Θυμάμαι στην εφηβεία μου να εκφράζω σε ιερείς, ομαδάρχες και κατηχητές, τις πρώτες απορίες μου σε θεολογικά θέματα. «Γιατί έβαλε το δέντρο του καλού και του κακού στον Παράδεισο αφού ήξερε ότι θα φάνε απ’ αυτό οι πρωτόπλαστοι;» «Γιατί δημιούργησε κι έπνιξε τον κόσμο με τον κατακλυσμό, αντί να φτιάξει κατευθείαν τη «δεύτερη έκδοση» της ανθρωπότητας;» «Πού πάνε οι ψυχές των ινδιάνων και γενικά των αλλόθρησκων όταν πεθαίνουν;»
Ως ένα βαθμό καταλάβαινα ότι οι εξηγήσεις που λάμβανα ήταν ανεπαρκείς, αλλά ως πιστός είτε τις δεχόμουν ως σωστές, είτε θεωρούσα πως δεν γνωρίζω αρκετά για να καταλάβω. Εξάλλου, όταν μπορείς να επικαλεστείς θαύματα και θεϊκό σχέδιο ως εξηγήσεις, η αιτιολόγηση των πράξεων του θεού δεν έχει όρια.
Οι πιστοί βέβαια, όπως και οι οπαδοί ομάδων ή κομμάτων, βασίζουν τις εξηγήσεις τους περισσότερο στο συναίσθημα παρά στην όποια λογική. Η ανάγκη να δικαιολογήσουν τον «ηγέτη» τους για τα λάθη ή τις αντιφάσεις του, τους κάνει να εθελοτυφλούν στο παράλογο των ιδιοτήτων του θεού και των εξηγήσεών τους για αυτές. Σαν δικηγόροι, υπερασπίζονται τη θέση του πελάτη τους, κι ας είναι λάθος. Μόνο που ένας δικηγόρος γνωρίζει τα λάθη του πελάτη του όταν προσπαθεί να διαστρέψει την αλήθεια υπέρ του. Η γνωστική ασυμφωνία του πιστού όμως τον κάνει να διαστρέφει την αλήθεια μέσα του προκειμένου να υπερασπιστεί τα λάθη του θεού του. Έχει κατηχηθεί να μην αμφιβάλλει για τον θεό του, να μη γίνεται άπιστος Θωμάς, αρνητής Πέτρος, προδότης Ιούδας. Έχει μάθει να νιώθει ενοχές για τις αμφιβολίες του και φόβο ότι τον κατέλαβαν τα «ταγκαλάκια» του Διαβόλου για τον σκεπτικισμό του.
Οι πιστοί θεωρούν ότι ο θεός είναι εξ’ ορισμού καλός, φορέας απόλυτης ηθικής, ιδιότητα που φέρουν και οι «σωστοί πιστοί» του. Με την ευκαιρία, να επισημάνω στους χριστιανούς κάτι φαινομενικά άσχετο, αλλά σημαντικό:
Ο κόσμος δεν χωρίζεται σε καλούς χριστιανούς και κακούς άθεους ή αλλόθρησκους, αλλά σε καλούς και κακούς ανθρώπους. Καμία «θεολογική ταυτότητα» δεν σε κάνει αυτομάτως καλό ή κακό. Χριστιανός σημαίνει ακόλουθος της συγκεκριμένης θρησκείας, όχι υπόδειγμα αγάπης και αλτρουισμού. Αρκεί να δει κανείς τι γνώμη έχει ο Απ. Παύλος και κατά συνέπεια οι «καλοί χριστιανοί» για τις σχέσεις εκτός γάμου, τους ομοφυλόφιλους, και τους αλλόθρησκους: «μη πλανάσθε· ούτε πόρνοι ούτε ειδωλολάτραι ούτε μοιχοί ούτε μαλακοί ούτε αρσενοκοίται ούτε κλέπται ούτε πλεονέκται ούτε μέθυσοι ούτε λοίδοροι ουχ άρπαγες βασιλείαν Θεού ου κληρονομήσουσι» [1].
Στην προσπάθεια να δικαιολογήσουν τις αδικαιολόγητες αντιφάσεις των ιδιοτήτων και των λόγων του Θεού, οι χριστιανοί ακολουθούν μια αίολη συλλογιστική γεμάτη κυκλικά, ανούσια ή ανακόλουθα «επιχειρήματα». Κι επειδή στις απλές, λιγόλογες εξηγήσεις είναι εύκολο να βρεις λογικά σφάλματα και προβλήματα στη συλλογιστική, προτιμούν συνήθως τις μακροσκελείς απαντήσεις-κηρύγματα, χρησιμοποιούν γλώσσα «υψηλής θεολογίας» για να εντυπωσιάσουν τους αδαείς και να μπερδέψουν τους σκεπτικιστές, επικαλούνται την αυθεντία «θεόπνευστων» αγίων, ιερέων και θεολόγων.
