Ποιος δεν θα ήθελε να περάσει σε έναν ευτυχισμένο, αιώνιο «παράδεισο» μετά τον θάνατό του; Ποιος θα ήθελε να περάσει μια δυστυχισμένη, αιώνια «κόλαση»;
Φαντάζομαι κανείς.
Οι θρησκείες χρησιμοποιούν το απόλυτο ψυχολογικό δίπολο ανταμοιβής και τιμωρίας για να χειραγωγήσουν τους πιστούς από πολύ τρυφερή ηλικία. Αφού βαπτιστούν βρέφη, τα παιδιά αντί να μαθαίνουν πώς λειτουργεί ο κόσμος γύρω τους και πώς να εκτιμούν σωστά τις δυνάμεις τους και να στέκονται στα πόδια τους, διδάσκονται ότι αόρατες δυνάμεις διεκδικούν την ψυχή τους και χρειάζονται το έλεος κάποιου θεού για να τα βγάλουν πέρα.
Πόσα παιδιά μεγαλώνουν με παράλογους φόβους και ενοχές; Φοβάμαι πάρα πολλά. Πόσα τους ξεπερνούν μεγαλώνοντας; Φοβάμαι πολύ λίγα.
Έχοντας ανοίξει «το παράθυρο» στο μεταφυσικό, ο πιστός είναι πολύ πιθανό να πιστεύει και σε άλλες ανυπόστατες δοξασίες πέρα από κάποιον θεό. Μάτιασμα, μάγια, μαγγανείες, φυλαχτά, καφε/χειρο/χαρτο-μαντεία, ζώδια, κάλεσμα πνευμάτων, ξωτικά, φαντάσματα, δαίμονες. Ο πιστός νιώθει γύρω του ένα αόρατο, απειλητικό δίκτυο, επιβαρύνοντας χωρίς λόγο τον ψυχισμό του με ανύπαρκτες απειλές.
Δεκτικός σε αόρατους παράγοντες, ο πιστός εύκολα πιστεύει και σε κομπογιανιτισμούς και αλχημισμούς όπως η κρυσταλλοθεραπεία, η ομοιοπαθητική, η «φυσική ανοσία» με τη διατροφή/την αναπνοή/την επαφή με τη γη, οι «εναλλακτικές θεραπείες», τα άγια θεραπευτικά λάδια/λείψανα/αγιάσματα. Όλα αυτά είναι ανώδυνα, αν δεν επιβαρύνουν την υγεία και την τσέπη του πιστού. Δυστυχώς όμως, συχνά ο πιστός καθυστερεί ή αποφεύγει να ζητήσει βοήθεια από τη σύγχρονη ιατρική, στρεφόμενος πρώτα ή αποκλειστικά σε «εναλλακτικές» μεθόδους.
Κι επειδή βολεύει το αφήγημα της θρησκείας, ο πιστός ενθαρρύνεται να πιστεύει σε θεωρίες παγκόσμιας συνωμοσίας, μυστικές σκοτεινές λέσχες της «Νέας Τάξης Πραγμάτων», αεροψεκασμούς, αντίχριστα «χαράγματα» barcode, 5G και εμβόλια, καταστρέφοντας ή αποφεύγοντας πράγματα που θα του διευκόλυναν, θα του βελτίωναν ή ακόμη και θα του επιμήκυναν τη ζωή. Παραδόξως, ο πιστός μπορεί να φορά γυαλιά ή να παίρνει ινσουλίνη για όλη του τη ζωή επειδή είναι διαβητικός, αλλά να αρνείται ένα εμβόλιο ή μια χειρουργική επέμβαση, επειδή έτσι λέει το δόγμα του.
Γενικά, ο πιστός πρέπει να νιώθει ότι βάλλεται από παντού ώστε να χρειάζεται τη βοήθειά της εκάστοτε θρησκείας για να προστατευτεί και να σωθεί.
