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα ιστορικά, οι άνθρωποι αντιπαραθέτουν τους θεούς τους με  τους θεούς των αντιπάλων τους θεωρώντας ότι υπάρχουν και οι μεν και οι δε.

 Οι συνειδητά άθεοι δεν αρνούνται να πιστέψουν σε κάποιο ιερό βιβλίο από αντίδραση ή ξεροκεφαλιά. Δεν πιστεύουν στον χριστιανικό -και σε κάθε- θεό, για τον ίδιο λόγο που οι χριστιανοί δεν πιστεύουν στους θεούς των Αζτέκων, των Αβορίγινων, των Ινδουιστών. Απλώς οι άθεοι ανεπηρέαστοι από κάποια κατήχηση, δεν βλέπουν καμία ένδειξη για την ύπαρξή οποιουδήποτε θεού. Και προφανώς δεν τους αρκούν οι αναπόδεικτοι ισχυρισμοί ενός βιβλίου. Όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, και οι πιστοί είναι απολύτως άθεοι σε σχέση με όλους τους υπόλοιπους θεούς εκτός από τον δικό τους. Γι’ αυτό αποκαλούν ο ένας τον άλλο «άπιστο», πολλές φορές ακόμη κι αν απλώς ανήκουν σε διαφορετικά δόγματα της ίδιας θρησκείας.

Αν όμως άνθρωποι που πιστεύουν στο μεταφυσικό, δεν μπορούν να πείσουν ο ένας τον άλλον για το δόγμα και την ύπαρξη του θεού τους, πώς περιμένουν να πείσουν όσους δεν βλέπουν καμία θεϊκή παρουσία ή παρέμβαση στο σύμπαν; Όσους ζητούν αποδείξεις για την ύπαρξη του ενός ή του άλλου θεού, και η μόνη απάντηση που παίρνουν είναι ιστορίες γραμμένες σε βιβλία, με δεκάδες αντιφατικές ερμηνείες; Με ποια στοιχεία έχει κάποιος από όλους τους θεολογούντες δίκιο για τη ύπαρξη, τη φύση και τα ζητούμενα του θεού;

Τι μπορεί να με έπειθε, λοιπόν; Τι θα έπειθε έναν άθεο, τι θα έπειθε έναν αλλόθρησκο για την ύπαρξη του θεού σου;
Αν εμφανιζόταν ένα ον με τις ιδιότητες που περιέγραψα παραπάνω, θα είχε κάθε δικαίωμα να αυτοαποκαλείται «Δημιουργός του Κόσμου», «Πραγματικός Θεός», και νομίζω θα με έπειθε πως είναι όντως ο δημιουργός του σύμπαντος. Υποθέτω λοιπόν πως όταν εμφανιζόταν και αποδείκνυε τις ιδιότητές του, θα μας εξηγούσε τι ακριβώς θέλει από εμάς -αν μπορεί να θέλει κάτι από τόσο ασήμαντα δημιουργήματα- ώστε να πράξουμε αναλόγως. Δεν θα κρυβόταν πίσω από χιλιάδες θρησκείες, που πιθανότατα είναι όλες λάθος. Θα τον «λάτρευα» αυτομάτως επειδή θα ήταν ο δημιουργός; Όχι, αν θεωρούσα ότι η συμπεριφορά του δεν είναι άξια λατρείας. Αν έβλεπα ότι ο δημιουργός είναι σκληρός, άδικος, αδιάφορος, κακοποιητικός «πατέρας». Και αν απαιτούσε λατρεία προκειμένου να έχω καλή μετά θάνατον ζωή και αιωνιότητα, δεν θα μπορούσα καν να προσποιηθώ και να κρύψω τις σκέψεις μου για να αποφύγω τις συνέπειες.

Ίσως όμως τα κριτήριά μου να είναι αυστηρά. Ίσως να ζητάω πολλά. Ας επιστρέψουμε σε κάτι «απλό». Ξαναφύτρωσε ποτέ στο όνομα κάποιου θεού ένα κομμένο χέρι, πόδι ή κεφάλι; Υπάρχουν πραγματικές αποδείξεις ότι πραγματοποίησε κάποιος θεός οποιοδήποτε «θαύμα»; Αυτό ρωτούν οι άθεοι από καταβολής θρησκειών, και η απάντηση είναι πάντα ένα ξεκάθαρο και απόλυτο, «όχι».  

