Πιστοί και επιστήμη

 Μπαίνετε στο σπίτι, πατάτε τον διακόπτη να ανάψει το φως, αλλά αυτό δεν ανάβει.Τι κάνετε;

Αναρωτιέστε αν κάηκε η λάμπα. Την ξεβιδώνετε και βάζετε μια άλλη στη θέση της. Ούτε αυτή ανάβει.
Ξαφνικά θυμάστε ότι βάζοντας το μπουφάν, χτυπήσατε με το χέρι το φωτιστικό που πήγε και ήρθε, πάλι καλά που δεν έπεσε. Κατεβάζετε τον γενικό, φέρνετε τη σκάλα, ανεβαίνετε μέχρι τις συνδέσεις του φωτιστικού στο ταβάνι και ανοίγοντας το κουτί βλέπετε ότι ένα καλώδιο έφυγε από τη θέση του.Το επανασυνδέετε, ανεβάζετε τον γενικό, πατάτε τον διακόπτη και το φως ανάβει.
Συγχαρητήρια. Μόλις χρησιμοποιήσατε την επιστημονική μέθοδο για να λύσετε ένα απλό πρακτικό πρόβλημα της ζωής σας.

Διευκρινίζω εξ αρχής πως όσα διαβάσετε παρακάτω δεν αφορούν όλους τους πιστούς. Κάποιοι διαχωρίζουν σαφώς μέσα τους το «υλικό» σύμπαν από τον θεό, θεωρώντας ότι ο θεός αποφεύγει συνειδητά να αποδειχθεί, ή υποστηρίζουν ότι φυσικό και μεταφυσικό είναι θέματα που εξετάζονται από διαφορετικά «εργαλεία».
Κάποιοι πιστοί όμως θεωρούν καλή βάση για την απόδειξη της ύπαρξης του θεού ή των θεών τους, επιστημονικά θέματα για τα οποία συνήθως η ανθρώπινη γνώση είναι ακόμη περιορισμένη. Αγαπημένοι τομείς τα κβάντα, η θεωρία των χορδών και κάποια παραλλαγή της ιδέας ότι «Η συνείδηση δημιουργεί την πραγματικότητα». Η σκοτεινή ενέργεια, μάλλον λόγω του ονόματός της, αποφεύγεται (αν και θα βόλευε τους χριστιανούς, ως «πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα» στο σύμπαν).
Ο «θεός των κενών» που κάποτε κρυβόταν πίσω από τους κεραυνούς ως Δίας που έριχνε αστραπές και ως Ποσειδώνας που τάραζε τις θάλασσες, ο «θεός των κενών» που κατοικούσε σε βουνά, σύννεφα και ουράνιους κήπους, βρίσκεται πλέον στις μέρες μας σε μικροκοσμικά φαινόμενα.
Έχοντας συμμετάσχει με εκατοντάδες σχόλια, κι έχοντας διαβάσει χιλιάδες τέτοιες συζητήσεις με πιστούς των τριών μεγαλύτερων θρησκειών (χριστιανούς, μουσουλμάνους, ινδουιστές), δεν άργησα να αντιληφθώ ότι ο πιστός που χρησιμοποιεί τέτοια «επιχειρήματα» δεν αντιλαμβάνεται σωστά ή ίσως και καθόλου την επιστημονική μέθοδο. Μπορεί να είναι μορφωμένος, καλλιεργημένος και κατά τα άλλα πανέξυπνος, έχει όμως λάθος εικόνα για το πώς γνωρίζουμε ό,τι γνωρίζουμε. Συνήθως αυτή η στρεβλή εικόνα συνοδεύεται από άλματα και σφάλματα λογικής, τύπου «Η κβαντική διεμπλοκή αποδεικνύει ότι υπάρχει θεός», ή «Δες πόσο σοφά είναι ΠΛΑΣΜΕΝΗ η φύση, άρα υπάρχει θεός». Σε πολλές περιπτώσεις, έχοντας μάθει να αποδέχεται τη μεταφυσική εξήγηση του Θεού πίσω από διάφορα φαινόμενα επειδή έτσι του εξήγησε ο γονέας, ο ιερέας ή ο κατηχητής του, του είναι εύκολο να δεχθεί ότι η πραγματικότητα επηρεάζεται γενικά από αόρατους και ανεξήγητους παράγοντες.

