Κουτρουβαλώντας από τον ουρανό

Στις συζητήσεις με πιστούς, βλέπω συχνά ότι έχουν μια στρεβλή εικόνα που ως ένα βαθμό είχα κι εγώ για τους άθεους όσο ήμουν χριστιανός. «Είναι αλιβάνιστοι, αδαείς, ανήθικοι, ακόλαστοι, κομμουνιστές (!;) ανθέλληνες, σατανιστές». Σαφώς υπάρχουν άνθρωποι που μεγάλωσαν σε μη θρησκευόμενο περιβάλλον και είναι κακόβουλοι και εγωιστές. Κακές συμπεριφορές όμως βλέπει κανείς και σε βαθιά θρησκευόμενες κοινότητες. Ο συσχετισμός είναι εντελώς αυθαίρετος. Ας μην ξεχνάμε ότι οι φυλακές είναι γεμάτες πιστούς όλων των θρησκειών. Στην πλειοψηφία τους οι «συνειδητοποιημένοι» άθεοι δεν είναι τίποτε από τα παραπάνω. Μεγάλωσαν όπως εγώ, σε θρησκευόμενες οικογένειες, και συνεχίζουν να ζουν με αυτές. Κάποιοι υπήρξαν ιερείς ή ιεροκήρυκες και γνωρίζουν τα ιερά βιβλία σε βάθος. Ήταν η κριτική ματιά προς τη θρησκεία τους που τους έκανε τελικά να δουν τα σημεία που τους έκρυβε η τυφλή πίστη και η δογματική ερμηνεία, και να απομακρυνθούν από αυτήν.

Ξέρω ότι η προσωπική μαρτυρία δεν είναι αξιόπιστη πηγή, αλλά οι συνειδητοποιημένοι άθεοι που γνωρίζω προσωπικά δεν είναι ανήθικοι ή κακόβουλοι, ούτε θεωρούν πως «χωρίς θεό όλα επιτρέπονται». Αντιθέτως η συνειδητοποίηση ότι ζούμε μια πεπερασμένη ζωή, τους έχει κάνει πιο ανθρωπιστές, πιο «οικολόγους». Γι’ αυτούς, ο χρόνος είναι τώρα και ο τόπος είναι εδώ.

Έχω ξαναγράψει ότι η διαπίστωση πως μάλλον δεν υπάρχει θεός ούτε με έκανε να νιώσω ελεύθερος, ούτε ήταν ευχάριστη. Ακριβώς το αντίθετο θα έλεγα. Δεν υπάρχει τίποτε ευχάριστο στο να ανακαλύψεις πως σε όλη σου τη ζωή έμαθες να πιστεύεις δυο μεγάλα «ψέματα». Ότι δηλαδή κάποια ανώτερη δύναμη σου κρατά στο χέρι σε κάθε σου βήμα, και ότι μετά θάνατον ξεκινά μια άλλη, αιώνια ζωή.

Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε ελληνορθόδοξο περιβάλλον. Μπορεί να μην με ανάγκαζαν να πηγαίνω κάθε Κυριακή στην εκκλησία, αλλά μου έμαθαν από μικρό να προσεύχομαι κάθε βράδυ, και το έκανα με όλη μου την ψυχή. Μεγαλώνοντας στα κατηχητικά και τις χριστιανικές κατασκηνώσεις, ήμουν πολύ θερμός χριστιανός μέχρι τα 20 μου περίπου. Υπήρξα ομαδάρχης και κατηχητής. Στη συνέχεια βέβαια, όπως πολλοί άλλοι, θεώρησα τις ακραίες απόψεις του Δόγματος θρησκοληψία και ακολούθησα τον χριστιανισμό με τον τρόπο μου. «Στο κάτω κάτω, ο Θεός ξέρει τις προθέσεις μου και θα με κρίνει αναλόγως», σκεφτόμουν. Έφτιαξα μια δική μου θρησκεία. Όπως όλοι οι πιστοί, θα τολμήσω να πω.

Μπορεί λοιπόν να μην ακολουθούσα αυστηρά το ορθόδοξο δόγμα, αλλά θεωρούσα ΔΕΔΟΜΕΝΗ τη μετά θάνατον ζωή και την ύπαρξη του Δημιουργού. Είχα μάλιστα και μια δική μου «θεωρία» ότι μπορεί το επόμενο βήμα να μην είναι ο Παράδεισος, αλλά κάποιο «ανώτερο σχολείο» από τη Γη, στο οποίο προβιβάζεται το πνεύμα μας, «οδεύοντας προς τη θέωση». Όπως ανακάλυψα πολύ αργότερα, ούτε εγώ είχα ξεφύγει από τις επιρροές του «ανατολίτικου New Age spirituality».