Παραπομπές:

[1] Το ξυράφι του Όκαμ https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9E%CF%85%CF%81%CE%AC%CF%86%CE%B9_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%8C%CE%BA%CE%B1%CE%BC

[2] Τι θα σε έπειθε ότι υπάρχει θεός
https://www.facebook.com/LosingGod/posts/pfbid02YeYPcsSmvFDwJoVwDibQv9h57KDWqwoyE7jK2p2nMeruKQdrHX8ghhEdFaiPtyJYl

[3] Οι τρεις νόμοι του Άθρουρ Κλαρκ

https://en.wikipedia.org/wiki/Clarke%27s_three_laws

Εικόνα δημιουργημένη από AI στο https://creator.nightcafe.studio/με την περιγραφή: "god in the blue sky thinking planets into existence" 

Τι θα έπειθε έναν πιστό ότι μάλλον δεν υπάρχει θεός;

 Στη ζωή μας, αρχικά αναγκαστικά και ασυνείδητα, μαθαίνουμε να εμπιστευόμαστε κάποιους ανθρώπους. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μας εμπιστευόμαστε τους γονείς μας ότι θα μας κρατήσουν ζωντανούς. Στη συνέχεια μαθαίνουμε να εμπιστευόμαστε και «μορφές εξουσίας» όπως δασκάλους, αστυνόμους, δικαστές, ιερείς. Εμπιστευόμαστε την ακεραιότητα τους κατά την εκτέλεση του καθήκοντός τους. Εμπιστευόμαστε εταιρείες και τράπεζες βάσει της διαχρονικής αξιοπιστίας τους. Εμπιστευόμαστε την επιστήμη, επειδή έχει πρακτικά αποτελέσματα, επειδή η επιστημονική μέθοδος την κρατά «στον ίσιο δρόμο». Εμπιστευόμαστε φίλους, συνεργάτες, συντρόφους. Σταδιακά αποκτούμε εμπειρία σε συμπεριφορές, μαθαίνουμε να είμαστε επιφυλακτικοί, να κρίνουμε ποιον θα εμπιστευτούμε.

Αυτή η μορφή πίστης-εμπιστοσύνης όμως, δεν είναι τυφλή και ακλόνητη. Πιστεύουμε ότι οι «μορφές εξουσίας» θα κάνουν σωστά τη δουλειά τους, επειδή θεωρούμε ότι ζούμε σε ευνομούμενες κοινωνίες. Αν όμως παραβιάσουν τα καθήκοντά τους, δεν διστάζουμε καθόλου να τις αμφισβητήσουμε και να ζητήσουμε την τιμωρία τους. Εμπιστευόμαστε την επιστημονική κοινότητα εφ’ όσον αποδεικνύει τα ευρήματά της, όχι τον ανερμάτιστο λόγο του κάθε «επιστήμονα». Επιλέγουμε τους φίλους μας και πιστεύουμε ότι θα είναι εντάξει απέναντί μας βάσει της πρότερης συμπεριφοράς τους. Αν όμως μας προδώσουν, αν φέρονται εγωιστικά, σταματούν να είναι φίλοι μας. Ακόμη και οι γονείς όταν είναι κακοποιητικοί, αργά ή γρήγορα απορρίπτονται από τα παιδιά τους.

Η πίστη σε κάποιον θεό διαφέρει πολύ από την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τους συνανθρώπους μας. Πίστη είναι η δικαιολογία όσων πιστεύουν σε κάτι χωρίς να έχουν αποδείξεις [1] [2]. Η αποδοχή της ύπαρξης και της παρουσίας ανώτατου όντος [3]. Η απόλυτη εμπιστοσύνη σε κάποιον ή κάτι. Δεν βασίζεται σε καμία εμπειρία, σε στοιχεία ή σε αποδείξεις. Βασίζεται στην ερμηνεία κάποιου δόγματος γραμμένου σε ένα βιβλίο, στο οποίο πρέπει να πιστέψει κανείς απόλυτα και χωρίς καμία αμφισβήτηση επειδή είναι ο λόγος του θεού.   Ο ορισμός της πίστης σε καμία περίπτωση δεν περιλαμβάνει κατανόηση, γνώση, λογική. Μόνο αποδοχή, απόλυτη εμπιστοσύνη, τυφλή βεβαιότητα και υπακοή.

Όσα ξέρουμε για τη θρησκεία μας, το μαθαίνουμε από ιερά βιβλία από κάθε είδους ιερείς και ιεροκύρηκες, από τους γονείς, τους συγγενείς, τους γύρω μας. Δεν υπάρχει κανένα εμπειρικό στοιχείο που να υποστηρίζει την πίστη μας. Η θρησκεία μας είναι συνήθως αυτή των γονέων μας. Είτε ενσταλαχθεί από την παιδική ηλικία είτε -συνήθως από ανάγκη- μπει αργότερα στη ζωή κάποιου, η πίστη βασίζεται στην εκάστοτε ερμηνεία εντελώς διαφορετικών «ιερών» βιβλίων. Σε αναπόδεικτες ελπιδοφόρες υποσχέσεις, και παράλληλα σε τρομακτικές απειλές.