Συχνά, ο πιστός μπερδεύει την επιστήμη με τη φιλοσοφία, και θεωρεί ότι η αποδεκτή επιστημονική άποψη βγαίνει κατόπιν ανταλλαγής επιχειρημάτων όπου κερδίζουν τα πιο πειστικά. Η επιστήμη όμως δεν είναι δικαστήριο. Η επιστήμη προσπαθεί να εξηγήσει τα φαινόμενα. Δεν είναι αυθαίρετες απόψεις έξυπνων ειδικών που φαίνονται να είναι σωστές και έχουν τη σύμφωνη γνώμη άλλων ειδικών. Είναι οι όσο το δυνατόν καλύτερα τεκμηριωμένες εξηγήσεις που έχουμε για το πώς λειτουργεί το σύμπαν.
Εδώ και 150 χρόνια περίπου, αντιλαμβανόμενοι ότι οι ανθρώπινες αισθήσεις είναι ανεπαρκείς και το ανθρώπινο μυαλό ατελές, επιρρεπές στα σφάλματα και συχνά προκατειλημμένο έστω και ασυνείδητα, οι επιστήμονες δημιούργησαν αυτό που σήμερα ονομάζουμε επιστημονική μέθοδο. Μια «ψυχρή» μεθοδολογία εξήγησης του πώς λειτουργεί ο κόσμος και γιατί, απαλλαγμένη όσο είναι δυνατόν από την ανθρώπινη υποκειμενικότητα. Τον πιο έγκυρο τρόπο για την ταξινόμηση και αξιοποίηση της γνώσης.
Πολύ συνοπτικά, πριν αποδεχθεί μια θέση ως ισχύουσα, η επιστήμη ακολουθεί τις εξής διαδικασίες:
Παρατήρηση (Δεν ανάβει το φως)
Υπόθεση (Κάηκε η λάμπα)
Διαψευσιμότητα (Μήπως είναι ματιασμένη; Μήπως προσποιείται την καμένη; )

Πρόβλεψη (Αν αλλάξω τη λάμπα, θα ανάψει)
Πείραμα (Αλλαγή λάμπας)
Αποτέλεσμα (Το φως εξακολουθεί να μην ανάβει)

Υπόθεση(Δεν άναψε, άρα κάτι δεν κάνει επαφή, ίσως το καλώδιο λόγω χτυπήματος)
Πείραμα (Έλεγχος και αποκατάσταση επαφών).
Αποτέλεσμα (Το φως ανάβει)

Επαναληψιμότητα (Το φως ανάβει κάθε φορά που πατάμε τον διακόπτη)

Αν το φως δεν άναβε, θα προχωρούσαμε ελέγχοντας άλλα πράγματα όπως ο διακόπτης, τα καλώδια ή ο ασφαλειοδιακόπτης της συγκεκριμένης λάμπας στον ηλεκτρολογικό μας πίνακα. Συνήθως, και ανάλογα με την εμπειρία μας, εξετάζουμε πρώτα τις πιθανότερες λύσεις, χρησιμοποιώντας ασυναίσθητα αλλά λογικά αυτό που περιγράφεται στο «ξυράφι του Όκαμ».
Δεν χρειάζονται περιττές υποθέσεις. Και η μεταφυσική ερμηνεία για κάτι που ακόμη δεν ξέρουμε την εξήγησή του και ίσως δεν τη μάθουμε ποτέ, προκαλεί νέα ερωτηματικά. Πώς ξέρεις ότι υπάρχει πλάστης δημιουργός του σύμπαντος; Γιατί, αν υπάρχει, να είναι ο δικός σου θεός;
«Ο θεός το έκανε» είναι μια εξήγηση που διαχρονικά έχει αποδειχθεί λάθος. Κανένας αριθμός ευχών και προσευχών δεν θα έκανε ποτέ τη λάμπα του παραδείγματος να ανάψει.

