Το ράσο

 Αρκετά χρόνια πριν, περίμενα την σειρά μου στο ταχυδρομείο. Στο μεταξύ, ήρθε η σειρά ενός ιερέα να εξυπηρετηθεί. Πλησίασε στο γκισέ, στο οποίο μάλιστα έτυχε να κάθεται η προϊσταμένη του ταχυδρομείου. Της έδωσε κάτι χαρτιά, και πολύ σύντομα οι τόνοι ανέβηκαν. Ο ιερέας ήθελε να παραλάβει ένα δέμα που όμως είχε έρθει στο όνομα της μητέρας του. Η υπάλληλος του εξηγούσε ότι δεν αρκούσε το ειδοποιητήριο και η ταυτότητά της. Έπρεπε είτε να έρθει η ίδια, είτε να στείλει εξουσιοδότηση. Ο ιερέας ανένδοτος, αφού εξάντλησε κάθε «επιχείρημα», κατέληξε σ’ ένα αγανακτισμένο, «μα γιατί δεν με πιστεύετε; Είμαι ιερέας!». Στο οποίο η υπάλληλος είχε την ετοιμότητα να του απαντήσει πολύ σωστά, «το ότι είστε εσείς ιερέας δεν μου επιτρέπει εμένα να παρανομήσω».

Δεν κατηγορώ τον συγκεκριμένο ιερέα. Τον ήξερα λίγο από την ευρύτερη γειτονιά και θεωρώ ότι όντως εκανε εξυπηρέτηση στη μητέρα του. Ότι ο ίδιος ένιωθε όντως άνθρωπος του Θεού, που δεν θα σκεφτόταν ποτέ να πει ψέματα σε μια υπηρεσία και μάλιστα για τη μητέρα του. Αυτό που δεν έβλεπα ποτέ ως πιστός όμως αλλά το εντοπίζω πλέον, είναι ο αυτοματικός συσχετισμός του ρασοφόρου με κάτι καλό, αγαθό, σχεδόν υπερκόσμιο.

Ο πιστός περιμένει από τον ρασοφόρο είτε είναι μοναχός, είτε απλός ιερέας, είτε μεγαλόσχημος, ότι ακολουθεί τον δρόμο της σχεδόν απόλυτης αγάπης, είναι σωστός ποιμήν, άξιος απόλυτης εμπιστοσύνης. Για πολλά δόγματα εξάλλου, ο χρισμένος ιερέας έχει πλέον κάτι θεϊκό μέσα του. Δεν είναι απλός άνθρωπος. Είναι «ο εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπος» του θεού.
Ετσι, το ράσο στο μυαλό του πιστού δεν είναι απλώς μια «στολή». Ο ιερέας συνδυάζει την αυτοθυσία πυροσβέστη, την αξιοπιστία αστυνόμου, τον αλτρουισμό νοσοκόμου, το θάρρος και την προσήλωση στρατιώτη. Ράσο σημαίνει αυταπάρνηση, αγάπη, αδιαφορία για τα επίγεια, πνευματικότητα. Το ράσο εμπνέει θαυμασμό, σεβασμό, υπακοή. Ο ρασοφόρος είναι υπεράνω πάσης υποψίας. Δεν είναι τυχαίο το κλισέ της μεταμφίεσης σε ιερέα ή μοναχό προκειμένου να διαφύγει κανείς από ελέγχους.

Το ράσο βέβαια αποσκοπεί και στον εντυπωσιασμό. Μπορεί να υπάρχουν πολύ απλά ράσα, μονόχρωμα και ταπεινά, αλλά συνήθως δεν λείπουν τα χρυσοποίκιλτα, περίπλοκα ιερατικά ενδύματα και τα μεγάλα «καπέλα». Πολλές φορές συνδυάζονται με μακριά μαλλιά και προπάντων, με μούσια. Η εικόνα είναι επιβλητική, εκπέμπει σοφία, σοβαρότητα, γνώση, εξουσία. Η επιβλητική, μεγαλειώδης εμφάνιση εξάλλου, χρησιμοποιείται τόσο στη φύση, όσο και στις ανθρώπινες κοινωνίες, ως μέσο ψυχολογικού εντυπωσιασμού και επιβολής.
Στην εντυπωσιακή εικόνα, προστίθεται η πολύ σημαντική «μεταφυσική» δύναμη του ράσου. Στο μυαλό του εκάστοτε πιστού, ο ρασοφόρος της θρησκείας του είναι φορέας θεϊκής δύναμης, επικοινωνεί με τα θεία, γνωρίζει τα καλά των ψυχών υμών. Όλοι θέλουν την εύνοιά του. Κανείς δεν θέλει τη δυσμένεια ή (θεός φυλάξοι) την κατάρα του.