Τα δόγματα περιέχουν έναν φαύλο κύκλο: Η Πίστη αποδεικνύεται με πίστη στην Πίστη. Η αμφιβολία είναι η παγίδα του Κακού. Οι ερωτήσεις σκοτίζουν τον νου. Η αμφισβήτηση είναι προδοσία. Λάθος επιλογή, σημαίνει αιώνια καταδίκη. Σε κάποιες κοινωνίες η απιστία τιμωρείται με χλευασμό, απομόνωση, «εξορία» ακόμη και θάνατο. Ακόμα και αν είναι όμως κανείς ελεύθερος να πιστέψει ή όχι στο Θεό, η επιλογή του δεν γίνεται με τα ορθολογικά κριτήρια που χρησιμοποιεί κατά τα άλλα στη ζωή του. Δεν μπορείς να πείσεις έναν «Δημιουργιστή» ότι η Γη δεν είναι έξι με δέκα χιλιάδων ετών [4], ότι τα αφηγήματα του Αδάμ και της Εύας, του κατακλυσμού, είναι αδύνατο να συνέβησαν. Δεν μπορείς να πείσεις μια μάνα που πήγε γονατιστή στην Τήνο, ότι το παιδί της δεν σώθηκε από τις προσευχές της, αλλά από την ιατρική. Κι αν τα πράγματα πάνε στραβά, πώς μπορείς να της πεις ότι το παιδί της χάθηκε για πάντα χωρίς κανένα θεϊκό σχέδιο, χωρίς αιώνια ζωή; Ότι δυστυχώς, έτυχε να είναι στο λάθος άκρο μιας στατιστικής; Η αλήθεια είναι πως μάλλον δεν μπορείς, και σε κάποιες περιπτώσεις, δεν πρέπει. Μόνο κακό θα κάνεις αν προσπαθήσεις. Αφήνοντας όμως τις ατυχείς εξαιρέσεις και τους «σκληροπυρηνικούς» πιστούς που αρνούνται να διανοηθούν το ενδεχόμενο να κάνουν λάθος ή απλώς εκμεταλλεύονται κάποιο ποίμνιο, τι θα έπειθε έναν κατά τα άλλα ορθολογιστή πιστό ότι σύμφωνα με τα δεδομένα πιθανότατα δεν υπάρχει κανένας θεός, ούτε ο δικός του, ούτε κάποιος άλλος; Τι έπεισε εμένα στα σαράντα πέντε μου; Τι έπεισε και πείθει κι άλλους;

Χρόνος και ανοιχτό μυαλό στα ευρήματα.

Η «αντικειμενική» εξέταση τόσο βαθιά ενσταλλαγμένων πεποιθήσεων δεν είναι εύκολη, ούτε μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Ο πιστός πρέπει να εξετάσει τη θρησκεία του σαν να μην ανήκει σε αυτήν. Η ιδέα όμως ότι κάνουμε λάθος για μια τόσο βασική πεποίθηση που λύνει τόσο πολλά προβλήματα και απαντά σε τόσα ερωτήματα, είναι αρχικά αδιανόητη. Η σκέψη ότι η προέλευση των πάντων, το νόημα της ζωής μας, ο προορισμός των ψυχών, η αδικία, ο πόνος, δεν ανήκουν σε κάποιο θεϊκό σχέδιο αλλά οφείλονται σε απόλυτα φυσικούς παράγοντες, είναι καταρρακωτική. Η ιδέα ότι με τον θάνατο τελειώνουν όλα, αβάσταχτη.

Η σκέψη ότι μπορεί να μην υπάρχει θεός, απορρίπτεται και καταπνίγεται αρχικά, ως βλάσφημη. Παρατηρώντας όμως την πραγματικότητα και συγκρίνοντάς την με τα αφηγήματα των θρησκειών, σχεδόν αναπόφευκτα φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει κάποια ανώτερη δύναμη. Σιγά σιγά το μαγικό πέπλο της θρησκείας σηκώνεται, και αποκαλύπτεται η «ωμή» πραγματικότητα. Ο πιστός περνά από όλα τα στάδια της θλίψης, πριν καταλάβει (ίσως) τελικά ότι η θρησκεία του όπως όλες, είναι ανθρώπινο δημιούργημα. Κι αυτό γίνεται αργά, μετά από πολλή σκέψη. Αν κάποιος γνωρίζει αγγλικά, η ιστοσελίδα https://whywontgodhealamputees.com/ είναι ένα πολύ καλό σημείο να ξεκινήσει κανείς.

Τα «θαύματα».

Για μένα, το πρώτο ρήγμα ήταν ο ισχυρισμός πως υπάρχουν εκατοντάδες θαυματουργοί Άγιοι που κάνουν αμέτρητα θαύματα. Αναζήτησα αποδείξεις (όλο σιγουριά ως Ορθόδοξος πιστός τότε) και δεν βρήκα καμία. Για κανένα θαύμα, όχι μόνο της δικής μου αλλά καμίας θρησκείας. Κανένα κομμένο μέλος δεν ξαναφύτρωσε, κανένα εκ γενετής σύνδρομο δε γιατρεύτηκε ποτέ. Καμία παράβαση των νόμων της φύσης, καμία «μαγεία». Ένα τέτοιο φαινόμενο εξάλλου, θα είχε αναστατώσει την επιστημονική κοινότητα. Θα ήταν διεθνώς γνωστό. Από καταβολής θρησκειών όμως, ιερείς και πιστοί προσεύχονται και κάνουν τελετές για την ίαση των ασθενών, την προστασία των σοδειών, την νίκη σε πολέμους χωρίς συνεπή αποτελέσματα. Αποδίδουν τις θετικές συμπτωματικές εξελίξεις σε «θαύμα», που οφείλεται στην πίστη και τον θεό τους, ενώ τις αρνητικές στο «Κακό» ή το ακατανόητο για τον άνθρωπο, θέλημα του θεού τους. Τα θαύματα όμως είναι είτε ακούσια και εκούσια κατασκευασμένα για να ενισχύσουν την πίστη, είτε απόδοση φυσικών φαινόμενων σε ανώτερες δυνάμεις. Εξάλλου αν κάποια θαύματα θα είχαν νόημα, αυτά θα ήταν η διάσωση εκατομμυρίων ανθρώπων από ολοκαυτώματα, πολέμους, φυσικές καταστροφές, πανδημίες. Τίποτε τέτοιο δεν συνέβη ποτέ, όμως. Κάποιοι άνθρωποι γλιτώνουν, στα πλαίσια του στατιστικού. Εκατομμύρια άλλοι, όχι. Δεν άξιζαν αυτοί ένα θαύμα; Δεν προσευχήθηκαν γι’ αυτούς αρκετοί επαρκώς; Ή μήπως απλώς, κανένας θεός δεν επεμβαίνει ποτέ επειδή κανένας θεός δεν υπάρχει;