Η επιστημονική μέθοδος δεν βασίζεται απλώς στις ανθρώπινες αισθήσεις και εκτιμήσεις. Οι παρατηρήσεις, οι μετρήσεις και οι καταγραφές γίνονται συνήθως από μηχανήματα με απόλυτη ακρίβεια. Συσκευές ακούν, βλέπουν, μυρίζουν, καταγράφουν, αναλύουν πράγματα που είναι αδύνατο να συλλάβουν οι ανθρώπινες αισθήσεις. Φασματοσκόπια, τηλεσκόπια, μικροσκόπια, ακτίνες Χ, αξονική και μαγνητική τομογραφία. Τα δεδομένα αναλύονται, εξηγούνται, γίνονται υποθέσεις, πειράματα, δοκιμές, νέες αναλύσεις. Γράφονται συγγράμματα που εξετάζονται εξονυχιστικά από άλλους ειδικούς για σφάλματα (peer review), και γίνονται αντίστοιχα πειράματα από τρίτους σε διάφορα μέρη του κόσμου. Όταν τελικά υπάρξει αποδοχή (scientific consensus), εξηγούνται αναλυτικά οι λόγοι της συμφωνίας με τη συγκεκριμένη υπόθεση. Δεν επικρατεί η πλειοψηφία, επικρατεί η εξήγηση που στηρίζεται από δεδομένα. Αν νέα δεδομένα ανατρέψουν την κατάσταση, οι επιστήμονες ανακαλούν τη θέση τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα. Θα σημειώσω απλώς ότι από τη στιγμή που εφαρμόζεται η επιστημονική μέθοδος, τα νέα δεδομένα είναι συνήθως συμπληρωματικά. Δεν έχουμε ριζικές ανατροπές σε όσα γνωρίζουμε. 

Στις φυσικές επιστήμες, αυτό που αποδεικνύεται πειραματικά δεν αλλάζει ποτέ. Οι ίδιες φυσικές και χημικές διαδικασίες κάτω από τις ίδιες συνθήκες, θα έχουν πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Δύο μόρια υδρογόνου κι ένα οξυγόνου θα δημιουργούν νερό σε οποιοδήποτε σημείο του σύμπαντος. Νερού που θα παγώνει στους 0 και θα εξατμίζεται στους 100 βαθμούς Κελσίου σε πίεση 1 ατμόσφαιρας σε οποιοδήποτε μέρος του σύμπαντος, ακόμη κι αν δεν βρίσκεται εκεί κανείς να δώσει όνομα και αριθμούς στις ιδιότητες του νερού. Οτιδήποτε εμπεριέχεται στο σύμπαν μας, ακολουθεί τις εγγενείς ιδιότητες της ύλης, ή καλύτερα της υλοενέργειας, υπακούοντας στις τέσσερις Θεμελιώδεις Δυνάμεις. Την βαρυτική, την ηλεκτρομαγνητική, την ασθενή και την ισχυρή πυρηνική. Όλα τα στοιχεία που έχουμε δείχνουν ότι από τη στιγμή που σταμάτησαν να υφίστανται οι ακραίες αρχικές συνθήκες της δημιουργίας του σύμπαντός μας περίπου 14,6 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, το σύμπαν εξελίσσεται ακολουθώντας αυτές τις δυνάμεις. Ακόμη κι αν στον μικρόκοσμο έχουμε εξαιρέσεις όπως τα κβάντα και στον μακρόκοσμο έχουμε εξαιρέσεις όπως οι μαύρες τρύπες και μυστήρια όπως η σκοτεινή ενέργεια, καμία ένδειξη δεν υπάρχει ότι σε αυτές τις εξαιρέσεις εμπλέκεται κάποια μεταφυσική ενέργεια ή κάποια μορφή βούλησης. Είναι απλώς ακραία φαινόμενα σε ακραίες συνθήκες.