Τα αστήρικτα «πιστεύω», βέβαια, δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό των πιστών. Συναντώ συχνά ανθρώπους που δηλώνουν άθεοι ή αγνωστικιστές, και ταυτόχρονα «είναι ανοιχτοί» ή πιστεύουν σε άλλες ανερμάτιστες δοξασίες, μεταφυσικές ή μη. «Ζούμε σε μάτριξ», «Είμαστε δημιούργημα εξωγήινων», «Η σκέψη δημιουργεί την ύλη», «Η ψυχή είναι αθάνατη ενέργεια», «Το σύμπαν έχει συνείδηση», «Η ύλη έχει συνείδηση», «Τα κβάντα ενοποιούν τα πάντα». Αλλόκοτες, συνήθως γοητευτικές φαντασίες και φαντασιώσεις, πολλές φορές με φαινομενική επικάλυψη επιστημοσύνης, δυστυχώς αστήρικτες.
Έχω γράψει αρκετές φορές ότι δεν αποδέχομαι ως πραγματικό ό,τι δεν περνάει τη βάσανο της επιστημονικής μεθόδου. Υπάρχει σοβαρός λόγος για αυτό. Δεν υπάρχει τίποτε που να αποδεικνύεται επιστημονικά και να μην ισχύει πραγματικά. Η επιστήμη μπορεί να κάνει αποδεδειγμένες προβλέψεις, και να έχει πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Η επιστημονική μέθοδος είναι ο καλύτερος τρόπος που έχουμε για να καταλάβουμε την πραγματικότητα όσο αντικειμενικότερα γίνεται. Κι εδώ φρενάρουν απότομα όλες οι αστήρικτες «θεωρίες» και «ιστορίες (επιστημονικής) φαντασίας».
Όταν ζητήσεις ενδείξεις, στοιχεία, αποδείξεις, δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά, peer reviews, οι «οπαδοί» τους θα σε παραπέμψουν σε βιβλία, ομιλίες, blog, άρθρα, βίντεο, σχεδιαγράμματα. Σε γνώμες και φαντασίες άλλων, που πολλές φορές φέρουν βαρύγδουπους πανεπιστημιακούς τίτλους. Ένας επιστήμονας όμως όταν δεν γνωρίζει, νιώθει την υποχρέωση να πει «δεν ξέρω». Αν κάνει υποθέσεις, συνήθως τις κρατά για τον εαυτό του μέχρι να έχει κάτι «απτό» να παρουσιάσει. Όταν ένας «επιστήμονας» υποστηρίζει κάτι αστήρικτο, πουλάει μούρη, τρέλα, υπηρεσίες ή κάποιο βιβλίο. Ειδάλλως θα κατέθετε τη μελέτη του και θα αποδείκνυε την αλήθεια των λόγων του, κερδίζοντας Νόμπελ, δόξα, χρήμα, την εκτίμηση του κόσμου.
«Μα πολλοί επιστήμονες θεωρήθηκαν τρελοί την εποχή τους». Η επιστημονική μέθοδος εφαρμόζεται εδώ και 150 περίπου χρόνια. Κανένας επιστήμονας δεν θεωρείται τρελός, επειδή νομίζει ότι τεκμηρίωσε τα λεγόμενά του. Όταν όμως τα λεγόμενά του καταρρίπτονται, ή απλώς δεν αποδεικνύονται κι αυτός δεν το παραδέχεται, δεν μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Αν αύριο κάποιος γνωστός κοσμολόγος ισχυριστεί ότι η σκοτεινή ενέργεια είναι κοσμικά βακτήρια που αναπαράγονται ανεξέλεγκτα σπρώχνοντας το σύμπαν, οι υπόλοιποι κοσμολόγοι δεν είναι καθόλου υποχρεωμένοι να δεχθούν τον λόγο του ή να προσπαθήσουν να τον καταρρίψουν. Το βάρος της απόδειξης βαρύνει αυτόν που κάνει τον ισχυρισμό. Μέχρι τότε, αυτό που λέει απλώς δεν ισχύει. Η παρατηρήσιμη από τις αισθήσεις και την τεχνολογία μας πραγματικότητα δεν φαίνεται να περιλαμβάνει κοσμικά βακτήρια, οπότε μια τέτοια υπόθεση είναι απλώς περιττή, φαντασία.
