Λίγο μετά την εφηβεία μαζί με τις πρώτες κοινωνικές ανησυχίες, άρχισα να παρατηρώ ένα στενάχωρο μοτίβο σε τραγούδια, ποιήματα, διηγήματα, ταινίες, καλλιτεχνικά έργα. Kατακραυγή των κακώς κειμένων της κοινωνίας, απαισιοδοξία για το μέλλον, δυστοπίες, δραματικά συμπεράσματα. «Ματαιότης ματαιοτήτων». Όπως ανακάλυψα αργότερα από πρώτο χέρι, ο πόνος είναι δημιουργικότερος καλλιτεχνικά απ’ ότι η χαρά και «πουλάει» περισσότερο. Πέρα από τα δράματα και τις υπερβολές όμως, όλες αυτές οι φωνές έχουν δίκιο κατά βάθος. Η πραγματικότητα είναι άδικη, η κοινωνίες έχουν προβλήματα πολλές φορές σοβαρά, οι άνθρωποι κάνουν ανοησίες ταλαιπωρώντας τον εαυτό τους, τους άλλους ή και τα δύο, υπάρχει πόνος, δυστυχία, αδικία, κακοποίηση.
Στον αντίποδα περιβαλλοντικοί ακτιβιστές, φιλάνθρωποι, κοινωνικές κουζίνες και ιατρεία, ιατρικές και ανθρωπιστικές αποστολές, φιλόζωοι, άνθρωποι με ευαισθησίες παλεύουν να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους σε μια άνιση μάχη. Μακροπρόθεσμα, οι προσπάθειές τους φαίνονται να μην έχουν καμία σημασία. Τα προβλήματα μπαλώνονται συνεχώς, αλλά διαιωνίζονται ή αργούν πολύ να λυθούν. Ο αγώνας φαίνεται όχι μόνο άνισος, αλλά και μάταιος. Πώς να αδιαφορήσεις μπροστά σε όλα αυτά; Πώς να κοιμάσαι ήσυχος;
Παράλληλα με τα υπαρκτά προβλήματα της ανθρωπότητας, στην αρχή μέσω περιοδικών γεμάτων αστήρικτες ανοησίες «κράχτες» στα εξώφυλλά τους, και μετά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα με το ίντερνετ, διαδόθηκαν ανόητες απόψεις και «αλήθειες» που χωρίς αυτά τα μέσα θα παρέμεναν στα καφενεία της γειτονιάς, περίγελος των υπολοίπων. Αυτό έκανε την πραγματικότητα ακόμη πιο σκοτεινή. Κοσμοθεωρίες απύθμενης ανοησίας, άγνοιας και άρνησης της πραγματικότητας, συνωμοσιολογίες, τρομολαγνεία και τρομοκρατία.
Πώς να αδιαφορήσει κανείς και γι’ αυτά; Ειδικά όταν η παραπληροφόρηση γίνεται επικίνδυνη για την υγεία. Το να θεωρείς ότι «μας ψεκάζουνε» και να το αντιμετωπίζεις με «νεφοδιαλυτές οργόνης», είναι για γέλια. Όταν όμως θεωρείς τους γιατρούς συνωμότες, την επιστήμη πλάνη του εξαπωδώ και τα ματζούνια αποτελεσματικότερα από τα φάρμακα, το αστείο τελειώνει.
Προσπαθώντας να εξηγήσει κανείς τα προφανή, όπως για παράδειγμα γιατί δεν μπορεί ένα εμβόλιο να είναι μαγνητικό, καταλαβαίνει ότι είναι αδύνατο να τα βάλει με την ανθρώπινη ανοησία. Επιχειρήματα, εξηγήσεις, αναλύσεις, πειράματα, εικόνες, παραπομπές σε έγκυρες πηγές, όλα μάταια απέναντι σε ανθρώπους που απαντούν «αυτή είναι η γνώμη σου (πρόβατο)», στηλώνουν τα πόδια ενάντια στη λογική και συνεχίζουν την -πολλές φορές επικίνδυνη- παράλογη πορεία τους. Κι όσο εσύ αγωνιάς για το μέλλον των συγγενών, των φίλων, της κοινωνίας και της ανθρωπότητας όλης, αυτοί κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου θεωρώντας ότι σε αντίθεση με τα «κορόιδα» και τα «θύματα του συστήματος» αυτοί κάνουν το σωστό. Αυτοί ξέρουν καλύτερα από τους πουλημένους και κακόβουλους ειδικούς.