Για την επιστήμη δεν υπάρχουν αποδεκτές αλήθειες χωρίς εξήγηση, ειδικά όταν δεν υπάρχει επαναληψιμότητα. Όταν ένα φάρμακο έχει αποτέλεσμα, ο γιατρός γνωρίζει ποια είναι η δραστική ουσία και πώς επιδρά. Ο χημικός γνωρίζει γιατί το ένα κράμα είναι ανθεκτικότερο στην πίεση και το άλλο στη θερμοκρασία. Ο φυσικός γνωρίζει γιατί οι ημιαγωγοί αφήνουν τη διέλευση του ρεύματος μόνο προς τη μια κατεύθυνση. Όλα τα παραπάνω λειτουργούν σε όλο το σύμπαν άσχετα με την πίστη του επιστήμονα. Αντιθέτως, δεν υπάρχει καμία μεταφυσική εκδήλωση που να «αντέχει» στην επιστημονική μέθοδο. Δεν εντοπίζουμε φαντάσματα σε καμία συχνότητα. Μπορεί να μη γνωρίζουμε ακόμη γιατί ακριβώς «λειτουργεί» για παράδειγμα η βαρύτητα, το φαινόμενο όμως είναι παρατηρήσιμο, μετρήσιμο, με κατανοητές ιδιότητες. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να την αποδώσουμε στην δράση «βαρυτητονεραϊδών» που τραβούν τα πράγματα προς τα κάτω.
Στον αντίποδα, είναι εύκολο με ένα απλό πείραμα να αποδειχθεί αν ιερά αντικείμενα και ουσίες κάθε θρησκείας μεταφέρουν ή όχι μικροβιακό φορτίο. Αυτά τα πειράματα βέβαια είτε δεν επιτρέπονται και αποδοκιμάζονται, είτε η αποτυχία τους αποδίδεται σε εσκεμμένη θεϊκή απουσία. «Ο Θεός δεν δοκιμάζεται με πειράματα». Τα δεδομένα όμως δείχνουν ότι τα μικροβιακά φορτία, αδιαφορώντας για την ιερότητα του χώρου ή των αντικειμένων, δρουν όπως σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση. Καμία προσευχή δεν θα μειώσει τα βακτήρια σε μια αντικειμενοφόρο πλάκα. Και δυστυχώς κανένα ιερό αντικείμενο δε θα απομακρύνει την ασθένεια από κάποιον ασθενή.

Για την επιστήμη δεν υπάρχουν αυθεντίες. Οποιοσδήποτε, όσο ειδικός και αξιοσέβαστος κι αν είναι στον τομέα του, όσο σωστός κι αν έχει αποδειχθεί στο παρελθόν, θα πρέπει να αποδεικνύει την αλήθεια κάθε ισχυρισμού του εξίσου εμπεριστατωμένα με έναν πρωτοετή φοιτητή. Αντιλαμβανόμενοι την αξία της επιστημονικής μεθόδου, οι επιστήμονες που κάνουν επαναστατικές υποθέσεις, είναι συνήθως οι πρώτοι που «επιτίθενται» στην εγκυρότητα των υποθέσεών τους προσπαθώντας να βρουν σφάλματα σ’ αυτές. Ξέρουν πως αν κάτι είναι λάθος, είναι εντελώς άσκοπο να το υποστηρίζουν εγωιστικά, επειδή το διατύπωσαν. Η επεξήγηση της πραγματικότητας δεν είναι θέμα εγωισμού, ούτε πολιτικό debate. Για τους επιστήμονες, η αλήθεια δεν είναι υποκειμενική και θέμα γνώμης ή προσωπικής ερμηνείας. Η αλήθεια είναι μία και αυτή αναζητούν.