Οι ρασοφόροι έχουν πρόσβαση σε τόπους και ανθρώπους απροσπέλαστους στους κοινούς θνητούς. Άδυτα νοσοκομείων, φυλακών, δικαστηρίων, κρατικών ιδρυμάτων. Άδυτα πολιτικών κομμάτων, επιχειρήσεων, προσώπων επιρροής, δημοσιογράφων. Αν μάλιστα οι εν λόγω είναι και πνευματικά τους παιδιά, γνωρίζουν τα βαθύτερα προσωπικά τους μυστικά. Είναι πνευματικοί καθοδηγητές, θα έλεγαν οι καλόπιστοι. Μπορούν να γίνουν χειριστικοί, εκβιαστές ή προδότες, θα έλεγαν οι σκεπτικιστές. Η τυφλή πίστη στη φαινομενική αξιοπιστία του ράσου, έχει αποδειχθεί λάθος. Δυστυχώς είναι αμέτρητες παγκοσμίως οι κακοποιήσεις ανηλίκων και μη από ρασοφόρους κάθε θρησκείας, οι καταχρήσεις ακινήτων, τιμαλφών και χρημάτων, τα ψεύδη, η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου και της ελπίδας των συνανθρώπων. Ποιος ξέρει πόσες απεγνωσμένες εξομολογήσεις έχουν καταλήξει σε αυτιά τρίτων, από ασυνείδητους ιερείς. Ποιος ξέρει πόσες λάθος συμβουλές «κανόνες», έχουν οδηγήσει σε σωματικά και πνευματικά προβλήματα.

Ακόμη όμως κι αν ο ρασοφόρος είναι καλοπροαίρετος, δεν είναι αυτομάτως σωστός στην κρίση του, στην ερμηνεία των γραφών του, στον τρόπο που δικαιολογεί μέσω της πίστης του τις πράξεις του. Οι συμβουλές και οι πράξεις του, δεν είναι θεϊκά καθοδηγούμενες. Η προοπτική για τον κόσμο και τα πράγματα μπορεί να ξεκινά από την όποια μόρφωσή του, διαμορφώνεται όμως από την ερμηνεία του για το θέλημα του θεού, αλλά και τα προσωπικά του θελήματα και απόψεις. Μπορεί να πιστεύει ειλικρινά ότι είναι υπεράνω ανθρώπινων κανόνων. Ότι κάνει το θέλημα του θεού. Είναι εύκολο όταν επί χρόνια όλοι του φέρονται με σεβασμό και τα παιδιά τρέχουν να του φιλήσουν το χέρι, να θεωρεί πως είναι όντως άξιος σεβασμού, ό,τι και να κάνει. «Άνθρωπος είναι κι αυτός», θα σπεύσουν να δικαιολογήσουν οι πιστοί, όταν φερθεί λάθος. Εδώ συμφωνώ 130%. Δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένας απλός άνθρωπος που «δουλειά» του είναι να διδάσκει τις Γραφές του και να φέρεται σύμφωνα με αυτές. Οτιδήποτε δεν είναι της ειδικότητάς του καλύτερα να αφήνεται στα χέρια ανθρώπων που γνωρίζουν τι κάνουν και δεν πιστεύουν απλώς ότι κάνουν το σωστό, ερμηνεύοντας τον κόσμο μέσα από το μεταφυσικό φίλτρο της αρεσκείας τους.

Ιερά προσκυνήματα

 Πριν από λίγες μέρες έφτασε στον Πειραιά η «Αγία Ζώνη της Παναγίας» με σκάφος του Λιμενικού και τιμές αρχηγού κράτους [1]. Εκτός από την εικοσιτετράωρη έκθεσή της σε ναό για αρκετές μέρες με τον κόσμο να περιμένει ώρες για να την ασπαστεί [2], η «Αγία Ζώνη» μεταφέρθηκε να ευλογήσει και δυο νοσοκομεία, το ένα αντικαρκινικό [3] [4].