Οι αντιφάσεις των Γραφών με την πραγματικότητα.

Αν έχει κανείς τις βασικές γνώσεις σε θέματα κοσμογονίας, βιολογίας, φυσικής και χημείας, ξεκινώντας να διαβάζει τη Γένεση θα έχει αμέσως ενστάσεις. Η «Δημιουργία» του κόσμου δεν συνάδει με την κοσμογονία. Αδάμ, Εύα, εμφάνιση φυτών και ζώων, δεν συνάδουν με την βιολογία. Κιβωτός και χρονοδιαγράμματα δεν συνάδουν με τα γεωλογικά ευρήματα, με την ποσότητα νερού επί Γης, με τον κύκλο της ζωής. Οι πληγές του Φαραώ, ο σεισμός και η ανάσταση των νεκρών κατά τη σταύρωση, δεν συνάδουν με άλλα ιστορικά στοιχεία. Η λίστα είναι μεγάλη, και δεν αφορά μόνο τη χριστιανική θρησκεία. Όλες οι θρησκείες έχουν εξίσου αστήρικτους ισχυρισμούς για τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος, για τη «δημιουργία» του από τον θεό ή τους θεούς τους. Ένας παντογνώστης θεός όμως, δεν θα επέτρεπε τόσο λάθος προσεγγίσεις, στο ιερό του βιβλίο. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί αν όντως μπορεί να πρόκειται για θεόπνευστα κείμενα, ή απλώς για πράγματα που αρχικά γράφτηκαν από ανθρώπους δυόμισι με τρεις χιλιάδες χρόνια πριν με τις γνώσεις της εποχής και του τόπου τους και διαμορφώθηκαν αργότερα κατά το δοκούν από άλλους. Κι ενώ τα ιερά βιβλία γράφτηκαν και παγιώθηκαν, η γνώση μας για τον κόσμο, η επιστήμη, προόδευσε ραγδαία τα τελευταία διακόσια χρόνια. Ο μέσος άνθρωπος γνωρίζει πολύ περισσότερα για τα πάντα, από τους πιο μορφωμένους ανθρώπους της εποχής που γράφτηκαν τα πιο πρόσφατα ιερά βιβλία. Μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε τα λάθη τους, τόσο για την φύση, όσο και για την ανθρωπότητα. Ξέρουμε ότι Ήλιος δεν σταματά στον ουρανό. Ξέρουμε ότι σε μια δίκαιη κοινωνία η δουλεία και οι διακρίσεις είναι λάθος.  Αν τα ιερά βιβλία περιείχαν όντως τον λόγο κάποιου θεού, αυτός θα είχε φροντίσει τα βιβλία του να είναι διαχρονικά σωστά. Θα περιείχαν ίσως γνώσεις πέρα από την εποχή που γράφτηκαν. Διαχρονικές αξίες. Κάτι τέτοιο όμως, δεν συμβαίνει. Οι Γραφές περιέχουν μεν τον «ύμνο στην αγάπη», περιέχουν όμως και εδάφια για την δουλεία, την απαξίωση των γυναικών, των αλλόθρησκων, των ομοφυλόφιλων. 

Γιατί δεν αποκαλυφθηκε ο θεός τους με τον ίδιο τρόπο σε όλους;