Η επιστήμη δεν έχει δόγματα και επιταγές χωρίς εξηγήσεις. Η επιστήμη δεν έχει «πιστεύω». Κανένας επιστήμονας δεν θα πει «Εδώ πιστεύω ότι ο θεός κάνει το S=142,3 και βγαίνει η εξίσωση». Και αν το πει, οι υπόλοιποι θα ανησυχήσουν για την ψυχική του υγεία.
Η επιστήμη δεν διστάζει να πει «δεν ξέρω» όταν δεν γνωρίζει. Δεν υποστηρίζει «βολικές» αλλά αστήρικτες υποθέσεις. Ερευνά την εγκυρότητά τους και εκφέρει εμπεριστατωμένη και αιτιολογημένη άποψη. Ο επιστήμονας θεωρεί απόλυτα φυσιολογικό να πει «Δεν έχω επαρκή δεδομένα για να δώσω μια λογική απάντηση» εκεί που ένας πιστός θα πει «Ο θεός το έκανε».

Η επιστήμη δεν θεωρεί αποδείξεις τις προσωπικές μαρτυρίες, ανεξάρτητα από την αξιοπιστία ή τον αριθμό των μαρτύρων. Όπως είπαμε, το μυαλό είναι επιρρεπές στα λάθη και ξεγελιέται πολύ εύκολα. Εκατομμύρια άνθρωποι θα επιβεβαιώσουν ότι βλέπουν νερό σε μια έρημο, ενώ θα πρόκειται απλώς για αντικατοπτρισμό. Σε όλους τους ανθρώπους η Γη φαίνεται επίπεδη και στατική, αλλά είναι σφαιρική και περιστρέφεται. Έμμεσα στοιχεία (όπως το εκκρεμές του Φουκώ, το φαινόμενο Κοριόλις, η διαφορά του μήκους και της κατεύθυνσης των σκιών σε διαφορετικά σημεία της Γης την ίδια ώρα κλπ) αποδεικνύουν την πραγματικότητα, ερχόμενα σε πλήρη αντίθεση με τις αισθήσεις μας. Κατ’ επέκταση, το «Ένιωσα την παρουσία του θεού» έχει την ίδια ακριβώς βαρύτητα με το «Ένιωσα την παρουσία του Μόμπι Ντικ». Είναι δημιουργήματα του μυαλού, πολλές φορές σπρωγμένα από την ανάγκη να αισθανθούμε ή να δούμε και να ακούσουμε κάτι.

Η επιστήμη δεν είναι δέσμια ενός κλειστού λόμπι υπαλλήλων κολοσσιαίων εταιριών που θέλουν το κακό και τα λεφτά μας. Πολλές ανακαλύψεις γίνονται σε γκαράζ, εργαστήρια πανεπιστημίων, ή αναζητώντας κάτι εντελώς διαφορετικό. Οι επιστήμονες δεν είναι απλώς έξυπνοι και «σοφοί» που διάβασαν πολλά βιβλία πάνω σε ένα θέμα. Δεν είναι ιστορικοί, φιλόσοφοι, δικηγόροι ή υποστηρικτές πολιτικού κόμματος με υποκειμενικές γνώμες επί κάποιου θέματος. Ως επιστήμονες, αντιλαμβάνονται στο μέγιστο δυνατόν βάθος τον τρόπο λειτουργίας του αντικειμένου της επιστήμης τους, και προσπαθούν βάσει αυτής της γνώσης να «χειριστούν» τη φύση προς όφελός μας. Σε αρκετές περιπτώσεις ξέρουν τα όρια της φύσης. Ένας χημικός ξέρει και μπορεί να εξηγήσει γιατί είναι αδύνατο να μετατρέψεις κάποια άλλη χημική ουσία σε χρυσό. Δεν πρόκειται ποτέ να χάσει τον χρόνο του σαν αλχημιστής, δοκιμάζοντας στην τύχη ουσίες με την ελπίδα ή την πίστη ότι θα δημιουργήσει χρυσάφι, επειδή έτσι διάβασε σε ένα παλιό βιβλίο.