Θα είχε ενδιαφέρον να ήξερε κανείς τα έσοδα των εμπλεκομένων στην έκθεση της ζώνης, έστω από το ελάχιστο κερί που άναψε ο κάθε πιστός. Θα είχε ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον να δει κανείς τα στατιστικά στοιχεία των δύο νοσοκομείων. Αυξήθηκε απότομα ο αριθμός των πιστών που θεραπεύτηκαν; Υπήρξαν θαυματουργές ιάσεις ανίατων περιστατικών; 

Αυτό όμως που μου έκανε αμέσως εντύπωση όταν άκουσα για τη ζώνη καθώς δεν είχα ασχοληθεί ξανά με το εν λόγω «κειμήλιο», ήταν ο ισχυρισμός ότι πρόκειται για ζώνη από τρίχες καμήλας, που είχε φτιάξει με τα χέρια της η Παναγία, θάφτηκε με αυτήν, αλλά την έδωσε η ίδια τελικά στον Θωμά με θαυματουργό τρόπο, «τη στιγμή της μεταστάσεώς της»[5]. Η ιστορία έχει κι άλλους εξωφρενικούς ισχυρισμούς, αλλά κανένας πιστός δεν φαίνεται να ενοχλείται από το βασικότερο πρόβλημα. Αυτό της αυθεντικότητας. Πώς γνωρίζουμε ότι αυτή η ζώνη είναι πραγματικά 2.000 ετών και ανήκε στο συγκεκριμένο πρόσωπο που ίσως να μην υπήρξε καν; Σε ποιο σημείο της Αγίας Γραφής αναφέρεται αυτή η ιστορία;
Ομολογώ ότι όσο πίστευα, ούτε εγώ είχα αναρωτηθεί ποτέ για παρόμοια θέματα. Πώς ήξερα ότι τα οστά Αγίων που προσκυνούσα, ήταν των συγκεκριμένων ανθρώπων; Πώς ήξερα ότι η Αγία Ελένη βρήκε όντως τον τάφο και τον σταυρό του Χριστού, εκατοντάδες χρόνια μετά τη σταύρωση; Πώς ήξερε εκείνη πού να ψάξει; Γιατί να ταφεί και ο σταυρός του μαρτυρίου μαζί με τον καταδικασμένο σε σταύρωση;
Θεωρούσα δεδομένη την εγκυρότητα των Γραφών, την θεοπνευστία στις ερμηνείες των «πατέρων» και προπάντων, τα πιστεύω των γονέων και του περίγυρού μου. Θυμάμαι πριν χρονια σε αντίστοιχο προσκύνημα λειψάνων κάποιου Αγίου, να σταματάω κι εγώ νύχτα στην εκκλησία για να ανάψω ένα κερί, και να αγοράζω κομποσχοίνια και θυμιάματα από πάγκο μοναχών έξω από τον ναό. Θυμιάματα με ειδικότητες. Άλλο για το μάτι, άλλο για τη γλωσσοφαγιά, άλλο για τις πονηρές σκέψεις. Δεν αμφισβήτησα στιγμή ούτε την αξιοπιστία της προέλευσής τους, ούτε την ιερότητά των λειψάνων, ούτε την αποτελεσματικότητα των θυμιαμάτων. Δεν αμφέβαλα στιγμή για το μύρο που ανέβλυζαν τα οστά. Εξάλλου, κάθε αμφισβήτηση θα με έκανε άπιστο Θωμά, θα ήταν πειρασμός του Πονηρού, οπότε αν το μυαλό παρεξέκλινε ποτέ προς τα εκεί, η ενοχή και ο φόβος το μάζευαν αμέσως. Οι θρησκείες βρίσκουν πάντα έξυπνους τρόπους να κρατάνε τους πιστούς δεμένους σ’ αυτές. Απειλές, φόβους, ενοχές, ευτελισμό της κριτικής σκέψης. Υπάρχουν πάντα απαντήσεις τύπου, «σε πειράζει ο σατανάς και τα σκέφτεσαι αυτά», «το γνωρίζουμε κατά παράδοσιν», «σύμφωνα με τον τάδε θεόπτη ιεράρχη/πατέρα/Άγιο/γέροντα που το είδε σε όνειρο/όραμα», «η εκκλησία έχει κι άλλα θεόπνευστα βιβλία με κανόνες και εξηγήσεις, όπως το Πηδάλιον [6]», «αυτά είναι υψηλή θεολογία, δεν γνωρίζεις αρκετά για να τα καταλάβεις».

