Θεϊκός ψυχαναγκασμός

 Αυτές οι γραμμές γράφονται Δεκαπενταύγουστο του 2020. Νωρίτερα η τηλεόραση έδειχνε τη μειωμένη (λόγω κορωνοϊού) προσέλευση πιστών στην Παναγία της Τήνου. 

Μία γυναίκα είπε, «ερχόμαστε από το 1974, κάθε χρόνο». Προφανώς εκπληρώνουν ένα τάμα, για μια προσευχή που εισακούστηκε. Πιθανώς υπέρ υγείας. Αναρωτιέμαι πώς να νιώθουν οι άνθρωποι που έκαναν αντίστοιχο τάμα, αλλά ο άνθρωπός τους δεν έγινε καλά. Ανάξιοι; Ήταν θέλημα του Θεού; Θεϊκό σχέδιο; Τότε τι νόημα είχε το τάμα; Και αυτοί που έγιναν καλά, «έβαλαν μέσο» την Παναγία να αλλάξει το Θεϊκό σχέδιο; Ή είχε η Παναγία ανάγκη το χρυσό τάμα, τη λαμπάδα, τη δωρεά, την επίσκεψη κάθε χρόνο στην εκκλησία της στην Τήνο, και μάλιστα στα γόνατα;
Μήπως αν δεν πας κάθε χρόνο, θα θυμώσει και θα πάρει πίσω την ίαση; Θα αρρωστήσεις αν δεν κάνεις το τάμα σου; Πολύ πιθανώς, αλλά δεν θα φταίει η Παναγία.

Χειρότερα ένιωσα με τον δεύτερο κύριο που είπε, «…τις χρονιές που ερχόμαστε, είναι καλά. Τις χρονιές που δεν ερχόμαστε, χειροτερεύει». Δεν ξέρω σε τι χρόνιο πρόβλημα αναφερόταν, αλλά ήταν πεπεισμένος ότι η πορεία του εξαρτάται από την παρουσία του ή όχι στην Τήνο κάθε Δεκαπενταύγουστο. Και αν μια χρόνια ασθένεια επηρεάζεται από έναν τέτοιο παράγοντα, κατά πάσα πιθανότητα σημαίνει ότι πρόκειται για ψυχογενή ασθένεια, που αντιμετωπίζεται ίσως με ψυχίατρο, αλλά όχι με τάματα ή συμβουλές ανειδίκευτου πνευματικού.

Η θρησκευτική ζωή περιλαμβάνει τελετουργίες. Από τον σταυροκόπημα μέχρι το άναμμα κεριών και τις μετάνοιες, κάποιες φυσικές πράξεις αφορούν κάτι πνευματικό και προσπαθούν να το επηρεάσουν. Ακόμη και η προσευχή, η προσήλωση δηλαδή της σκέψης στον Θεό, απασχολεί τον φυσικό εγκέφαλο από άλλες σκέψεις, στρέφοντάς τον προς κάτι αόριστα ανώτερο. Αυτά από μόνα τους δεν προκαλούν απαραίτητα άσχημα αποτελέσματα. Αντιθέτως, φαίνεται ότι καθησυχάζουν και ηρεμούν τον πιστό. Επειδή όμως έτσι το μυαλό γίνεται δεκτικό σε μεταφυσικές εξηγήσεις, ακόμη και στο ανεξήγητο, η υπερβολή είναι πολύ εύκολη και μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές εμμονές. Κι απ' ό,τι φαίνεται, αυτό συμβαίνει πολύ συχνά.

Μέχρι τα 18, είχα πάει σε πολλές χριστιανικές κατασκηνώσεις. Μια ημέρα ήταν πάντα  αφιερωμένη στην «αλυσίδα προσευχής». Από το πρωί μέχρι το βράδυ, κάποιος βρισκόταν στο «προσευχητάρι» και διάβαζε μια συγκεκριμένη προσευχή. Το είχα πάρει τόσο προσωπικά να μη σπάσει η αλυσίδα, που είχα το νου μου όλη μέρα, και αν μεσολαβούσε κενό μεταξύ δύο παιδιών, ξεκινούσα εγώ ένα «κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλό» μέχρι να πάει ο επόμενος. Εκείνη τη μέρα την έζησα μέσα στο άγχος, λέγοντας τελικά με εμμονή την προσευχή συνεχώς, για να είμαι σίγουρος ότι η αλυσίδα δεν θα έσπαζε. Σκεφτείτε τώρα πώς θα ήταν να ένιωθα έτσι κάθε μέρα της ζωής μου. Δεμένος με αόρατα τελετουργικά που δεν πρέπει να σπάσουν. Ευτυχώς τέτοιες ακραίες  εμμονές δεν μου κράτησαν πολύ. Παρέμεινε όμως για παράδειγμα μια αίσθηση ενοχής, αν περνούσα έξω από εκκλησία και δεν έκανα τον σταυρό μου. Μια ενοχή αν έτρωγα έστω τυρί τη Μεγάλη Παρασκευή. Αν έκανα σεξ μέρα μεγάλης χριστιανικής γιορτής. Όλα αυτά είναι σχετικά ανώδυνα. Επώδυνη ήταν η πίστη στις μεταφυσικές εξηγήσεις  τύπου, «τώρα πληρώνω για τις αμαρτίες μου», που με οδήγησαν σε πολλές λάθος επιλογές στη ζωή  μου. Στις λιγότερο ορθολογικές. Τολμώ να πω, στις χειρότερες.