Ο Homo Sapiens έχει ιστορία εκατό με διακοσίων χιλιάδων ετών, στη διάρκεια της οποίας έχουν εμφανιστεί και χαθεί χιλιάδες εντελώς διαφορετικές δοξασίες. Οι θρησκείες που λατρεύονται αυτή τη στιγμή στη Γη είναι περίπου τριών χιλιάδων ετών και διαφωνούν σε πάρα πολλά σημεία μεταξύ τους. Έχουν θεούς με διαφορετικούς σκοπούς, απαιτήσεις, τρόπους εξευμενισμού. Θεωρούν διαφορετικά πράγματα «αμαρτίες», έχουν διαφορετική «μετά θάνατον ζωή», απαιτούν διαφορετικές ενέργειες από τους πιστούς τους, έχουν διαφορετικές τιμωρίες και αμοιβές για ζωντανούς και νεκρούς. Αν όμως υπήρχε θεός, θα αποκαλυπτόταν σε όλους τους ανθρώπους με παρόμοιο τρόπο. Θα είχε παρόμοια ζητούμενα. Η σωτηρία και η εξέλιξη της αιώνιας ψυχής δεν θα εξαρτιόταν από την κουκκίδα του χώρου και του χρόνου που γεννήθηκε ο καθένας. Από την εξαιρετική του τύχη να γεννηθεί στη σωστή θρησκεία και δόγμα. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί τι απέγιναν οι ψυχές των ανθρώπων που γεννήθηκαν προ Χριστού; Τι γίνονται οι ψυχές των ανθρώπων που κατηχήθηκαν να πιστεύουν σε άλλο θεό; Που δεν θα γνωρίσουν ποτέ τη «σωστή» θρησκεία;

Το πρόβλημα του κακού.

Οι θρησκείες περιγράφουν τον θεό ως παντογνώστη, δίκαιο, πανάγαθο, γεμάτο αγάπη για τη δημιουργία του. Στην πραγματικότητα όμως βλέπουμε να συμβαίνουν διαρκώς άσχημα πράγματα, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Πόνος, δυστυχία, πείνα, φυσικές καταστροφές, ασθένειες, δυστυχήματα. Φριχτές και επώδυνες αδικίες συμβαίνουν σε καλούς ανθρώπους, σε αθώα παιδιά, σε μωρά. Την ίδια ώρα απαίσιοι άνθρωποι, εκμεταλλευτές, εγκληματίες, συνεχίζουν υγιέστατοι τις ζωές τους, «πατούν επί πτωμάτων», πεθαίνουν ευτυχισμένοι και χορτάτοι σε βαθιά γεράματα. Ο πιστός πρέπει να αντιληφθεί ότι οι απαντήσεις τύπου «άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου», έρχονται σε πλήρη αντίφαση με τη «γνωστή» δικαιοσύνη και την παναγαθότητά του. Αν είναι απείρως καλός, είναι αδύνατο να επιτρέπει τον παραμικρό πόνο και αδικία. Ποιο θεϊκό σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει τον θάνατο ενός τρίτεκνου πατέρα και του μεγάλου του γιου στη σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη, λίγο καιρό αφού πέθανε η σύζυγός του; [5]  Των υπόλοιπων τραγικών θυμάτων, με πολλά νεαρά παιδιά ανάμεσά τους;  Σε τι μπορεί να αποσκοπεί ο Θεός επιτρέποντας τον σεισμό στην Τουρκία με τους 51.000 νεκρούς; [6] Αντιλαμβάνομαι ότι τα δυο γεγονότα που αναφέρω είναι νωπά στις μνήμες μας την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, και γι’ αυτό έχουν ίσως ιδιαίτερο ψυχολογικό αντίκτυπο. Όσο κοντινότερο, τόσο εντονότερο. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε πως τέτοιες φυσικές καταστροφές και δυστυχήματα συμβαίνουν συνεχώς από καταβολής κόσμου, προκαλώντας πόνο, δυστυχία και θανάτους σε πιστούς όλων των θρησκειών. Άσχημα πράγματα συμβαίνουν αδιακρίτως σε καλούς, κακούς, νέους, γέρους, πολύτεκνους γονείς, μωρά παιδιά, ευεργέτες της ανθρωπότητας. Και δυστυχώς, κανένας θεός δεν εμφανίζεται για να τους σώσει.  

Γιατί να δημιουργήσει το σύμπαν μας ο θεός;

Ένα προαιώνιο ον με άπειρη δύναμη και γνώση, δεν έχει ούτε την ανάγκη, ούτε την περιέργεια ούτε τον λόγο να δημιουργήσει οτιδήποτε, πολύ περισσότερο ένα σύμπαν σαν το δικό μας. Η θέση κάθε σωματιδίου, κάθε στιγμή, θα του ήταν εξ’ ορισμού γνωστή. Θα ήξερε την κατάληξη κάθε ψυχής κάθε ανθρώπου πριν γεννηθεί, πριν καν προκαλέσει το Big Bang. Ο πιστός θα πρέπει να αναρωτηθεί αν το τόσο συγκινητικό, «ο θεός μας έπλασε από αγάπη» βγάζει όντως νόημα. Αν φτιάξεις έναν κόσμο από αγάπη για τα όντα που θα δημιουργήσεις για να τον κατοικήσουν, γιατί να επιλέξεις να αλληλοτρώγονται κυριολεκτικά για να ζήσουν; Γιατί να δώσεις στα πιο νοήμονα όντα ενός ασήμαντου πλανήτη αθάνατες ψυχές, ενώ ξέρεις πως κάποιες από αυτές θα βρεθούν στην κόλαση; Ποιος γονιός θα έφτιαχνε πισίνα για τα παιδιά του βάζοντας μέσα και καρχαρίες, για να μην περιορίσει την ελεύθερη βούλησή τους να φαγωθούν από αυτούς; Ποιος γονιός θα έφτιαχνε πισίνα, γνωρίζοντας ότι πολλά από τα παιδιά του θα πνιγούν; Ποιος γονιός θα θεωρούσε δίκαιο να ρίξει άλλα παιδιά του στα βαθιά με βαρίδια στα πόδια, και άλλα στα ρηχά ζωσμένα με σωσίβια, και να περιμένει να μάθουν όλα να κολυμπούν και να επιζήσουν;

Η απίθανη προσωπικότητα του θεού.