Ακόμη όμως και αν κάποιος, πιστός ή μη, θελήσει κάποιου είδους αποδείξεις για την αυθεντικότητα και την αγιότητα κάποιου «προσκυνήματος», θα πέσει σε τοίχο.

Η θρησκεία φροντίζει είτε να μην επιτρέπει την έρευνα, είτε να εξηγεί ότι ο εκάστοτε θεός δεν δοκιμάζεται και η παρουσία του δεν εκβιάζεται, ακυρώνοντας οποιοδήποτε πραγματικό πείραμα, είτε απλώς να επιμένει σε αναπόδεικτους ισχυρισμούς. Όταν κάπου δακρύζει ή αιμορραγεί μια εικόνα, δεν σπεύδουν χημικοί και γιατροί να την ελέγξουν επιστημονικά, αλλά ιεράρχες να την ελέγξουν πνευματικά και να αποφανθούν αν υπάρχει ή όχι θαύμα [7].
Έτσι, κανένα «ιερό κειμήλιο» δεν περνά από μικροσκόπιο, εξέταση δειγμάτων ή ραδιοχρονολόγηση. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν πλαστό. Κανένα λείψανο δεν περνά από τεστ DNA. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν εκτός τόπου και χρόνου. Μύρο, δάκρυα και αίματα, δεν φτάνουν ποτέ σε μικροβιολογικό ή χημικο εργαστήριο για να ελεγχθεί η σύσταση και προέλευσή τους. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν ότι πρόκειται απλώς κοινά αρωματικά έλαια, νερό και βυσσινάδα αντίστοιχα.
Αντιθέτως, κάθε θρησκεία βαφτίζει λείψανα και αντικείμενα «ιερά» και «θαυματουργά», χωρίς ποτέ να παρουσιάζει αποδείξεις της προέλευσής τους ή αποδεδειγμένα θαύματά τους. Φροντίζει όμως να τα περιβάλλει με αόριστες ιστορίες και παραδόσεις για θαυματουργές εμφανίσεις και παρεμβάσεις, θαυματουργικές ιάσεις και βοήθειες, αλλά και θαυματουργές τιμωρίες κακόβουλων. Ευφάνταστες, αναξιόπιστες διηγήσεις, γίνονται δεκτές χωρίς δεύτερη σκέψη από τον διψασμένο για θαύματα πιστό.

Θυμάμαι όσο ακόμη πίστευα, να βλέπω κάποια «θαύματα» στο YouTube. Οι «πύρινες γλώσσες» στον ναό της Αναστάσεως το Πάσχα στα θολά βίντεο της εποχής, ήταν εμφανώς αντανακλάσεις φώτων στον φακό της κάμερας και άλλες τεχνικές ατέλειες. Η «ακαΐα» του «Αγίου Φωτός» δεν φαινόταν να αποδεικνύεται από λαμπάδες που κουνούσαν ασταμάτητα κάτω από χέρια και πρόσωπα. Προσωπικά θεωρούσα ότι ο συντάκτης ίσως υπερέβαλε λίγο. Αν είδε κάποιο ιερό φως, αυτό δεν είχε καταγραφεί στην κάμερα. Αν υπήρχε ακαΐα, θα μπορούσε να κρατήσει ακίνητο το χέρι του πέντε δέκα δευτερόλεπτα πάνω από τις φλόγες και να το αποδείξει μια και καλή. Στα σχόλια υπήρχαν εκατοντάδες άνθρωποι που επιβεβαίωναν ότι βλέπουν το θαύμα, κάποιοι ότι το έζησαν και από κοντά. Κανένας όμως δεν το κατέγραψε ποτέ πειστικά. Αυτό δεν με εμπόδιζε να πιστεύω στο θαύμα. Μάλλον όσοι το ζούσαν, δεν το κατέγραφαν από «φόβο Θεού».
Πολύ αργότερα, την εποχή που έψαχνα αποδείξεις για τα ορθόδοξα θαύματα και κατέληξα άθεος, είδα μεταξύ άλλων και το «θαύμα της αναστροφής των υδάτων του Ιορδάνη». Στα βίντεο συνήθως ακούγονται και φωνές, «κοίτα, τα νερά πηγαίνουν πίσω», ενώ στα σχόλια δεκάδες πιστοί το επιβεβαιώνουν. Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά βέβαια, δεν προκύπτει τίποτε τέτοιο. Τα νερά είναι ταραγμένα κυρίως από τους ανθρώπους που βρίσκονται μέσα, αλλά κανείς δεν ρίχνει για παράδειγμα λουλούδια, ώστε να φανεί προς τα πού κινείται και πότε αντιστρέφεται η ροή του ποταμού. Εξάλλου, ένα τέτοιο φαινόμενο θα είχε καταγραφεί, παρατηρηθεί και ερευνηθεί ως αδύνατο, αφού μιλάμε ουσιαστικά για τοπική αντιστροφή της βαρύτητας στο νερό ενός ποταμού μετά από συγκεκριμένη τελετή ιερέων, κάθε χρόνο. Αυτή τη φορά ο ορθολογισμός νίκησε την τυφλή πίστη μου. Ο κόσμος έβλεπε αυτό που ήθελε να πιστέψει.