Αν ζητήσει κανείς απλές εξηγήσεις, συνήθως εισπράττει ένα από τα παρακάτω επιχειρήματα:
1. Το γράφει στο ιερό μου βιβλίο. Συμφωνούν και οι εξής σοφοί/θεολόγοι/επιστήμονες.
Θα ξεκινήσω από το τέλος. Η επίκληση στην αυθεντία, είναι λογικό σφάλμα. Χωρίς αποδείξεις, δεν έχει σημασία ποιος ισχυρίζεται τι. Αν κάποιος πιστεύει στην ύπαρξη κάποιας συγκεκριμένης οντότητας, θα πρέπει να αποδείξει και την ύπαρξή της, όσο «σοφός» ή «ειδικός» κι αν είναι.
Υπάρχουν πολλά ιερά βιβλία που γράφουν πολλά και διαφορετικά πράγματα για τους θεούς, το μεταφυσικό, τις ψυχές, τη ζωή μετά θάνατον. Οι αβρααμικές θρησκείες είναι περίπου 3.000 ετών, o Ινδουισμός 10.000 και ο Homo Sapiens περίπου 100.000. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι τα ιερά βιβλία είναι κάτι περισσότερο από ιστορίες φαντασίας, φτιαγμένες για να απαντήσουν στα μεγάλα ερωτήματα της δημιουργίας και του θανάτου, να ενώσουν, να καθησυχάσουν και τελικά να καθυποτάξουν τον κόσμο σε πολλές φορές αφύσικα συστήματα αξιών. Στην πλειοψηφία τους, οι θρησκείες είναι εμφανές ότι διαμορφώθηκαν από άνδρες με εξουσία για να εξυπηρετούν το ανδρικό φύλο.
2. Ο Θεός στέλνει στον καθένα ό,τι αντέχει.
Καταρχάς, αν αυτό ίσχυε, οι πιστοί δεν θα χρειάζονταν γιατρό ή ψυχολόγο. Θα «άντεχαν» και θα ξεπερνούσαν τα προβλήματά τους με τη βοήθεια του θεού. Δυστυχώς όμως αυτό όχι μόνο δεν ισχύει αλλά τους κάνει ίσως λίγο παραπάνω ευάλωτους στα προβλήματα της ζωής επειδή βασίζονται σε μια άνωθεν βοήθεια. Και όταν αυτή δεν έρχεται, χάνουν τη γη κάτω από τα πόδια τους καταλήγοντας πολλές φορές σε ένα ενοχικό «Θεέ μου γιατί με εγκατέλειψες;»
3. Ο Θεός μάς δοκιμάζει.
Ο παντογνώστης και δημιουργός θεός όμως, ξέρει εκ των προτέρων τα πάντα. Δεν έχει κανένα νόημα να μας «δοκιμάσει» ενώ γνωρίζει από πριν τις δυνατότητες, τις αποφάσεις και την κατάληξή μας. Είναι σαν να βλέπεις μια ταινία που έφτιαξες ο ίδιος, περιμένοντας διαφορετική εξέλιξη.
4. Δεν φταίει ο Θεός για την ανθρώπινη κακία. Εμείς επιλέγουμε την κόλαση.
Ο Θεός μας αγαπάει όλους και δεν κάνει διακρίσεις. Κόλαση σημαίνει αρνούμαι τον Θεό, οπότε μένω μακριά από τη χάρη του μετά θάνατον.
Δηλαδή όχι μόνο δεν φταίει ο δημιουργός για τις ατέλειες του δημιουργήματός του, αλλά το τιμωρεί κιόλας γι’ αυτές. Κι ενώ ως παντογνώστης γνωρίζει τις αδυναμίες και την κακή κατάληξή του, δεν δρα ως πανάγαθος για να το βοηθήσει.
Η Κόλαση περιγράφεται εύγλωττα τόσο στις Γραφές, όσο και από τους ιεράρχες. Είναι κατάσταση αιώνιου πόνου. Όποια και αν είναι η μορφή του όμως, δεν παύει να είναι τόπος τιμωρίας των ατελών δημιουργημάτων ενός πανάγαθου θεού. Πώς το εξηγούν οι ιεράρχες; Δεν φταίει ο Θεός, αλλά ο άνθρωπος: «Καθώς ο ήλιος το μεν κηρί, απαλύνει, τον δε πηλόν σκληρύνει, όχι καθ' εαυτόν, αλλά δια την διαφορετική ύλην του κηρού και του πηλού• έτζι και ο Θεός την πηλίνην καρδίαν του Φαραώ λέγεται πώς σκληρύνει» [2].