Υπερβάλω, θα μου πείτε. Εγώ καλά είμαι, θα απαντήσω, και κάλιο αργά παρά ποτέ. Συγγενικό πρόσωπο με το οποίο κάναμε μαζί διακοπές κάθε καλοκαίρι, το βράδυ πριν κοιμηθεί προσευχόταν και «έβαζε μετάνοιες» με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο, χαιρετώντας πρώτα την εικόνα σαν να έλεγε «χαίρε Κεχαριτωμένη». Αν κάποια μετάνοια δεν ήταν αρκετά βαθιά, δεν τη μετρούσε και την έκανε ξανά από την αρχή.
Στη συνέχεια  της ζωής του και κάνοντας παιδιά, όταν έβλεπε τον γιο του να παίζει ποδόσφαιρο δεν καθόταν  ποτέ επειδή, «αν είμαι όρθιος θα κερδίσει, αν καθίσω θα καθίσει κι αυτός». Δεν αγόραζε  αυτοκίνητα ή κινητά που να λήγουν σε μονό αριθμό. Όμως κλείδωνε και ξεκλείδωνε επτά φορές. Είχε ακατανόητες «τελετουργίες» στη ζωή του.
Όταν έπαθε κατάθλιψη, μου είπε έκπληκτος ότι δεν το περίμενε γιατί είναι καλός χριστιανός, πηγαίνει στην εκκλησία, «γιατί δεν με βοηθάει ο Θεός και οι άγιοι;».
Δεν ξέρω τι τον συμβούλεψε ο πνευματικός του, αλλά μήνες μετά τον βοήθησε πραγματικά η σύγχρονη ψυχιατρική και φαρμακευτική επιστήμη.
Έφταιγε  η πίστη στο μεταφυσικό για την ανάπτυξη της κατάθλιψης; Θεώρησε ότι του τα στέλνει ο διάβολος; Σίγουρα πάντως έφταιξε η έλλειψη ορθολογισμού και η βεβαιότητα ότι «όλα θα πάνε καλά» ως αμοιβή για τις μετάνοιες και τις προσευχές, και η καθυστέρηση να δει γιατρό, αφού μίλησε για μήνες με τον πνευματικό του.

Ο Παΐσιος λέει μιλώντας για το άγχος:

«Όπου άγχος και απελπισία, εκεί ταγκαλίστικη πνευματική ζωή. Για τίποτε να μην έχετε άγχος. Το άγχος είναι του διαβόλου.
Όταν βλέπετε άγχος, να ξέρετε ότι εκεί έχει βάλει την ουρά του το ταγκαλάκι. Ο διάβολος δεν πηγαίνει κόντρα. Αν υπάρχη μια τάση, σπρώχνει και αυτός, για να ταλαιπωρήση και να πλανήση τον άνθρωπο. Τον ευαίσθητο λ.χ. τον κάνει υπερευαίσθητο.
Όταν έχης διάθεση να κάνης μετάνοιες, σπρώχνει και ο διάβολος να κάνης περισσότερες από την αντοχή σου και, αν οι δυνάμεις σου είναι περιορισμένες, δημιουργείται μια νευρικότητα, γιατί δεν τα βγάζεις πέρα, και στην συνέχεια σου δημιουργεί άγχος με ελαφρά απελπισία κατ’ αρχάς και μετά συνεχίζει…
Θυμάμαι, όταν ήμουν αρχάριος μοναχός, ένα διάστημα, μόλις έπεφτα να κοιμηθώ, μου έλεγε ο πειρασμός: «Κοιμάσαι; Σήκω! Τόσοι άνθρωποι υποφέρουν, τόσοι έχουν ανάγκη…»
Σηκωνόμουν και έκανα μετάνοιες, ό,τι μπορούσα. Μόλις έπεφτα να κοιμηθώ, άρχιζε ξανά: «Οι άλλοι υποφέρουν κι εσύ κοιμάσαι; Σήκω!»
Σηκωνόμουν πάλι. Μέχρι που έφθασα να πω: «Αχ, να μου κόβονταν τα πόδια, τι καλά! Θα ήμουν τότε δικαιολογημένος, αφού δεν θα μπορούσα να κάνω μετάνοιες». Μια Μεγάλη Σαρακοστή την έβγαλα με το ζόρι, γιατί πήγαινα να στριμώξω τον εαυτό μου περισσότερο από την αντοχή μου.
Όταν νιώθουμε στον αγώνα μας άγχος, να ξέρουμε ότι δεν κινούμαστε στον χώρο του Θεού. Ο Θεός δεν είναι τύραννος να μας πνίγη. Καθένας να αγωνίζεται με φιλότιμο, ανάλογα με τις δυνάμεις του, και να καλλιεργή το φιλότιμο, για να αναπτυχθή η αγάπη προς τον Θεό.»