Δεν υπάρχει καμία ξεκάθαρη καταγραφή ή απόδειξη κάποιου θαύματος, ειδικά των «επαναλαμβανόμενων» κάθε χρόνο. Παρά τα χιλιάδες θαυματουργά κειμήλια, λείψανα, εικόνες, παπούτσια και ζώνες, κανένα θαύμα δεν έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα επειδή δεν εξηγείται ιατρικά, ή παραβίασε τους φυσικούς νόμους.
Δισεκατομμύρια πιστοί κάθε θρησκείας προσκυνούν ιερά κειμήλια και επισκέπτονται ιερούς τόπους, χωρίς να ευλογούνται με καμία βελτίωση στη ζωή τους. Κανένας τους δεν βλέπει κάποια μεταφυσική, ανεξήγητη αλλαγή, κάποια χειροπιαστή θεϊκή παρέμβαση. Αν βελτιωθει απρόσμενα η υγεία τους, αν κερδίσουν το λαχείο, είναι πάντα στα πλαίσια του στατιστικά πιθανού. Δισεκατομμύρια άλλοι, όχι μόνο δεν ευλογούνται, αλλά υποφέρουν. Το ίδιο συμβαίνει βέβαια σε όλους, θρήσκους ή άθεους, σε όλο τον κόσμο. Ποτέ όμως δεν συμβαίνει σε έναν πιστό κάποιο πραγματικό θαύμα, όπως το να ξαναφυτρώσει το μάτι του. Κι όμως, η θρησκεία έχει πείσει τους πιστούς ότι κάθε βελτίωση στη ζωή τους οφείλεται σε αυτήν, και κάθε κακό που τους συμβαίνει είναι δίκαιη θεϊκή δοκιμασία, τιμωρία ή παρέμβαση του «Κακού». Ότι σημεία, οστά και υλικά αντικείμενα λειτουργούν ως «φορείς» και θαυματουργά μέσα εκδήλωσης κάποιου άυλου θεού, που αν και παντοδύναμος, πανάγαθος πανταχού παρών και παντογνώστης, φέρεται ευνοϊκότερα αν ο πιστός σπεύσει να δείξει εκεί την λατρεία του.

Προφανώς, ο καθένας είναι ελεύθερος να αντλεί δύναμη από όπου νομίζει. Είναι λάθος και επικίνδυνο όμως να βάζει τη ζωή του και τη ζωή των άλλων σε κίνδυνο, επειδή θεωρεί ότι έχει θεϊκή βοήθεια, λόγω της πίστης στον σταυρό ή το φυλαχτό που φοράει. Το λάδι από τα Ιεροσόλυμα δεν αντικαθιστά τον γιατρό. Το προσκύνημα δεν αντικαθιστά τα φάρμακα.

Θεωρώ επίσης ό,τι χειρότερο την εκμετάλλευση του πόνου και αγωνίας του πιστού όταν ως λύσεις του προβάλλονται ιεροί τόποι, αγιασμένα οστά, μήλα και ζώνες γονιμότητας. Τα προβλήματα της πραγματικότητας αντιμετωπίζονται με την κατανόησή τους, την λογική, την επιστήμη, την ιατρική. Όχι με τη λατρεία σε μυστικιστικά αντικείμενα ή με συγκινητικά προσκυνήματα «αγιασμένων» αντικειμένων και τόπων.