Πάντως, πίστευα ακράδαντα ότι πεθαίνοντας θα έβλεπα τους ήδη νεκρούς φίλους και συγγενείς, και ότι θα μπορούσα να ταξιδέψω με το άυλο σώμα μου παντού και να μάθω τα πάντα για τα μυστήρια του σύμπαντος. Υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες; Τι μορφή έχει; Τι συμβαίνει στις μαύρες τρύπες; Υπάρχουν άλλα σύμπαντα; Τα ερωτήματα ήταν ατελείωτα, κι επί 45 χρόνια ήμουν σίγουρος ότι μετά θάνατον θα ζήσω για πάντα και θα μάθω τα πάντα. Μέχρι που η προσπάθειά μου να αποδείξω τον ορθόδοξο χριστιανικό Θεό, με έφερε μπροστά στην ωμή πραγματικότητα. Όλα τα στοιχεία έδειχναν ότι δεν υπάρχει κανένας θεός, χριστιανικός ή μη. Κανένας «επουράνιος πατέρας» που θα μου κρατούσε για πάντα το χέρι. Δεν υπάρχει καμία μεταφυσική δραστηριότητα. Καμία αθάνατη ψυχή. Η συνείδησή μας, η προσωπικότητά μας, ο εαυτός μας, είναι δημιούργημα του εγκεφάλου μας και πεθαίνει μαζί του. Όλα δείχνουν ότι όπως όλα τα πράγματα στο σύμπαν, η προσωρινά οργανωμένη υλοενέργεια που αποκαλούμε άνθρωπο αργά η γρήγορα αποδιοργανώνεται και μετουσιώνεται σε άλλες μορφές ύλης και ενέργειας. Ότι με λίγα λόγια, ο θάνατος είναι αναπόφευκτος για όλους και για όλα. Ακόμη και το σύμπαν κάποια στιγμή θα ξεμείνει από αξιοποιήσιμη ενέργεια και θα «πεθάνει» μπαίνοντας σε μια αιώνια αδράνεια.

Η διαπίστωση, αν και δεν έγινε από τη μία μέρα στην άλλη, ήταν σοκαριστική. Αφού ξεπέρασα τις αρχικές σκέψεις ότι «με κυριεύει ο Διάβολος γιατί μπήκα σε πειρασμό να αμφισβητήσω τον Θεό», η πραγματικότητα με χτύπησε σαν πέτρινος τοίχος. Δεν φορούσα αλεξίπτωτο και δεν υπήρχε κανένα Χέρι για να με συγκρατήσει και να πέσω στα μαλακά. Θυμάμαι την αίσθηση, σαν να είχα φάει μια απρόσμενη δυνατή σφαλιάρα. Ήμουν σαν ζεματισμένος. Για αρκετές μέρες έχασα τον ύπνο μου. Σκεφτόμουν, «Είναι άδικο. Αν είναι έτσι, ποιο είναι το νόημα; Η ζωή κρατάει τόσο λίγο. Ξέρω τόσα πολλά, και θα πάνε όλα χαμένα», και πάει λέγοντας. Μου πήρε αρκετό καιρό να περάσω τα πέντε στάδια της θλίψης [1] και να συνειδητοποιήσω ότι δυσκολευόμουν να αποδεχθώ την πραγματικότητα επειδή έζησα πολλά χρόνια πιστεύοντας κάτι ευχάριστο αλλά ουτοπικό. Ότι μου έταξαν χωρίς αντίκρυσμα μια αιώνια ζωή, που όταν θα ανακάλυπτα ότι δεν υπάρχει, θα ήταν πλέον αργά. Αν είχα μεγαλώσει μαθαίνοντας ότι «ζούμε το πολύ 100 χρόνια, αφήνοντας το μικρό ή μεγάλο στίγμα μας στον κόσμο», θα είχα διαφορετική νοοτροπία. Αντί να προσπαθώ να ευθυγραμμίσω τη συμπεριφορά μου με τις επιταγές ενός δόγματος προκειμένου να σώσω την ψυχή ΜΟΥ, θα φρόντιζα για την ευημερία όλων βάσει των επιταγών της ενσυναίσθησης και της παιδείας μου. Αντί να μεγαλώνω με πρότυπα ασκητές και μάρτυρες που υπέφεραν για μια αστήρικτη πίστη, θα είχα πρότυπα μόνο ανθρώπους που με το έργο τους βοήθησαν την ανθρωπότητα να πάει μπροστά.

