Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι

 Διάβασα κάπου ένα meme στα Αγγλικά που έλεγε, "οι έξυπνοι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να πάθουν κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές". Όταν το μετέφερα σε παρέα, (με χιουμοριστική διάθεση τύπου, "γι' αυτό αγχώνομαι τόσο") η φίλη μου η Φώτεινή σχολίασε, "όσοι έχουν κατάθλιψη είναι εγωιστές, κοιτάνε μόνο τον εαυτό τους, το πρόβλημά τους".
"Ποια ασθένεια ζει κανείς ομαδικά;" τη ρώτησα. "Τι γενίκευση είναι αυτή; Πήγαινε πες το στη φίλη μας τη Μαρία που χρειάστηκε φάρμακα για να συνέλθει. (πήγαινε πες το σε ανθρώπους που δίνουν αγώνα να βγάλουν την κάθε μέρα. Που η ζωή τους είναι ανυπόφορη.) Και ποιος σου λέει ότι η κατάθλιψη προκαλείται μόνο από προσωπικά προβλήματα;"
"Ξέρεις εσύ κανέναν που να έχει κατάθλιψη από προβλήματα άλλων;" μου απάντησε η Φωτεινή.
"Αφ' ενός το αν ξέρω ή όχι κάποιον εγώ προσωπικά δεν σημαίνει τίποτε, αφ' ετέρου πιστεύεις ότι για παράδειγμα οι γιατροί που παλεύουν με τις ασθένειες μωρών στην Αφρική, (ή με ανίατες ασθένειες οπουδήποτε), δεν παθαίνουν κατάθλιψη από αυτά που βλέπουν;"

Μέρες αργότερα μαθαίνοντας για την έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού, συνειδητοποίησα το εξής: Προσωπικά όσα με στεναχωρούν και με καταθλίβουν, δεν με αφορούν άμεσα. Τα δικά μου προβλήματα μπορώ έστω να προσπαθήσω να τα λύσω. Με στεναχωρεί όμως πολύ η ανθρώπινη ανοησία που οδηγεί σε πολέμους, σε αλληλοσκοτωμούς, σε πόνο. Με καταθλίβει η ανθρώπινη δυστυχία για την οποία δεν μπορώ να κάνω κάτι. Σκέφτομαι πολύ τα δεινά του κόσμου. Περισσότερο απ' όσο θα έπρεπε ίσως.
Δεν είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο με ενσυναίσθηση να νιώσει ανήμπορος μπροστά στο μέγεθος της δυστυχίας στον κόσμο.

Κάπου εδώ θυμήθηκα και τη φράση "Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι" (Κατά Ματθαίον, 5,3).
Πραγματικά, σκέφτηκα, τυχεροί όσοι δεν το σκέφτονται πολύ. Ζουν τη ζωή τους ευτυχισμένοι. "Where ignorance is bliss, 'tis folly to be wise", όπως έγραψε ο Τόμας Γκρέι (Εκεί που η άγνοια είναι ευτυχία, είναι ανόητο να είσαι σοφός).

Ψάχνοντας την ερμηνεία της φράσης σε ορθόδοξες πηγές, περίμενα να εξηγείται ως, "μακάριοι όσοι είναι αθώοι, καθαροί στην καρδιά, αγαθοί". Έκανα λάθος:

Ματθ. 5,3          μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

Ματθ. 5,3                 “Μακάριοι και τρισευτιχισμένοι είναι εκείνοι, που συναισθάνονται την πνευματικήν πτωχείαν των (και εξαρτούν τον εαυτόν τους με ταπείνωσιν και πίστιν από τον Θεόν), διότι ιδική των είναι η βασιλεία των ουρανών.