Παραπομπές:

Εικόνα: Το χέρι του Μεγάλου Βασιλείου. Πηγή https://www.artforum.com/print/202006/celeste-olalquiaga-on-the-value-of-relics-83283

[1] Άφιξη της Αγίας Ζώνης στον Πειραιά, με τιμές αρχηγού κράτους
https://cyprustimes.com/ellada/peiraias-me-times-archigoy-kratoys-i-afixi-agias-zonis-tis-panagias-apo-moni-vatopaidioy/

[2] Ουρές πιστών για την Αγία Ζώνη
https://www.protothema.gr/greece/article/1305632/megales-oures-piston-gia-na-proskunisoun-tin-agia-zoni-ston-agio-nikolao-tou-peiraia/

[3] Η Αγία Ζώνη στο Τζάνειο Νοσοκομείο
https://www.romfea.gr/diafora/53298-sto-tzaneio-nosokomeio-i-agia-zoni-foto

[4] Η Αγία Ζώνη στο Νοσοκομείο Μεταξά

https://www.dogma.gr/genika/i-agia-zoni-sto-nosokomeio-metaksa-se-klima-katanyksis-i-proskynisi-foto/161204/

[5] Η Αγία Ζώνη της Παναγίας και πως έφθασε στο Άγιον Όρος

https://inpip.gr/%CE%B7-%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CE%B6%CF%8E%CE%BD%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CF%89%CF%82-%CE%AD%CF%86%CE%B8%CE%B1%CF%83%CE%B5/

[6] Πηδάλιον

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B7%CE%B4%CE%AC%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%BD

[7] Δεν διαπίστωσε θαύμα η Μητρόπολη Λεμεσού
https://ikivotos.gr/post/1471/den-diapistwnei-thayma-h-mhtropolh-lemesoy-sthn-eikona-toy-agioy-gewrgioy

Το κέντρο του κόσμου

 Πριν λίγο καιρό είδα ένα ντοκιμαντέρ για έναν χιμπατζή, από την ώρα της γέννησής ως τον θάνατό του, του σε κάποιο δάσος. Σκεφτόμουν βλέποντας τον κύκλο της ζωής και την πορεία του στην κοινωνία της ομάδας, ότι όπως όλα τα ζώα, το συμπαθέστατο πλάσμα ζει όλη του τη ζωή στο εδώ και το τώρα. Δεν αναρωτιέται τι συνέβαινε σε εκείνα τα δέντρα πριν γεννηθεί, δεν το απασχολεί ποιος και πώς θα ζήσει εκεί μετά τον θάνατό του, δεν διανοείται καν ότι κάποτε θα πεθάνει. Όσο υπάρχει τροφή και ασφάλεια, δεν το απασχολεί τι γίνεται στο απέναντι δάσος, τι υπάρχει πέρα από το ποτάμι.