(Πηγή: https://ieramonopatia.gr/agioi-gerontes/agios-paisios/o-agios-pa-sios-gia-to-agchos-symvoyles/ )

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να διακρίνει στο παραπάνω κείμενο τον ψυχαναγκασμό των αμέτρητων μετανοιών, την περηφάνια του: «ο διάβολος πείραζε ΕΜΕΝΑ ειδικά», το παράδοξο του: «ο διάβολος με βάζει να υμνώ τον Θεό ξανά και ξανά». Με όλα αυτά όμως δεν έκανε κακό σε κανέναν, απλώς ταλαιπωρούσε τον εαυτό του. Κοινό μοτίβο ακραίων πιστών, που φτάνουν να εγκαταλείπονται στο έλεος ασθενειών, επειδή πιστεύουν ότι τις έστειλε ο Θεός να τους δοκιμάσει.
Ο χριστιανός αναγνώστης όμως, ο άνθρωπος που θεωρεί άγιο και παράδειγμα προς μίμηση τον Παΐσιο, εύκολα μπορεί να σκεφτεί διαβάζοντας τα λεγόμενά του ότι:

-Για το άγχος του, φταίει «το ταγκαλάκι» ο πονηρός.
-Αν ψυχαναγκάζεσαι να κάνεις κάτι πέρα από τις δυνάμεις σου, για το άγχος και την απελπισία που νοιώθεις, φταίει ο πονηρός.
-Καλύτερα να σου κοπούν τα πόδια, παρά να αποφασίσεις μόνος σου να σταματήσεις τον ψυχαναγκασμό σου, αφού φταίει ο πονηρός.
-Αν αγχώνεσαι, δεν είσαι στον χώρο του Θεού.

Έτσι, ο πιστός βρίσκεται να νιώθει ενοχές, να φοβάται ότι ο πονηρός είναι πίσω από τα πάντα, ακόμη και από τις προσευχές, τις καλές προθέσεις. Το φυσιολογικό άγχος γίνεται «απομάκρυνση από τον Θεό», και ξεκινά ένας φαύλος κύκλος ενοχών. «Νιώθω έτσι επειδή είμαι μακριά από τον Θεό, δεν καλυτερεύω γιατί είμαι μακριά από τον Θεό, ο Θεός με άφησε επειδή τον άφησα και τώρα είμαι μακριά από τον Θεό».
  
Θα ήθελα πολύ να μου είχαν μιλήσει από μικρό για τη φυσική, πραγματιστική εξήγησή της ζωής. Θα ήθελα να ξέρω ότι το άγχος, η κατάθλιψη, η στεναχώρια, η χαρά, η λύπη, είναι χημεία στον εγκέφαλο που προκαλείται από συγκεκριμένους παράγοντες. Ότι θα πρέπει να δίνω χαρά στην πράξη, όχι προσευχόμενος για τον άλλον. Ότι το μεταφυσικό είναι κομμάτι των παραμυθιών, όχι της πραγματικότητας.
Ότι η ζωή μας είναι στο χέρι μας, στο χέρι της φύσης, όχι στο χέρι αόρατων και άπιαστων πνευμάτων. Ότι κάθε στιγμή μετράει, γιατί δεν έχουμε άπειρες στιγμές. Ότι είμαστε τυχεροί που ενώ βιώνουμε τα δεινά αυτού του κόσμου,  εξελίξαμε τη νόηση να προσπαθούμε να εξηγήσουμε τις ομορφιές και τα άσχημά του και να τα καταλαβαίνουμε όλο και καλύτερα. Έναν κόσμο χωρίς μεταφυσικές παρεμβάσεις και παρουσίες. Μια απτή πραγματικότητα.