Η αγωνία για την κοινωνία, για τον κόσμο, μπορεί να οδηγήσει κάποιον σε μεγάλη στεναχώρια και ταραχή. Έχω περάσει κι εγώ πολλές άυπνες νύχτες προσπαθώντας να φανταστώ «οριστικές λύσεις» για προβλήματα που ταλαιπωρούν αιώνες την ανθρωπότητα όπως ο πόλεμος, η πείνα, οι ασθένειες, η δυστυχία, η ανοησία. Με βασάνιζαν για χρόνια δυσοίωνες εικόνες του μέλλοντος. Προσπαθώντας να τις αναλύσω λογικά για να τις διαψεύσω, κατέληγα συνήθως αντ’ αυτού σε όλο και πιο σκοτεινά σενάρια. Όσο σκάβεις, τόσο βαθύτερα πας και τόσο λιγότερο φως βλέπεις. Φαύλος κύκλος.
Πολύ ξαφνικά ένα απόγευμα ηρέμησα, όταν μια σειρά συλλογισμών με οδήγησε σε μια στιγμή «εύρηκα»: Υπάρχουν προβλήματα που δεν μπορούμε να λύσουμε. Αυτό δεν πρέπει να μας καταβάλει, ή να μας αδρανοποιεί. Προφανώς, δεν μπορούμε να βοηθήσουμε και να «σώσουμε» όλο τον κόσμο. Ούτε μπορούμε να μεταδώσουμε την προοπτική μας από τη μια στιγμή στην άλλη σε όλη την κοινωνία, όσο καλή και ωφέλιμη κι αν είναι αυτή η προοπτική. Η κοινωνική αδράνεια είναι τεράστια και αυτορυθμιζόμενη. Όσων ανθρώπων και να επηρεάσουμε θετικά τον τρόπο σκέψης, θα υπάρχουν πάντα κάποιοι που θα κάνουν το κακό. Η συμπεριφορά, η νοοτροπία, δεν επιβάλλονται. Και η εντροπία είναι πολύ μεγαλύτερη από την «τάξη» που προλαβαίνουμε να φέρουμε στον κόσμο. Ακόμη και οι νόμοι της φυσικής, είναι εναντίον μας.
Αντί όμως να αναμασούμε προβλήματα, καλύτερα να αναζητούμε λύσεις.
Συμβαίνουν πράγματα που δεν μπορούμε ούτε να προβλέψουμε, ούτε να ελέγξουμε το πότε, το αν και το πώς θα συμβούν. Οι δυνατότητές μας έχουν όρια. Η ανησυχία για θέματα που δεν είναι υπό τον έλεγχό μας, μόνο προσθέτει προβλήματα. Γεμίζει το μυαλό με δυσάρεστες σκέψεις, χαλώντας την ψυχολογία μας και εμποδίζοντας άλλους, χρησιμότερους συλλογισμούς. Δεν μπορείς να εξαλείψεις τις δυσοίωνες σκέψεις υπεραναλύοντάς τες. Η συνεχής ενασχόληση τους δίνει δύναμη, υπόσταση. Είναι ενοχλητικές αλλά και ασήμαντες, σαν πετραδάκι στο παπούτσι. Δεν τις αντιμετωπίζεις με επιχειρήματα Τις «αδειάζεις». Απλώς, τις αποφεύγεις. «Τις απομακρύνεις απαλά», συνιστά η σύζυγός μου, «τις απομακρύνεις βιαίως, τις αντικαθιστάς, τραγουδάς Μητροπάνο ή Iron Maiden αν χρειαστεί» προτείνω πιο βάρβαρα εγώ. Δεν έχει νόημα να αναλύεις και να σκέφτεσαι κάτι που δεν μπορείς να επιλύσεις. Ακόμη χειρότερα, δεν έχει κανένα νόημα να βασανίζεις τον εαυτό σου με σκοτεινά σενάρια για το μέλλον. Ναι, η ανθρωπότητα είναι προβληματική, οι άνθρωποι σε μεγάλο βαθμό ανόητοι. Ναι, υπάρχει πολύς πόνος και δυστυχία. Ναι, ο αγώνας είναι άνισος. Αυτή είναι η φύση των πραγμάτων όμως αυτή τη στιγμή, και δεν μπορεί να αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη.