Οποιοσδήποτε άνθρωπος με επαρκείς διανοητικές ικανότητες και διάθεση, μπορεί να σπουδάσει, να μάθει, να κατανοήσει μία ή περισσότερες επιστήμες. Σε οποιονδήποτε άνθρωπο επιτρέπεται να αποδείξει κάτι διαφορετικό από όσα ξέρουμε ως τώρα και να πάρει κάποιο Νόμπελ, ίσως σώζοντας και την ανθρωπότητα επί τη ευκαιρία, ακόμη κι αν αυτό φαίνεται να είναι εις βάρος των μεγαλύτερων οικονομικών συμφερόντων. Ειδικά στην εποχή του ίντερνετ, είναι αδύνατο να φιμώσεις κάποιον που έχει αποδείξεις για κάτι διαφορετικό από τα ως τώρα γνωστά. Και οι επιστήμονες κάθε άλλο παρά θέλουν να φιμωθεί κάποιος με μια καλύτερη εξήγηση και πρόταση για την πραγματικότητα. Αντιθέτως, η επιστήμη αναζητά συνεχώς το διαφορετικό, προκειμένου να βάλει στη θέση τους κι άλλα κομμάτια του παζλ της πραγματικότητας.
Όσο καλύτερα αντιλαμβάνεται κανείς την πραγματικότητα, τόσο πιο «αντικειμενική» είναι η αντιμετώπισή της. Μια τέτοια «αντικειμενικότητα» προσπαθεί να πετύχει η επιστημονική μέθοδος. Γι’ αυτό το «Είναι έτσι επειδή το πιστεύω» δεν είναι αποδεκτή αιτιολόγηση. Το «Εγώ αυτό νιώθω μέσα μου» δεν είναι απόδειξη. Το «Δεν μπορείς να είσαι σίγουρος πως δεν είναι έτσι» δεν σημαίνει πως πρέπει να γίνει αποδεκτή οποιαδήποτε αστήρικτη πρόταση χωρίς αποδείξεις.

Παρατηρούμε δυστυχώς ένα ακόμη μοτίβο όταν η επιστήμη έρχεται σε αντίθεση με τα πιστεύω του πιστού, τόσο σε θέματα φυσικής και κοσμολογίας, όσο, κυρίως, σε εξελικτικά ή ιατρικά θέματα. Όταν για παράδειγμα κάποιος ειδικός εξηγεί ότι τα εμβόλια είναι αδύνατο να προκαλέσουν αυτισμό, ή ότι δεν έχουμε ενδείξεις επέμβασης κάποιου θεού στη φύση, συχνά αντιμετωπίζεται από τον πιστό ως πιόνι του συστήματος, άπιστος, αφελής, αδαής, ημιμαθής, άσχετος. Μπροστά στη δυσπιστία, την κοροϊδία, την αναίδεια, το «κούνημα του δακτύλου» και την άρνηση κατανόησης, κάποια στιγμή ακόμη και ο πιο καλόπιστος γνώστης είτε θα εγκαταλείψει τις προσπάθειες διαλόγου, είτε θα φερθεί «παράλογα» απότομα σε αυτόν που υποστηρίζει μια αστήρικτη θεωρία που του άρεσε, παραβλέποντας τα στοιχεία που δεν του αρέσουν επειδή διαφωνούν με την κοσμοθεωρία των πιστεύω του. Ου με πείσεις καν με πείσεις.

Κάποια επιστημονικά πεδία έχουν τέτοιο βάθος που χρειάζεται να αφιερώσει κανείς μια ζωή σε αυτά. Δεν είναι όμως απαραίτητο να εμβαθύνει κανείς τόσο πολύ προκειμένου να καταλάβει την ουσία των επιστημών και την αιτιολόγηση των συμπερασμάτων τους. Είναι πλέον εύκολο να βρει κανείς στο ίντερνετ σελίδες ή βίντεο εκλαϊκευμένης επιστήμης πάνω σε σχεδόν οποιονδήποτε τομέα. Κοσμολογία, αστρονομία, βιολογία και εξελικτική βιολογία, ιστορία του ανθρώπινου είδους, η ιστορία των θρησκειών, επιστημονική μέθοδος, λογική και λογικά σφάλματα, είναι μερικά από τα βασικά θέματα που πρέπει να ερευνήσει κανείς έστω και στοιχειωδώς, προκειμένου να αρχίσει να σχηματίζει μια πιο «αντικειμενική» εικόνα για τον κόσμο από αυτήν που έχουμε οι περισσότεροι μεγαλώνοντας στην ημιμάθεια, τις προλήψεις, το κακό μάτι και την πίστη στο μεταφυσικό. Και όσο περισσότερα μαθαίνει κανείς, τόσο καλύτερα καταλαβαίνει γιατί συμφωνούν και πώς συγκλίνουν όλες οι επιστήμες στην εξήγηση της φύσης του σύμπαντος, προσεγγίζοντάς το ανεξάρτητα και από διαφορετική πλευρά η κάθε μία.