Ξέρουμε για τους θεούς, όσα περιγράφουν οι θρησκείες γι’ αυτούς. Γενικά παρουσιάζονται παντοδύναμοι. Έχουν όμως ανθρωπομορφικές προσωπικότητες, είναι καλοί, κακοί, ευσπλαχνικοί, αδυσώπητοι. Ζηλεύουν, οργίζονται, εκδικούνται, τιμωρούν. Ένα τέτοιο πανίσχυρο ον όμως, θα έπρεπε να είναι απαλλαγμένο από συναισθήματα και μικρότητες, και μάλιστα απέναντι στα δημιουργήματά του. Ποιος αγγειοπλάστης θα έπλαθε ένα ποτήρι και θα το έσπαζε επειδή δεν έγινε κανάτα; Ποιος χημικός θυμώνει με το υδρογόνο και το οξυγόνο, επειδή όταν ενώνονται δεν γίνονται χρυσός; Ένας παντογνώστης και απείρως ευσπλαχνικός θεός δεν θα επέτρεπε στιγμή πόνου για κανένα πλάσμα του. Δεν θα τα βασάνιζε και δεν θα επέτρεπε να βασανίζονται. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί πόσο εύκολα θα δεχόταν τέτοιες ασυνέπειες, αν η περιγραφή του θεού  αφορούσε μια άλλη θρησκεία. Είναι δυνατόν ένα ον με τις ιδιότητες που αποδίδονται στον θεό, να φέρεται με αυτόν τον τρόπο στα δημιουργήματά του;

Η ελάχιστη σημασία του ανθρώπου.

Η ψυχή περιγράφεται ως η ασώματη ουσία του ανθρώπου, έδρα της προσωπικότητάς του, που επιζεί μετά τον θάνατο [7] . Τι αξία όμως μπορεί να έχει αυτή η ουσία, ώστε να την διεκδικούν αόρατες δυνάμεις μετά θάνατον; Τι τόσο αιώνια σημαντικό έχει το εγώ μας, για οποιονδήποτε άλλον εκτός από τον εαυτό μας; Τι να τις κάνει ο θεός-δημιουργός τις ψυχές που ο ίδιος έφτιαξε; Τι να τις κάνει ο διάβολος; Τι αξία και χρησιμότητα έχουν τα άυλα «βαλιτσάκια» της προσωπικότητάς μας; Γιατί να τα θέλει ο «Δημιουργός» για να τον δοξάζουν και ο «Κακός» για να τα βασανίζει στην αιωνιότητα; Ποιες ανώτερες κοσμικές δυνάμεις μπορεί να βρίσκουν ενδιαφέρον να «δοκιμάζουν» μικροσκοπικά πλάσματα, σαν έφηβοι με μεγεθυντικό φακό πάνω από μυρμηγκοφωλιά;
Δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν ζήσει και πεθάνει στη Γη, κι ελπίζω να συμβεί το ίδιο σε δισεκατομμύρια ακόμη, αν δεν εκλείψει πρόωρα η ανθρωπότητα. Και μπορεί ο καθένας μας να είναι μοναδικός και διαφορετικός σαν τα δακτυλικά αποτυπώματα, το DNA και τις χιονονιφάδες, αλλά αυτή η μοναδικότητα δεν μας δίνει κάποια ιδιαίτερη συμπαντική αξία. Ο καθένας μας είναι σημαντικός για τον εαυτό, τα παιδιά του, τους γύρω του. Κάποιοι επηρεάζουν ολόκληρες κοινωνίες, ίσως και ολόκληρο τον πλανήτη θετικά ή αρνητικά. Γιατροί, εφευρέτες, δημιουργοί και στον αντίποδα κακοποιοί, δυνάστες, καταστροφείς. Η σημασία μας όμως αρχίζει και τελειώνει σε αυτόν τον πλανήτη. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί μήπως ο ανθρωποκεντρισμός της θρησκείας του προσδίδει αδικαιολόγητα στον άνθρωπο μια κοσμική αξία που δεν έχει. Ολόκληρη η ανθρώπινη διανόηση και δράση δεν επηρεάζει στο παραμικρό το υπόλοιπο σύμπαν.  Είμαστε εντελώς ασήμαντοι, μικροσκοπικοί. Αν ξαφνικά εξαφανιστεί το Ηλιακό μας σύστημα, το μόνο που θα απομείνει από την παρουσία μας θα είναι τα δυο Voyager που ταξιδεύουν στο διάστημα [8]. Ακόμη κι αν το σύμπαν γύρω μας είναι γεμάτο πολιτισμούς, το πιθανότερο είναι πως κανείς ποτέ δεν θα μάθει για τον άνθρωπο της Γης. 