(Πηγή: http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Kata_Mathaion_Euaggelio/Kata_Mathaion_Euaggelio_kef.5.htm#H_epi_tou_Orous_omilia)

Σε πολλά σημεία συναντώ μια "επιστολή του Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς σε πνευματικό του παιδί", η οποία ξεκινάει ως εξής:

“Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών”. Ναι, έτσι είπε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός. Μα αυτό συ το μπερδεύεις.
Συγχέεις την την “πτωχεία του πνεύματος”, που εξυμνεί ο Χριστός, με τη χαζομάρα! Αλλά όχι! Δεν έχεις δίκιο.
Η πτωχεία του πνεύματος είναι ο πιό αγνός λογισμός, που μπορεί να έχει ο άνθρωπος! Είναι η συναίσθηση της πτωχείας μας μπρος στο μεγαλείο του Θεού.
Η συναίσθηση της ρυπαρότητας μπροστά στην καθαρότητα του Πλάστου. Η συναίσθηση της μικρότητάς μας μπροστά στην απέραντη δύναμη του Κυρίου"....

(Πηγή https://www.vimaorthodoxias.gr/peri-zois/makarioi-oi-ptoxoi-to-pneymati/ )

Ο Άγ. Ιωάννης της Κρονστάνδης το πάει ακόμη βαθύτερα. Ο άνθρωπος είναι ανίκανος να σκεφτεί κάτι καλό αν δεν του δώσει ο Θεός έμπνευση:

..."Ας προσπαθήσουμε τώρα να μεταφέρουμε αυτά τα φυσικά χαρακτηριστικά του φτωχού και άπορου σε κάποιον που είναι «πτωχός τω πνευματι». Μιλάμε για τον άνθρωπο που παραδέχεται πως είναι πνευματικά φτωχός, που ομολογεί πως δεν έχει τίποτα δικό του· περιμένει τα πάντα μόνο από το έλεος του Θεού. Είναι σίγουρος πως ο ίδιος δεν μπορεί ούτε να σκεφτεί μα ούτε και να επιθυμήσει κάτι καλό, αν δεν του δώσει ο Θεός ένα καλό λογισμό ή μια καλή έμπνευση. Είναι πεισμένος πως χωρίς τη χάρη του Ιησού Χριστού δεν μπορεί ούτε μια καλή πράξη να κάνει. Τον εαυτό του τον λογαριάζει σαν τον χειρότερο και τον πιό αμαρτωλό απ’ όλους. Κάθε φταίξιμο το ρίχνει στον εαυτό του και δεν κρίνει ποτέ τους άλλους. Ομολογεί πως το ένδυμα της ψυχής του είναι λερωμένο, βρώμικο, τελείως άχρηστο. Δεν παύει να ικετεύει τον Κύριο Ιησού Χριστό να καθαρίσει το χιτώνα της ψυχής του και να τον ντύσει με τον άφθαρτο χιτώνα της δικαιοσύνης. Προσπαθεί πάντα να καταφεύγει κάτω από τα φτερά του Θεού. Πουθενά αλλού δεν μπορεί να βρει ασφάλεια, παρά μόνο στον Κύριο. Ό,τι κι αν έχει το λογαριάζει σαν δώρο του Θεού. Γι’ αυτό τον ευχαριστεί και τον δοξολογεί διαρκώς, μα και δίνει μέρος από τα ελέη του Θεού σ’ εκείνους που του ζητούν. Αυτός είναι ο «πτωχός τω πνεύματι»."

Αμέσως μετά δίνει και συμβουλές τι να διαβάσουν οι εγγράμματοι για να μάθουν να είναι ταπεινοί:

"Θα συμβουλεύαμε επίσης τους εγγράμματους να διαβάζουν περισσότερο, πιό συχνά. Εκτός από τις πρωινές και τις βραδινές προσευχές, όπου η πνευματική μας φτώχεια αναφέρεται αρκετά, θα μπορούσαν να διαβάσουν το Μεγάλο Κανόνα του αγίου Ανδρέα Κρήτης, τους παρακλητικούς κανόνες και τους χαιρετισμούς στην Παναγία και το Χριστό, τον παρακλητικό κανόνα στο φύλακα άγγελο και τους κανόνες του όρθρου της ημέρας. Και βέβαια δε χρειάζεται να υπενθυμίσουμε πόσο ωφέλιμη είναι η ανάγνωση του ευαγγελίου και του ψαλτηρίου, που είναι οι καλλίτεροι δάσκαλοι της ταπείνωσης."