Ένα εξαιρετικό βίντεο της Καθημερινής Φυσικής για το θέμα της επιστημονικής μεθόδου: https://www.youtube.com/watch?v=hByw9LHkLxs


Επιστημονική μέθοδος:
https://el.wikipedia.org/wiki/Επιστημονική_μέθοδος

Ο Θεός των κενών:
https://en.wikipedia.org/wiki/God_of_the_gaps

Το ξυράφι του Όκαμ:
https://el.wikipedia.org/wiki/Ξυράφι_του_Όκαμ

Οι τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις: http://users.sch.gr/gumyan/autosch/joomla15/index.php/2014-08-06-14-39-36

Peer Review:
https://en.wikipedia.org/wiki/Peer_review

Scientific consensus:
https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_consensus

Λογικές πλάνες:
https://el.wikipedia.org/wiki/Λογική_πλάνη

https://braining.gr/blog/πώς-παρεκτρέπεται-η-σκέψη-λογικές-πλάνες.html

Το «προφίλ» του χριστιανού

Οι άνθρωποι με κοινή ιδεολογία και παιδεία, είναι φυσικό να έχουν επίσης πολλά κοινά ενδιαφέροντα και παρόμοιο τρόπο σκέψης. Τα κοινωνικά δίκτυα, ως καθρέφτης της κοινωνίας, είναι ένα καλό σημείο παρατήρησης συμπεριφορών και εξαγωγής συμπερασμάτων. Βλέποντας λοιπόν τα ποστ του «ενεργού» χριστιανού που «κάνει ομολογία πίστεως» στο προφίλ του, συναντάμε μεταξύ άλλων τα εξής κοινά και αντιφατικά σημεία:

Γράφει ή αναπαράγει ψυχωφέλιμα κείμενα για την αιωνιότητα της ψυχής και την ασημαντότητα των επίγειων. Ταυτόχρονα ποστάρει κολακευτικές ή εντυπωσιακές selfie από το σπίτι, το γυμναστήριο, τον χώρο εργασίας, την έξοδο για ποτό. Καμαρώνει για το αυτοκίνητο, τη μηχανή, το κινητό του.

Την περίοδο των εορτών ποστάρει εκκλησιαστικούς ύμνους, τον υπόλοιπο καιρό «ύμνους» του Αργυρού και της Πάολας. Από το αμήν, στους αμανέδες. Παίρνει εξίσου πολλά Like σε όλα, από τους ίδιους χριστιανούς φίλους του.

Ποστάρει κηρύγματα ιερέων για την αγάπη του Χριστού, και εικόνες εμπνευσμένες από το «μείζων δε τούτων, η αγάπη». Μισεί όμως τους «αλλόθρησκους ισλαμιστές λαθροεισβολείς» και το δηλώνει με κάθε ευκαιρία. Επίσης θεωρεί τους χριστιανούς διαφορετικών δογμάτων αιρετικούς και «καβαλημένους από τον διάβολο».

Σε κάθε καταστροφή ποστάρει προσευχές για τα θύματα, και γεμίζει με «Αμήν» τα σχετικά ποστ σε χριστιανικές σελίδες. Αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αρκετό για να νιώσει ότι έκανε το καθήκον του και να μην κάνει οτιδήποτε άλλο. Κατ’ επέκταση, αν δει ένα ατύχημα στον δρόμο, θα κάνει αμέσως τον σταυρό του και θα προσευχηθεί και μετά ίσως σκεφτεί να πάρει τηλέφωνο το 166 ή να σταματήσει να βοηθήσει. Ίσως.