Η ηχηρή απουσία των θεών.

Οι περισσότεροι πιστοί «βλέπουν» τον θεό τους πίσω από κάθε είδους φυσικό φαινόμενο, σύμπτωση ή συγκυρία. Μιλάνε στον θεό, κάποιες φορές τον ακούν να τους απαντά, βλέπουν οράματα, «προφητικά» όνειρα. Τα φυσικά φαινόμενα όμως έχουν εξήγηση, συμπτώσεις συμβαίνουν στα πλαίσια της στατιστικής, ο εγκέφαλός μας ξεγελιέται εύκολα. Ο ισχυρισμός ότι κάποιος «αισθάνεται» την παρουσία του θεού του δεν σημαίνει ουσιαστικά τίποτε, καθώς πιστοί διαφορετικών θρησκειών «αισθάνονται» εντελώς διαφορετικούς θεούς να τους λένε εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ο πιστός μαθαίνει να βλέπει παρουσία, ακόμη και στην απουσία. «Ο θεός απαντά “ναι, όχι ή περίμενε”». Ακόμη κι όταν δεν συμβαίνει κάτι, είναι απόφαση θεού. Και όταν συμβαίνει όμως, η «παρουσία» ενός θεού, εξαρτάται από μια εντελώς υποκειμενική, «ήξεις αφήξεις» ερμηνεία των φαινομένων. Αν ο καιρός ευνοεί τη σοδειά, τους ευλογεί ο θεός, αν όχι, τους δοκιμάζει ή τους τιμωρεί. 

Ευσεβείς πόθοι, ψευδαισθήσεις, κατήχηση. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να «δεις» κάτι που δεν υπάρχει, αυτό όμως δεν το κάνει αληθινό. Και η αλήθεια είναι πως η πραγματικότητα εξελίσσεται χωρίς την βοήθεια, την παρέμβαση ή την ανάγκη κάποιου θεού. Πέρα από τους αστήρικτους και αλληλοσυγκρουόμενους ισχυρισμούς θρησκειών και πιστών, κανένας θεός δεν έχει φανερώσει αποδεδειγμένα την ύπαρξή του. Όλες οι θρησκείες λένε ότι οι θεοί τους κινούν τα νήματα του κόσμου, αλλά καμία δεν έχει να παρουσιάσει κάποιο φαινόμενο που να το αποδεικνύει. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί γιατί δεν δέχεται ως αληθείς τις περιγραφές των άλλων θρησκειών για τους θεούς τους, και να εφαρμόσει τον ίδιο σκεπτικισμό και στον δικό του. Θα σκεφτόταν ποτέ από μόνος του ότι υπάρχει ο θεός του, αν δεν είχε διδαχθεί γι’ αυτόν; Θα τον «έβλεπε» στην -απόλυτα εξηγήσιμη- πολυπλοκότητα της φύσης; Θα δεχόταν το «τι αισθάνεται» κάποιος αλλόθρησκος, ως απόδειξη ύπαρξης του δικού του θεού;

Η συνειδητοποίηση ότι άθεος δεν σημαίνει ανήθικος.

Εσκεμμένα και μη, στους κύκλους των θρησκευόμενων οι άθεοι παρουσιάζονται με τα πιο μελανά χρώματα. Δυστυχισμένοι, παράλογοι, εγωιστές, χωρίς φραγμούς, χωρίς αρχές, χωρίς καλοσύνη. Ο πιστός φοβάται ότι αν κλονιστεί η πίστη του, θα κλονιστεί αυτομάτως και η ανθρωπιά του. Όσο πιο άπιστος, τόσο πιο «τέρας». Η απουσία πίστης σε κάποιον θεό όμως, δεν συνεπάγεται απουσία αγάπης, ευθύνης, αλτρουισμού. Η αμφισβήτηση της ύπαρξης θεού-δικαστή δεν συνεπάγεται ασυδοσία, αδιαφορία για τον συνάνθρωπο, τους νόμους. Οι πιστοί θεωρούν ότι μόνη πηγή «ηθικής» είναι ο θεός τους, αλλά αυτό δεν ισχύει. Αφ’ ενός υπάρχουν παλιάνθρωποι στους κόλπους κάθε θρησκείας. Αφ’ ετέρου, τα γραμμένα εκατοντάδες χρόνια πριν δόγματα, κάποιες φορές «προστάζουν» τον πιστό να γίνει απάνθρωπος. Γενοκτονίες αλλόθρησκων, διαπομπεύσεις και λιθοβολισμοί «παράνομων ζευγαριών», εκτελέσεις ομοφυλόφιλων, όλα στο όνομα κάποιου ιερού βιβλίου, κάποιου «δίκαιου» θεού.