Μετά το πρώτο σοκ, ένιωσα εξαπατημένος. Όχι από τον θεό, καθώς αυτός δεν φαινόταν να υπάρχει. Ένιωσα εξαπατημένος από ένα κατηχητικό σύστημα που ξαφνικά αντιλαμβανόμουν ότι βρίσκεται παντού. Από τον σταυρό στη σημαία και τις σχολικές αίθουσες, μέχρι τον υποχρεωτικό εκκλησιασμό στο σχολείο και τον στρατό. Λυπάμαι που το λέω, αλλά μαζί με όλα τα καλά στοιχεία της αγάπης του Χριστούλη, από παιδί έμαθα να φοβάμαι ότι το σκοτάδι κρύβει δαίμονες, ότι ο Διάβολος θα πάρει την ψυχή μου, ότι πέφτω στο αμάρτημα της έπαρσης, έστω και μόνο αναγνωρίζοντας τις ικανότητές μου. Εξαπατήθηκα να πιστεύω ότι ένα ανώτερο ον έχει απαιτήσεις που πρέπει να εντοπίσω και να ακολουθήσω, αλλιώς θα υπέφερα αιωνίως. Λυπάμαι που το λέω, αλλά πολλές λάθος επιλογές μου καθορίστηκαν από τις θρησκευτικές μου πεποιθήσεις.
Πολλοί απολογητές χρυσώνουν το χάπι λέγοντας ότι η κόλαση δεν είναι κυριολεκτική, ότι είναι απομάκρυνση από τον θεό, ότι το θεϊκό φως φωτίζει τους ενάρετους και καίει τους αμαρτωλούς. Εγώ διδάχθηκα ότι υπάρχουν κυριολεκτικά καζάνια, φωτιές και διάβολοι. Εξάλλου οι Γραφές μιλούν για «τριγμό των οδόντων» και «άσβεστο πυρ».  Όποια ερμηνεία και να προτιμά ή να διδάσκεται κανείς όμως, δεν παύει να περιλαμβάνει μια δυσοίωνη απειλή αν δεν πιστέψεις στον θεό. «Ή θα με ακολουθήσεις, ή θα υποφέρεις. Είσαι ελεύθερος να αποφασίσεις».

Δυστυχώς, οι επιταγές των θρησκειών οδηγούν σε παράλογες αποφάσεις. Πόσα μεγάλα μυαλά και ταλέντα χάθηκαν κλεισμένα σε μοναστήρια; Πόσες ζωές χάνονται σε θρησκευτικούς πολέμους; Σε αυτοκτονίες και αυτοανατινάξεις πιστών; Σε δολοφονίες «μοιχαλίδων» και ομοφυλόφιλων; Πόσοι άνθρωποι νιώθουν εκ γενετής αμαρτωλοί και ανάξιοι χωρίς κανένα λόγο; Τα παραδείγματα δεν έχουν τέλος. Αν ο απώτερος σκοπός των θρησκειών είναι η δημιουργία καλύτερων ανθρώπων και κοινωνιών, θα έλεγα ότι δεν τα καταφέρνουν καθόλου καλά. Απώτερος σκοπός τους όμως δεν είναι αυτός.
Βλέπετε, η θρησκεία μάς μαθαίνει να επικεντρωνόμαστε στον αόριστο στόχο της μετά θάνατον ζωής και να αδιαφορούμε για την επίγεια. Η υπόσχεση της επόμενης, αιώνιας, άυλης ζωής, φέρεται ακυρωτικά και τιμωρητικά στην τρέχουσα πρόσκαιρη (για εμάς) και απτή πραγματικότητά μας. Αντί να υμνεί τη ζωή και τη διαιώνισή της, η θρησκεία εξιδανικεύει τον μοναχισμό και την παρθενία. Και το «αυξάνεστε και πληθύνεστε»; ακούω τη φαινομενικά λογική χριστιανική ερώτηση. Το ανθρώπινο είδος πρέπει να αναπαραχθεί και η θρησκεία δεν μπορεί προφανώς να σταματήσει την συνουσία. Μπορεί όμως να την ελέγξει. Να την επιτρέψει μόνο μέσα από τα ιερά δεσμά του γάμου και μόνο για την δημιουργία νέων πιστών, ποτέ για ικανοποίηση, ειδικά για τη γυναίκα. Να την ενοχοποιήσει, όπως κάθε εγκόσμια χαρά. Να παρουσιάσει ως εκλεκτούς αυτούς που θα παρατήσουν τα πάντα για να απομονωθούν, κόντρα στην ανθρώπινη φύση.