 (Πηγή: https://www.pemptousia.gr/2011/05/makarii-i-ptochi-to-pnevmati/ )

Ενώ η ΟΟΔΕ για να γεφυρώσει τη διαφορά του "πτωχοί τω πνεύματι" όπως γράφει ο Ματθαίος, με το "πτωχοί" σκέτο όπως γράφει ο Λουκάς, καταφεύγει σε λογικά σφάλματα, ad hominem, βερμπαλισμούς και εξύμνηση της φτώχειας ως "πηγή έμπνευσης":

..."Όταν λοιπόν ο Ματθαίος γράφει "πτωχοί τω πνεύματι", και ο Λουκάς γράφει: "πτωχοί", όχι μόνο δεν έχουμε αντίφαση, αλλά στην πραγματικότητα έχουμε πλήρη συμφωνία ως προς το νόημα. Και μόνο οι λέξεις αλλάζουν. Είναι κοινή λογική να το κατανοήσει κάποιος αυτό. Πού να βρεθεί όμως η κοινή λογική στους δήθεν... "ορθολογιστές";

Ο φτωχός, δεν σώζεται επειδή η φτώχεια είναι καλή αυτή καθ' εαυτήν. Αλλά επειδή η ανέχεια και οι θλίψεις, κάνουν την ψυχή του δεκτική στην αναζήτηση του Θεού. Ο πλούτος σκληραίνει την καρδιά, και δίνει στον άνθρωπο κατά κόσμον δύναμη, ώστε να του εμφυτεύει αισθήματα αυτοδυναμίας και υψηλοφροσύνης"...

(Πηγή: https://www.oodegr.com/oode/grafi/kd/ptwxoi1.htm)

Κάποιοι επικαλούνται "την αρχαία έννοια της λέξης πτωχός", που σήμαινε ταπεινός. Δεν βρήκα λεξικό που να συμφωνεί με αυτόν τον ορισμό, αντιθέτως:

 πτωχός, -ή, -όν και -ός, -όν (πτώσσω), I. αυτός που φοβάται, μαζεύεται ή ζαρώνει, επαίτης, φτωχός (βλ. πτώσσω I. 2), σε Ομήρ. Οδ., Ησίοδ. κ.λπ.· πτωχὸς ἀνήρ, επαίτης, ζητιάνος, σε Ομήρ. Οδ. κ.λπ.· πτωχή, η ζητιάνα, σε Σοφ., Κ.Δ. II. ως επίθ., ταπεινός, όπως το πτωχικός, σε Σοφ., Κ.Δ.· με γεν., φτωχός σε κάτι, σε Ανθ. 2. συγκρ. πτωχότερος, ανώμ. πτωχίστερος, σε Αριστοφ.· υπερθ. πτωχότατος, σε Ανθ. 3. επίρρ. -χῶς, φτωχικά, ανεπαρκώς, σε Βάβρ.


(Πηγή http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/search.html?lq=πτωχός )

Το λεξικό της Νέας Ελληνικής δε, χρησιμοποιεί το εδάφιο ως κυριολεκτικό παράδειγμα:


πτωχός -ή -ό [ptoxós] Ε1 : 1. (λόγ.) φτωχός, συχνά ως ουσ.: Έρανος υπέρ των πτωχών. (απαρχ. έκφρ.) ~ τω πνεύματι, βλάκας. μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ευτυχισμένοι όσοι δεν καταλαβαίνουν πολλά πράγματα ή δε σκέφτονται πολύ. 2. (νομ.) που έχει πτωχεύσει.

(Πηγή: http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=πτωχός&dq= )
 
Εδώ μεταξύ άλλων πολύ ωραίων σωστών και ψυχοφέλιμων, βρίσκουμε και αυτά, όσον αφορά τους πτωχούς τω πνεύματι.