5. Τις φυσικές καταστροφές και τις ασθένειες τις προκαλεί ο άνθρωπος, όχι ο Θεός.
Είναι αλήθεια ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει κάνει πολλές παρεμβάσεις στη φύση που του γυρνούν μπούμερανγκ. Δεν φταίει όμως για σεισμούς, τσουνάμι, ηφαίστεια, κυκλώνες, παρασιτικές ασθένειες και σύνδρομα που αφανίζουν χιλιάδες (και) ανθρώπινες ζωές από καταβολής κόσμου. Ένας πανάγαθος θεός, θα απέτρεπε τουλάχιστον τις φυσικές καταστροφές. Φαινόμενα όμως όπως ο σεισμός και το τσουνάμι στη Λισαβόνα τη μέρα των Αγίων Πάντων το 1755, μαρτυρούν το αντίθετο. [3]
6. Για ό,τι κακό συμβαίνει, φταίει ο Διάβολος.
Ο παντογνώστης και πανάγαθος θεός, ήξερε από την αρχή για την «πτώση του Εωσφόρου» και τα δεινά που θα προκαλούσε στους ανθρώπους. Κι όμως, όχι μόνο τον δημιούργησε, αλλά του επέτρεψε να φέρει και το κακό στον κόσμο. Ως δημιουργός των πάντων, ο Θεός είναι αναπόφευκτα υπεύθυνος και για τον Διάβολο. Και ως παντοδύναμος, θα μπορούσε οποιαδήποτε στιγμή να τον νικήσει και να μας απαλλάξει από το κακό.
7. Ο Θεός δεν επεμβαίνει να σταματήσει κακές πράξεις, επειδή έχουμε «ελεύθερη βούληση».
Δεν επεμβαίνει ποτέ; Τότε δεν έχουν κανένα νόημα οι προσευχές. Επεμβαίνει επιλεκτικά; Τότε παρεμβαίνει στην «ελεύθερη βούλησή» μας. Σε κάθε περίπτωση, ένας πανάγαθος θεός εξ’ ορισμού δεν θα περιλάμβανε το κακό στον τρόπο σκέψης του δημιουργήματός του, όπως ένας στρωματοποιός δεν θα έβαζε βελόνες και καρφιά στα στρώματά του. Ένας πανάγαθος θεός, θα σεβόταν πρωτίστως την ελεύθερη βούληση του βιαζόμενου και θα τον έσωζε. Δεν θα παρακολουθούσε αμέτοχος τον βιαστή, για να «τον τιμωρήσει αιώνια αργότερα». Ο ψυχισμός ενός βιασμένου παιδιού δεν αλλάζει, όσο κι αν πιστέψει ότι ο βιαστής θα τιμωρηθεί μετά θάνατον.
8. Ο Θεός έχει για εμάς σχέδιο που αδυνατούμε να καταλάβουμε με το φτωχό μας μυαλό. Υποφέρουμε για να μάθουμε. Ο πόνος στη Γη είναι προσωρινός. Η θεϊκή ανταμοιβή είναι αιώνια.
Από τα άτομα μέχρι τους γαλαξίες, τα πάντα στη φύση λειτουργούν ακολουθώντας νομοτελειακά τους φυσικούς νόμους της ύλης. Είδη εξαφανίζονται (το 99% των ειδών της Γης έχει εκλείψει), μαύρες τρύπες καταπίνουν γαλαξίες. Αν μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε κάθε υποατομικό σωματίδιο, θα βλέπαμε ότι η φυσική πορεία τους διαμορφώνει το σύμπαν χωρίς κανένα σχέδιο. Σκεφτείτε ένα τραπέζι του μπιλιάρδου με μια μπάλα. Βλέποντάς τη να κινείται, μπορεί κανείς σχετικά εύκολα να προβλέψει την πορεία της. Τώρα σκεφτείτε άπειρες μπάλες σε ένα αχανές τραπέζι. Οι συγκρούσεις τους μπορεί να δημιουργήσουν μοτίβα, αλλά δεν ακολουθούν κανένα σχέδιο.