Δεν πειράζει που δεν μπορούμε να τα καλύψουμε όλα, επειδή ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ να τα καλύψουμε όλα. Για να έχουμε διάθεση και κουράγιο να συνεχίσουμε να προσπαθούμε για το καλό, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν πειράζει που η μάχη είναι άνιση και ο πόλεμος δεν κερδίζεται. Επειδή κάθε άνθρωπος που ανακουφίζουμε, κάθε πόνος που εξαλείφουμε, κάθε ζώο που ταΐζουμε, φυτό που ποτίζουμε, είναι ένα ζωντανό πλάσμα που νιώθει καλύτερα, έστω και για λίγο, έστω και μια φορά. Τα δυο σκουπίδια που μαζεύουμε, εξασφαλίζουν έστω και λίγη λιγότερη ρύπανση, έστω και λίγα περισσότερα υγιή ψάρια, έστω και λίγο καθαρότερο νερό, παραλία, περιβάλλον. Κι αν αισθανόμαστε βασανιστικα άσχημα για κάτι, δεν είναι καθόλου κακό να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό.
Η πορεία προς ένα καλύτερο μέλλον για την ανθρωπότητα δεν είναι «κατοστάρι» που θα κρατήσει μερικά χρόνια για να φτάσουμε νικητές «αύριο» σε μια ιδανική κοινωνία. Είναι υπερμαραθώνιος που ξεκίνησε χιλιάδες χρόνια πριν, και απ’ ότι φαίνεται θα κρατήσει πολύ ακόμη, αν σκεφτεί κανείς ότι ως είδος σκοτωνόμαστε ακόμη μεταξύ μας για ασήμαντες αφορμές. Δεν έχει νόημα να στεναχωριόμαστε και να αγωνιούμε για την αργή εξέλιξή μας. Μόνο να βάζουμε το λιθαράκι μας στο λιθόστρωτο που βαδίζει η ανθρωπότητα και να ρίχνουμε κι εμείς λίγο φως στο σκοτάδι της.
Roger Waters - Each small candle
https://www.youtube.com/watch?v=cqmwvBGk5I0
Not the torturer will scare me
Nor the body's final fall
Nor the barrels of death's rifles
Nor the shadows on the wall
Nor the night when to the ground
The last dim star of pain, is hurled
But the blind indifference
Of a merciless, unfeeling world
Lying in the burnt out shell
Of some Albanian farm
An old Babushka
Holds a crying baby in her arms
A soldier from the other side
A man of heart and pride
Breaks ranks, lays down his rifle
To kneel by her side
He gives her water
Binds her wounds
And calms the crying child
A touch gives absolution then
Across the great divide
He picks his way back through the broken
China of her life
And there at the curb
The samaritan Serb turns and waves ... goodbye
And each small candle
Lights a corner of the dark
Each small candle
Lights a corner of the dark
Each small candle lights a corner of the dark
When the wheel of pain stops turning
And the branding iron stops burning
When the children can be children
When the desperados weaken
When the tide rolls into greet them
And the natural law of science
Greets the humble and the mighty
And the billion candles burning
Lights the dark side of every human mind
Each small candle
Each small candle (repeated)
Each small candles lights the dark side of every human mind
And each small candle
Lights a corner of the dark