"...Ας δώσουμε και κάποιες άλλες ερμηνείες για την πτωχεία τω πνεύματι εν Χριστώ:

Στην ορθόδοξη πρακτική και πνευματικότητα την βρίσκουμε στην σχέση γέροντα και υποτακτικού. Στην μακαρία υπακοή...

...κείνοι οι οποίοι άφησαν ότι τους ήταν αγαπητό στον κόσμο για να ακολουθήσουν στερημένη ζωή για χάρη του Χριστού, μοναχοί, αλλά και άνθρωποι κρυπτοί από τον κόσμο. Πτωχοί τω πνεύματι είναι επίσης αυτοί που δέχονται εύκολα, χωρίς να περιεργάζονται και να αμφιβάλλουν κάθε θαυμαστή και υπέρλογη διδασκαλία της Εκκλησίας, χωρίς να μπαίνουν στην διαδικασία να αμφισβητούν,επικαλούμενοι την σοφία και λογική του κόσμου, ενώ είναι και επιτήδειοι στα του κόσμου και σοφότεροι όλων"...

Πηγή: https://www.pemptousia.gr/2018/07/makarii-i-ptochi-to-pnevmati-3/

Δεν έχει νόημα να συνεχίσω τα παραδείγματα. Ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται με κάθε ευκαιρία από τον χριστιανισμό ως ανεπαρκής και μιαρός, λες και φταίει αυτός για τις δυνατότητές του. Η νοημοσύνη του θεωρείται ασήμαντη, και η άγνοια προβάλλεται ως αρετή. Ακόμη και όσοι γνωρίζουν, για παράδειγμα οι επιστήμονες, "ελέγχονται" ώστε να είναι ταπεινοί, να λένε ότι μπροστά στον Θεό δεν ξέρουν τίποτε. Όχι για να μην προσβάλλουν τον Θεό φυσικά, αλλά ώστε να μπορεί το ιερατείο να αμφισβητήσει τη γνώση τους, όπως και συμβαίνει. "Η Γη δεν γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, ο αγιασμός δεν χαλάει, η Θεία Κοινωνία δεν μεταδίδει ασθένειες".

 Δεν έχω εντοπίσει ιερό κείμενο που να προτρέπει τον άνθρωπο να μάθει, να κρίνει, να σκεφτεί. Από το "αδιαλείπτως προσεύχεστε" μέχρι τη "νιρβάνα", οι θεολογικές φιλοσοφίες προτρέπουν σε νοητική αδράνεια. Η γνώση δεν συμφέρει το ιερατείο, επειδή μπορεί να φέρει απαντήσεις που θα κλονίσουν την πίστη. Ο ποιμένας χρειάζεται υπάκουα πρόβατα, όχι σκεπτόμενο εκκλησίασμα. Η σκέψη φέρνει αμφιβολία, και η αμφιβολία εμποδίζει απαραίτητη την τυφλή πίστη.


Η επιστολή του Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς καταλήγει: 
 
"Μικρόμυαλο και ανόητο να θεωρείς όχι εκείνον, που λέγει ότι οι γνώσεις του είναι περιορισμένες, αλλά εκείνον που κομπάζει για τις γνώσεις του! Από αυτή την μεγάλη ανοησία να κομπορρημονούμε, θέλει να μας γλιτώσει ο Χριστός!"

Κι όμως, αγαπητέ Βελιμίροβιτς, είσαι ΚΑΙ εσύ ένας από αυτούς που κομπάζουν με σιγουριά για την αλήθεια του δόγματός τους και την ύπαρξη του θεού τους, θεωρώντας μικρόμυαλους και ανόητους τους επιστήμονες που για όσα δεν γνωρίζουν, λένε "δεν ξέρω". Δεν ξέρουμε αν υπάρχει Θεός Δημιουργός που μάλιστα ασχολείται με το φαγητό και τους συντρόφους μας και μας κρίνει αναλόγως. Δεν έχουμε καμία ένδειξη για την ύπαρξή του.