Έχω πει πολλές φορές ότι στον μακρόκοσμο του σύμπαντος είμαστε απολύτως ασήμαντοι. Και φυσικά χωρίς αιώνια ψυχή, είμαστε ακόμη πιο ασήμαντοι. Στον μικρόκοσμό της σύντομης ζωής μας όμως, είμαστε εξαιρετικά σημαντικοί. Ακόμη και αν η συμβολή μας είναι να κάνουμε τη δουλειά μας, να βοηθάμε την ηλικιωμένη γειτόνισσά μας, ή να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας. Δεν είναι απαραίτητο να μείνουμε στα βιβλία της ιστορίας. Αρκεί να κάνουμε κάτι δημιουργικό, κάτι καλό, κι ας μην το μάθει ποτέ κανείς. Έχουμε την προνομιακή τύχη να είμαστε ζωντανοί. Ας το εκμεταλλευτούμε για όσο διαρκεί.

Έρχονται βέβαια ώρες που «ζηλεύω» τη βεβαιότητα των πιστών ότι όλα θα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο του θεού. Που πιστεύουν βαθιά στη ζωή μετά θάνατον. Ώρες-ώρες απογοητεύομαι από την πορεία του κόσμου κι εύχομαι να μπορούσα να ξεχάσω όσα ξέρω και να ξαναπιστέψω τυφλά, να ξαναβρώ τη μακάρια ησυχία μου. Εξάλλου, «Η άγνοια είναι ευτυχία. Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι».
Κάτι τέτοιο είναι αδύνατον, όμως. Σαν ταχυδακτυλουργικό τρικ που ξέρω πλέον πώς γίνεται, η θρησκεία αδυνατεί να με ξαναμαγέψει. Το placebo δεν μπορεί να λειτουργήσει, όταν ξέρεις ότι είναι placebo. Αν κάνεις κριτική της θρησκείας σου όπως θα έκανες σε μια άλλη, βλέπεις τα αδύνατα σημεία της, και κάπου εκεί ξεκινά η αρχή του τέλους. Γι’ αυτό πολλοί πιστοί διακόπτουν μια συζήτηση που μπορεί να κλονίσει την πίστη τους δείχνοντας τα αδύναμα σημεία της. Η γνωστική ασυμφωνία τούς προειδοποιεί ασυνείδητα ότι πλησιάζουν σε επικίνδυνα νερά.

Χωρίς την απατηλή υπόσχεση της αιωνιότητας, μας φαίνεται ξαφνικά άσκοπη η ζωή επειδή έχουμε διαμορφώσει την παράλογη προοπτική πως «όσα είναι πρόσκαιρα, είναι απολύτως μάταια». Κάθε στιγμή όμως έχει την αξία της. Η ζωή δεν είναι «ωριμαντήριο» τυριών, για να καθόμαστε αδρανείς στο ράφι περιμένοντας την επόμενη φάση. Η ζωή χρειάζεται δράση, κίνηση, βελτίωση, θετικά επιτεύγματα.

Καταλαβαίνω ότι μας φαίνεται άδικο να ζούμε τόσο λίγο και μετά να περνάμε στην ανυπαρξία. Πρέπει όμως να το χωνέψουμε και να εκμεταλλευτούμε τις συγκυρίες που συντέλεσαν στο να γεννηθούμε. Να δημιουργήσουμε, να μάθουμε, να χαρούμε, να βοηθήσουμε τους άλλους.
Φανταστείτε πόσο άδικη θα φαινόταν η «ζωή» σ’ ένα φωτόνιο, που αφού γεννηθεί στην καρδιά του Ήλιου και περάσει εκατομμύρια χρόνια σε συνεχείς συγκρούσεις με άλλα σωματίδια μέχρι να βγει στην επιφάνειά του, κάνει ένα ταξίδι επτά λεπτών για να «πεθάνει» στο μάτι μας.


Δείτε τι λέει ο Καρλ Σέιγκαν για το νόημα της ζωής:
https://www.youtube.com/watch?v=Xl8-rXjVi0U

[1] Τα πέντε στάδια της θλίψης: https://www.onmed.gr/ygeia-psyhikh/story/309036/poia-einai-ta-5-stadia-tis-thlipsis