Τι μαθαίνει ένα βρέφος που γεννιέται και πεθαίνει μέσα στους πόνους; Τι θεολογικό μάθημα παίρνει από τα βάσανά του ένας άνθρωπος που ανήκει σε άλλη θρησκεία, ή έζησε πριν την εμφάνιση του «χριστιανικού» θεού, 2.500 χρόνια πριν;
Ένας παντοδύναμος και πανάγαθος «παιδαγωγός» δεν θα δημιουργούσε, δεν θα επέτρεπε και δεν θα επέλεγε τον πόνο ως μέσο μάθησης. Θα γνώριζε ότι μια στιγμή πόνου φαίνεται αιωνιότητα σε αυτόν που υποφέρει. Ως παντογνώστης, θα ήξερε αν «θα μάθουμε» ή όχι υποφέροντας. Θα γνώριζε εκ των προτέρων ποιοι λαμβάνουν τελικά την αιώνια θεϊκή ανταμοιβή, και ποιοι καταλήγουν σε αιώνια κόλαση «μακριά του». Και αν η κατάληξη κάποιων στην «Κόλαση» είναι μέρος θεϊκού σχεδίου, αυτός ο θεός δεν μπορεί να είναι πανάγαθος.
9. Ο Θεός δεν αποδεικνύει την παρουσία του, σεβόμενος την ελεύθερη βούλησή μας να τον ακολουθήσουμε ή όχι.
Στην Παλαιά Διαθήκη βέβαια, ο Θεός εμφανίζεται σε ανθρώπους, προκαλεί κατακλυσμό, αφανίζει πόλεις, σκληραίνει την καρδιά του Φαραώ και φέρνει πληγές στον λαό του, ρίχνει το μάνα από τον ουρανό. Αυτό όμως δεν κάνει τους Αιγύπτιους να πιστέψουν σε αυτόν. Και οι Ισραηλίτες που τράφηκαν από το θαυματουργό μάνα, φτιάχνουν έναν χρυσό ταύρο να λατρέψουν ως θεό με την πρώτη ευκαιρία. Ο ίδιος ο Εωσφόρος φέρεται να επαναστατεί, ενώ γνωρίζει πολύ καλά τις δυνάμεις του δημιουργού θεού.
Στη σύγχρονη εποχή, πολλοί πιστοί ισχυρίζονται ότι έζησαν ένα θαύμα που επιβεβαιώνει την ύπαρξη του Θεού. Γιατί δεν σέβεται τη δική τους ελεύθερη βούληση; Γιατί αδικεί αυτούς που χρειάζονται, αλλά δεν βιώνουν κανένα θαύμα;
10. Ξέχνα την Παλαιά Διαθήκη. Δες τα μηνύματα αγάπης της Καινής, δες τα λόγια του Χριστού.
Όταν όμως είσαι χριστιανός, δεν απομονώνεις απλώς τα λόγια του Ιησού. Πιστεύεις όλη την Αγία Γραφή. Στο κάτω-κάτω, το προπατορικό αμάρτημα για το οποίο σταυρώθηκε ο Ιησούς, είναι στην Παλαιά Διαθήκη. Όλο το οικοδόμημα του Ιησού βασίζεται στην μέχρι τότε ιστορία του, την οποία ο ίδιος όχι μόνο δεν απορρίπτει, αλλά βρίσκεται να ελέγχει τους Φαρισαίους γιατί δεν λιθοβολούν τους άτακτους γιους τους σύμφωνα με τον Μωσαϊκό Νόμο [4]. Ο Ιησούς, αν υπήρξε, ήταν Ιουδαίος, Εβραίος. Αυτό το δόγμα υποστήριζε.
Μηνύματα αγάπης και αρμονικής συμβίωσης υπήρξαν πολύ πριν τον Ιησού, και οι κοινωνίες λειτούργησαν και λειτουργούν άψογα χωρίς την ανάγκη θρησκευτικής ηθικής. Η παιδεία, η ενσυναίσθηση, η κατανόηση, δημιουργούν κοινωνίες με συνοχή. Για τους «αντικοινωνικούς παραβάτες», υπάρχει το νομικό σύστημα, η επανένταξη, οι ψυχίατροι.
11. Ο Θεός στην Παλαιά Διαθήκη απευθύνεται στην κουλτούρα των ανθρώπων της εποχής.
Η Καινή Διαθήκη αφορά τον «νέο άνθρωπο».