Υπάρχουν δεκάδες λόγοι για τους οποίους κάποιος που δεν πιστεύει στον θεό, μπορεί να πιστεύει ότι υπάρχει κάποια συνέχεια, κάποιος ανώτερος τελικός σκοπός, κάτι αιώνιο. Και στη συνέχεια, άλλες φορές από ανασφάλεια, άλλες φορές προκειμένου να μοιραστεί το μήνυμα, να εμφανίζεται ως «ευαγγελιστής» να παρουσιάσει την κοσμοθεωρία του. Είτε από κοντά, είτε στο ίντερνετ, (ειδικά στο ίντερνετ), η συζήτηση ακολουθεί περίπου την εξής πορεία: Κάποιος παρουσιάζει μια αστήρικτη «θεωρία». Όταν του ζητήσουν στοιχεία, παραπέμπει (αν έχει) σε συνήθως τεράστια, εξίσου αστήρικτα κείμενα, βίντεο ή βιβλία. Ζητά από τους συνομιλητές να αποδείξουν το αντίθετο. Λέει ότι «απλώς παρουσίασε μια εναλλακτική». Καταλήγει να θίγεται όταν του εξηγούν ότι δεν έχει λογικά επιχειρήματα και ότι ισχυρίζεται αναπόδεικτα πράγματα.
Μπορούμε να κάνουμε άπειρες αστήρικτες υποθέσεις. Γιατί να επιλέξουμε κάποια ή κάποιες; Γιατί τις συγκεκριμένες; Μήπως δεν είμαστε αρκετά ορθολογιστές; Εδώ ο παράγοντας «ανθρώπινη ψυχολογία» παίζει τεράστιο ρόλο. Κάθε ζωντανός οργανισμός θέλει να παραμείνει ζωντανός. Ο άνθρωπος με τον πολύπλοκο εγκέφαλό του, μπορεί τελικά να απορρίψει την μετά θάνατον ζωή της μιας ή της άλλης θρησκείας, δεν μπορεί όμως να απαλλαγεί από τη βαθύτερη επιθυμία για ζωή. «Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία». «Ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται». Ευσεβείς πόθοι. Γνωστική δυσαρμονία. Cherry picking. Εθελοτυφλία. Η ανάγκη να είμαστε μύστες σε κάτι ιδιαίτερο. Ρομαντισμός. Άρνηση. New age (ή όχι) spiritualism. Άλλοι λόγοι. Συνδυασμοί των παραπάνω. Out of the frying pan into the fire (για να γλιτώσεις από το τηγάνι, έπεσες στη φωτιά), λέει μια αγγλική παροιμία. Το μυαλό μας είναι ευπρόσβλητο σε βολικές πλάνες.
Το ξέρω, το έχω ζήσει, καμιά φορά το αισθάνομαι ακόμη. Είναι δυσβάσταχτο για όλους να τελειώνουν όλα για εμάς, με τον θάνατό μας. Ειδικά όταν έχουμε μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που θεωρείται δεδομένη κάποιου είδους συνέχεια μετά τον θάνατο. Είναι όμως μέρος του κύκλου της ζωής, της φυσικής πορείας των πάντων. Σχηματισμός, άνοδος, πτώση, «θάνατος», μετασχηματισμός ύλης και ενέργειας σε κάτι εντελώς διαφορετικό. Εμείς, το σώμα μας, η ύπαρξή μας, ο εγκέφαλός μας, το εγώ που διαμορφώνουμε ηλεκτροβιοχημικά μέσα στο κεφάλι μας, φτιάχνονται από υλικά που προήλθαν από τη γέννηση του σύμπαντος και μετασχηματίστηκαν στους πυρήνες άστρων, βρέθηκαν και ανακυκλώθηκαν στη Γη επί εκατομμύρια χρόνια και θα συνεχίσουν να ανακυκλώνονται μετά την αποσύνθεσή μας. Είναι στο χέρι μας να κάνουμε κάτι χρήσιμο για τα όντα που έχουν την τύχη να έχουν συνείδηση της ύπαρξής τους, αφήνοντας όσο το δυνατόν λιγότερη εντροπία πίσω μας, στο σύντομο πέρασμά μας από το αχανές φαινόμενο που αποκαλούμε σύμπαν.