Απ’ όσο γνωρίζουμε, μόνο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται, καταγράφει και αναλύει το παρελθόν. Μόνο ο άνθρωπος αγωνιά, επενδύει και προσπαθεί να εξασφαλίσει το μέλλον. Μόνο ο άνθρωπος εγκαταλείπει την ασφάλειά του για να εξερευνήσει το άγνωστο για να ικανοποιήσει την περιέργειά του, να μάθει, να γνωρίσει, να βιώσει.
Ο λόγος και στη συνέχεια η γραφή, επέτρεψαν τη μετάδοση των γνώσεων από γενιά σε γενιά. Η τυπογραφία, η αλληλογραφία, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, το ίντερνετ, έκαναν ευκολότερα διαθέσιμη τόσο την πληροφορία όσο και την ανταλλαγή απόψεων και ιδεών. Ο άνθρωπος έχει πλέον άπλετη πρόσβαση στη γνώση.
Με δεδομένα όλα αυτά, ομολογώ ότι αρχικά είδα τον νεαρό χιμπατζή του ντοκιμαντέρ λίγο υπεροπτικά. Μου φαινόταν πολύ κοντόφθαλμη η θεώρηση του κόσμου από την πλευρά του. Φαντάσου να ζεις μια ολόκληρη ζωή περιορισμένος στο εγώ σου και στον μικρόκοσμό σου. Τα φτωχά τα ζώα, πόσο ανεπαρκώς αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα.
Λίγες μέρες πριν όμως, διαβάζοντας έναν διάλογο ανθρώπων από διάφορες θρησκείες, χώρες και κουλτούρες, συνειδητοποίησα ότι αναλογικά και βάσει των δυνατοτήτων μας, οι άνθρωποι είμαστε ίσως πιο ανόητοι και κοντόφθαλμοι από τα συμπαθέστατα «ξαδέλφια» μας. Γνωρίζουμε όχι απλώς τι υπάρχει στο «διπλανό δάσος», αλλά σε όλο τον πλανήτη, το ηλιακό μας σύστημα, ως ένα βαθμό στο σύμπαν. Ξέρουμε ότι είμαστε περαστικοί, και ότι κάποτε θα πεθάνουμε αφήνοντας πίσω μας τα πάντα. Κι όμως, είμαστε τόσο προσκολλημένοι στο εγώ μας, που αδιαφορούμε αν κάνουμε κακό στους άλλους. Τόσο εξαρτημένοι από το εδώ μας, που θέλουμε και τη γη που πατάει ο διπλανός μας. Τόσο καθηλωμένοι στο τώρα μας, που αδιαφορούμε για το αύριο, το δικό μας και των άλλων.
Αναπόφευκτα, βλέποντας τον κόσμο μέσα από τα μάτια και τον εγκέφαλο που εδρεύουν στο κεφάλι μας, θεωρούμε πως το κέντρο του κόσμου είμαστε εμείς. Δεν συνειδητοποιούμε εύκολα ότι είμαστε απλώς το κέντρο του δικού μας κόσμου σε ένα αχανές σύμπαν. Δυσκολευόμαστε να συλλάβουμε ότι ο κόσμος υπήρξε και πολύ πριν από εμάς. Δεν θέλουμε να δεχθούμε ότι το σύμπαν θα συνεχίσει να υπάρχει για πολύ καιρό αφού σταματήσουμε εμείς να το αντιλαμβανόμαστε.
Η ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει τη θνητότητά του είναι ευχή και κατάρα. Ευχή γιατί μπορεί να τον κινητοποιήσει να ζήσει και να αφήσει έργο, κάτι καλό πριν πεθάνει. Κατάρα γιατί είναι ευκολότερο και προτιμότερο να ζει χωρίς να αγωνιά πότε θα πεθάνει, και τι θα συμβεί αφού πεθάνει. Το βαθιά εντυπωμένο ένστικτο της επιβίωσης δυσφορεί με την προοπτική της οριστικής ανυπαρξίας, παραβλέποντας ότι το «εγώ» μας εντελώς απροβλημάτιστα, δεν υπήρχε για δισεκατομμύρια χρόνια πριν γεννηθούμε.  Προκειμένου να καθησυχαστεί, ο ατελής εγκέφαλός μας κατασκευάζει, δέχεται και πιστεύει καθησυχαστικές ιστορίες για ζωή μετά θάνατον, προγονικά πνεύματα, αιωνιότητα, θεότητες. Κάπου εκεί, έρχονται οι οργανωμένες θρησκείες να σου παρουσιάζουν ένα αφήγημα, από παρηγορητικό έως «υπέροχο», αν ακολουθήσεις το δόγμα τους. Βελτιωμένες μετεμψυχώσεις, γεύματα στη Βαλχάλα, παρθένες, ο Παράδεισος της αιώνιας χαράς. Εγγυημένη «καλή ζωή μετά θάνατον». Ονειρεμένες υποσχέσεις.

Οι θρησκείες συνήθως συστήνονται με το χαμογελαστό τους προσωπείο, κρύβοντας το πραγματικό, σκοτεινό τους πρόσωπο. Εκτός από το πολλά υποσχόμενο καρότο, κάθε θρησκεία έχει κι ένα πολύ επώδυνο μαστίγιο: Πρέπει να ακολουθήσεις «σωστά» το εκάστοτε δόγμα. Αν δεν το κάνεις, σε περιμένουν πολύ άσχημα πράγματα. Κακές μετεμψυχώσεις, μεταφορική και κυριολεκτική Κόλαση, αιώνια βασανιστήρια, μια αιωνιότητα «μακριά από τον Θεό», ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Οπότε, θα αναρωτηθεί κανείς, γιατί να επιλέξει να πιστέψει σε μια θρησκεία, όταν αυτή τον απειλεί με αιώνια τιμωρία σε περίπτωση που ξεφύγει από τις επιταγές της;