Στην πράξη έχει αποδειχθεί πως σε επίπεδο κοινωνιών, οι «θεοκρατίες» δεν είναι ποτέ δίκαιες. Αντιθέτως, οι σύγχρονες χώρες με χαμηλά ποσοστά θρήσκων δείχνουν ιδιαίτερη κοινωνική ευαισθησία, μέριμνα και πρόνοια. Αν μη τι άλλο, η συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει συνέχεια αλλού, κάνει πολύ σημαντική τη μοναδική ζωή μας, εδώ. Η συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε κάτι ιδιαίτερο «για τους ουρανούς», μας κάνει όλους μοναδικούς, σημαντικούς και ισότιμους στη Γη. «Ζήσε χωρίς να βλάπτεις τον συνάνθρωπο, την κοινωνία, την φύση». Αυτή είναι η μόνη «εντολή» που χρειάζεται ο άνθρωπος και υπάρχει ήδη εντυπωμένη στο DNA όλων μας, διαμορφωμένη από την εξέλιξη εκατομμυρίων ετών. Ονομάζεται ενσυναίσθηση.

Προφανώς δεν περιμένω να καταλάβουν όλοι οι πιστοί ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει θεός. Για κάποιους κάτι τέτοιο θα ήταν ανυπόφορο νοητικά. Πώς θα ένιωθαν οι εκατομμύρια μοναχοί όλων των θρησκειών αν μάθαιναν ξαφνικά πως οι στερήσεις και οι αγώνες τους δεν έχουν καμία σημασία, ότι έχασαν τη ζωή τους ασκόπως; Πώς θα ένιωθαν οι χιλιάδες των πιστών, χάνοντας ξαφνικά την υπόσχεση της αιώνιας μετά θάνατον ζωής; Κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστή περίπτωση. Επειδή όμως θεωρώ ότι οι θρησκείες μπορούν να κάνουν κακό [9], ελπίζω ότι μακροπρόθεσμα η γνώση θα επικρατήσει της δεισιδαιμονίας. Ότι η λογική θα επικρατήσει του εγωισμού.

Μιλώντας για λογική, θέλω να επισημάνω το εξής. Ένα λογικό ον που δεν θα επηρεαζόταν από τα συναισθήματα, δεν θα έβαζε τον εαυτό του στο κέντρο των πάντων, δεν θα φοβόταν τον θάνατο και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είχε την ανάγκη του αφηγήματος των θεών. Οι θεοί, όπως πολλά φανταστικά όντα, πηγάζουν από τα συναισθήματά του ανθρώπου. Από τον φόβο του άγνωστου, του θανάτου, την αγωνία της προέλευσης και του προορισμού, την αγάπη για τη ζωή, τους ανθρώπους μας, την ανάγκη να παρηγορηθούν οι λύπες, να «ευλογηθούν» οι χαρές. Τα συναισθήματά μας όμως μπορούν να διοχετευτούν δημιουργικά, να γίνουν γνώση, τέχνη, έργα, να βοηθήσουν συνανθρώπους, αντί να αναλώνονται σε παρακάλια προς κάποιο φανταστικό, «καλό» αόρατο όν, προκειμένου να μας σώσει από εξίσου φανταστικά «κακά» όντα που το ίδιο δημιούργησε και επέτρεψε να υπάρχουν. Δεν περιμένω ότι θα προλάβω να το ζήσω, αλλά θα χαρώ πολύ όταν μια μέρα κανένα παιδί στον κόσμο δεν θα φοβάται τα φαντάσματα.

Παραπομπές:

[1] O Ματ Ντιλιχάντι για την πίστη: https://quotepark.com/quotes/1916286-matt-dillahunty-faith-is-the-excuse-people-give-for-believing-some/

[2] Ματ Ντιλιχάντι - Η πίστη δεν είναι αρετή: https://youtu.be/s3p_BzOmw2s

[3] Ορισμός της λέξης πίστη, λεξικό greek language portal https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%CF%80%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B7&dq

[4] Τι θα άλλαζε τη γνώμη του Κεν Χαμ για τον Δημιουργισμό (Spoiler:Τίποτε): https://www.huffpost.com/entry/did-bill-nye-hurt-science_b_4733386

[5] Τραγωδία στα Τέμπη: Θρήνος για τον 15χρονο Παναγιώτη - Σκοτώθηκε μαζί με τον πατέρα του, Βαγγέλη: https://www.thetoc.gr/koinwnia/article/tragodia-sta-tempi-thrinos-gia-ton-15xrono-panagioti---skotothike-mazi-me-ton-patera-tou-baggeli/

[6] Σεισμός στην Τουρκία: Πάνω από 45.000 οι νεκροί.  51.000 συνολικά (με τους Σύριους): https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1444966/seismos-stin-toyrkia-pano-apo-45-000-oi-nekroi/

[7] Orthodoxwiki. Ορισμός της ψυχής: https://el.orthodoxwiki.org/%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%AE

[8] Voyager program:

https://en.wikipedia.org/wiki/Voyager_program

[9] Τι κακό μπορεί να σου κάνει μια θρησκεία: https://losingod.blogspot.com/2022/03/blog-post_14.html

Εικόνα δημιουργημένη με την περιγραφή “A Man Under A Black Hole In The Sky Realizes It Is All A Dream” στο https://starryai.com