Ο πανάγαθος θεός της Παλαιάς Διαθήκης προτρέπει σε θανάτωση όλων των εχθρών εκτός από τις παρθένες κόρες που γίνονται σκλάβες και παλακίδες. Δίνει οδηγίες για τον σωστό ξυλοδαρμό και εκμετάλλευση των δούλων. Σκοτώνει όσους θεωρεί «κακούς» χωρίς δεύτερη σκέψη. Προκαλεί κατακλυσμό, αφανίζει τα Σόδομα και τα Γόμορα. Και σύμφωνα πάντα με τις γραφές, είναι ο ίδιος θεός που μερικές εκατοντάδες χρόνια μετά, «στέλνει τον υιό του στη Γη για να σταυρωθεί, και να αναστηθεί, ώστε να σώσει την ανθρωπότητα». Ιδέα που δεν βγάζει κανένα νόημα, όσες φορές και να την εξετάσω, όπως και να τη σκεφτώ. Εξάλλου, για τη θρησκεία ο άνθρωπος συνεχίζει να θεωρείται εξ ορισμού πτωτικός και αμαρτωλός.
Ένας παντογνώστης και πανάγαθος θεός θα ήξερε πώς να δώσει καλές διαχρονικές οδηγίες στα ιερά του βιβλία. Δεν θα «άλλαζε γνώμη» καθ’ οδόν. Δεν θα συναινούσε στην κακοποίηση ανθρώπων από άνθρωπο. Θα έδινε οδηγίες για την ισότητα όλων, ασχέτως φύλου και φυλής. Θα καταδίκαζε τη σκλαβιά και κάθε είδους βίαιη πράξη. Αν έδινε δέκα εντολές σωστής συμπεριφοράς, οι πρώτες τέσσερις δεν θα αφορούσαν την μοναδικότητά του και τους τρόπους αποκλειστικής λατρείας του [5]. Και η τρίτη εντολή του δεν θα έλεγε «ἐγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, Θεὸς ζηλωτής, ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα, ἕως τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς τοῖς μισοῦσί με».
Πανάγαθος και εκδικητικός μέχρι τέταρτης γενιάς, είναι δύο ιδιότητες που δεν συνάδουν.
Οι πιστοί δεν αντιλαμβάνονται ότι τα «επιχειρήματά» τους θα ήταν παρόμοια, όποια θρησκεία και να υποστήριζαν. Θεωρούν θεία πρόνοια και όχι τυχαίο ότι το περιβάλλον τους, τους οδήγησε στον συγκεκριμένο θεό, χωρίς να αναρωτιούνται πού είναι η πρόνοια για τους αλλόθρησκους. Νιώθουν ευλογημένοι, γιατί θεωρούν ότι γνωρίζουν μια αλήθεια που τους κάνει να νιώθουν καλά. Και για να συνεχίσουν να νιώθουν καλά με τον θεό τους, κάποιοι υποστηρίζουν θέσεις που τους κάνουν άπονα τέρατα, χωρίς καν να το αντιλαμβάνονται.
Τέλος, για μια ακόμη φορά, είναι (αναπόφευκτα) ανθρωποκεντρικό, να θεωρούμε ότι υπάρχει δημιουργός του σύμπαντος που ασχολείται με τις σκέψεις, τις ερωτικές προτιμήσεις, τη διατροφή και γενικότερα τις ζωές μας. Σε κοσμικό επίπεδο, είμαστε απολύτως ασήμαντοι. Στον «μικρόκοσμο» της Γης μας όμως, είμαστε ο καθένας σημαντικός με τον τρόπο του. Κι επειδή ζούμε μόνο μια φορά, είναι σημαντικό να αφήσουμε το καλύτερο δυνατόν στίγμα πίσω μας για τους επόμενους.
[1] Τι είναι η αιώνια κόλαση (ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ Α’ Κεφάλαιο 6, στίχοι 9-10)
https://www.pemptousia.gr/2021/03/ti-ine-i-eonia-kolasi/
[2] Παράδεισος και Κόλαση. Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου
https://www.sostis.gr/blog/item/604-paradeisos-kai-kolasi-mni
[3] Σεισμός και τσουνάμι στη Λισαβώνα 1755 https://www.mixanitouxronou.gr/o-fonikos-sismos-ke-to-tsounami-ipsous-20-metron-pou-isopedose-tin-lisavona-o-vasilias-sothike-kata-tichi-alla-apo-tote-emene-se-skini-pos-i-katastrofi-epirease-ton-diafotismo-ke-tin-antisismiki-ar/
[4] Λιθοβολισμός των άτακτων υιών σύμφωνα με τον Ιησού
http://www.imgap.gr/file1/AG-Pateres/AG%20KeimenoMetafrasi/KD/01.%20Math.htm
[5] Δέκα εντολές, οι εξής (σχεδόν) έξι
https://losingod.blogspot.com/2018/06/blog-post_15.html