Ο πιστός συνήθως ακολουθεί από παιδί τη θρησκεία των γονέων, του περιβάλλοντος που μεγάλωσε. Ακόμη όμως κι αν την ενστερνιστεί αργότερα, αυτό που υπερισχύει στο μυαλό κάθε πιστού, ένθερμου ή χλιαρού, νεοφώτιστου ή κατηχημένου από παιδί, είναι η ελπίδα. Η ελπίδα ότι δεν είναι μόνος και θνητός. Η ελπίδα ότι όταν πεθάνει, θα πάει στα Ηλύσια Πεδία, στον Παράδεισο. Η ελπίδα της εξασφάλισης ενός προσωπικού, αιώνιου καλύτερου «αύριο». Προσωπικά αδυνατώ να καταλάβω πώς μπορεί κανείς να πιστεύει ότι θα είναι αιώνια και παραδείσια ευτυχισμένος όταν ξέρει ότι αγαπημένοι του άνθρωποι θα είναι αιώνια δυστυχισμένοι σε κάποιου είδους κόλαση.  Ο πιστός όμως βασίζεται πάντα στα όμορφα κομμάτια της εκάστοτε θρησκείας, παραβλέπει τα στραβά της και βρίσκει απαντήσεις για κάθε αντίφαση, κακό ή ανακρίβεια του δόγματός του. Εξ’ άλλου είναι σίγουρος ότι ευλογήθηκε να γεννηθεί τη σωστή χρονική στιγμή στο σωστό «δάσος», ώστε να γνωρίσει τη μοναδική σωστή θρησκεία και να σωθεί. Πιστεύει ειλικρινά ότι ο δημιουργός του αχανούς αυτού σύμπαντος, είναι εδώ για να δώσει αιώνια χαρά στο εγώ του, και να καταδικάσει αιώνια τους «άπιστους». Ότι κάποιος πανάγαθος αλλά και πάνσοφος θεός δημιούργησε τους ανθρώπους ξέροντας εκ των προτέρων ότι μεγάλο ποσοστό των ψυχών θα ήταν αιώνια καταδικασμένο. Ο πιστός θεωρεί ότι «το τέλος» των πάντων είναι κοντά. Βλέπει παντού σημεία των «έσχατων καιρών». Δεν θέλει να δεχθεί ότι το κάθε «εγώ» είναι μια ασήμαντη κουκίδα σκεπτόμενης ύλης σε μια ασήμαντη στιγμή του χρόνου. Ότι δεν είμαστε σε καμία περίπτωση το κέντρο του κόσμου, ούτε ως άτομα, ούτε ως είδος. Ότι σε κοσμική κλίμακα ακόμη κι αν είχαμε «αιώνιες ψυχές», θα ήταν τόσο ασήμαντες σε μεγεθος, αξία και ποσότητα, που δεν θα είχε κανένα νόημα να μάχονται γι’ αυτές θεοί και δαίμονες.
Στο σύμπαν υπάρχουν γύρω στα δύο τρισεκατομμύρια γαλαξίες [1], με περίπου 100 δισεκατομμύρια άστρα ο καθένας [2]. Τα νούμερα είναι ασύλληπτα. Παράλληλα, τα 192 χιλιάδες περίπου χρόνια που υπάρχει ο homo sapiens, εκτιμάται ότι έχουν γεννηθεί γύρω στα 109 δισεκατομμύρια άνθρωποι [3]. Πολύ μικρό ποσοστό τους πίστευε και πιστεύει σε κάποια από τις τρέχουσες θρησκείες των τελευταίων 2.500 ετών. Όλοι τους όμως ήταν και είναι σίγουροι ότι το αχανές σύμπαν δημιουργήθηκε προκειμένου να γεννηθεί και να σωθεί η ψυχή τους, στον ασήμαντο πλανήτη μας, στο μικροσκοπικό «δάσος» μας.
Κάποιοι άνθρωποι αρνούνται να διανοηθούν ότι σε αυτό το «δάσος» θα ζήσουν πολλά ακόμη όντα μετά από εκείνους, αν δεν το κάψουν πρόωρα κάποιοι κοντόφθαλμοι, εγωιστές και «ανώτεροι» homo sapiens, που δεν θελουν να δουν πέρα από «το κλαδί» πάνω στο οποίο κάθονται, νιώθοντας ότι είναι το κέντρο του κόσμου. 
 

Παραπομπές:

[1] Πόσοι γαλαξίες υπάρχουν;

https://bigthink.com/starts-with-a-bang/how-many-galaxies/
[2] Πόσα άστρα υπάρχουν στο σύμπαν;
https://www.livescience.com/56634-how-many-stars-are-in-the-universe.html
[3] Πόσοι άνθρωποι έχουν γεννηθεί συνολικά; https://www.weforum.org/agenda/2022/04/quantifying-human-existence/