Ποστάρει χριστιανικά meme τύπου «Πόσο συχνά σε σταυρώνουμε με τις αμαρτίες μας, Χριστέ μου;» μαζεύοντας Like και «Αμήν». Έτσι νιώθει επαρκώς εξιλεωμένος για τις αμαρτίες του ώστε να συνεχίσει να μπεκροπίνει, να απατάει τη γυναίκα του, να φέρεται άσχημα. Όπως στον μύθο του Αισώπου, αναζητεί τα ίχνη του λιονταριού, όχι το ίδιο το λιοντάρι.

Θεωρεί ότι Ελλάδα και Ορθοδοξία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες έννοιες «εδώ και 2.000 χρόνια», ξεχνώντας ότι η Εβραϊκής προέλευσης χριστιανική θρησκεία επιβλήθηκε στην Ελλάδα το 380 μ.κ.χ. από τον Θεοδόσιο. Όπως επίσης θεωρεί ότι πηγή της παγκόσμιας ηθικής είναι ο χριστιανισμός, ξεχνώντας ότι οδηγοί καλής συμπεριφοράς προς τον συνάνθρωπο υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων.

Θεωρεί με σιγουριά τον Σωκράτη «προφήτη» του χριστιανικού θεού επειδή μίλησε για «τω αγνώστω θεώ», κάνοντας επίκληση στην αυθεντία και αυθαίρετες υποθέσεις, παραβλέποντας ότι μπορεί να ήταν απλώς ένας αγνωστικιστής της εποχής του.
Δεν σκέφτεται ότι οι υπόλοιποι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, ποιητές, συγγραφείς, ιατροί και μαθηματικοί που επίσης θαυμάζει, πίστευαν ότι 12 θεοί είχαν εξοχικό παλάτι κάπου στον Όλυμπο.

Ποστάρει χωρίς δεύτερη σκέψη θεωρίες συνωμοσίας για χαράγματα, 666, εμβόλια με μικροτσίπ, λέσχες και αεροψεκασμούς, ειδικά όταν νιώθει ότι στρέφονται εναντίον της πίστης του. Όσο φανατικότερα θρησκευόμενος, τόσο πιο ακραία τα ποστ του. Για κάποιους κατά τα άλλα σπουδαγμένους και επιστήμονες στον τομέα τους, η Γη είναι 6.000 ετών, επειδή έτσι βγαίνει το μέτρημα στην Παλαιά Διαθήκη.

Εκτός από τον χριστιανισμό, έχει και μια δεύτερη θρησκεία. Την ποδοσφαιρική ομάδα που υποστηρίζει φανατικά, άλλοτε ευλαβικά, και άλλοτε με μπινελίκια. Χλευάζει με κάθε τρόπο τους οπαδούς των υπολοίπων ομάδων, και χαίρεται με τις ήττες τους. Παραδόξως, οι ιερείς όχι μόνο επιδοκιμάζουν αυτή την εμμονή, αλλά δεν κρύβουν και τη δική τους αγάπη για κάποια συγκεκριμένη φανέλα.

Παίζει Προ-Πο, δικαιολογώντας το ως τεχνικό παιχνίδι και όχι «τζόγο». Παίζει όμως και όλα τα  υπόλοιπα νόμιμα τυχερά παιχνίδια του πρακτορείου και παίρνει λαχεία, παρά την αντίθετη γνώμη της θρησκείας του. Αυτά απλώς τα δικαιολογεί ως «Αν θέλει ο Θεός, είναι ένας τρόπος να μας δώσει». Τα υπόλοιπα τυχερά παιχνίδια, ειδικά αυτά που παίζονται με τράπουλα, είναι «του σατανά».
Μπορεί να έχει πρακτορείο Προ-Πο και να φωτογραφίζεται μέσα σ’ αυτό με φόντο χριστιανικές εικόνες, σκόρδα και ματόχαντρα «για το γούρι». Ταυτόχρονα βέβαια θα ωρύεται εναντίον των  «μασωνικών ναών του χρήματος», δηλαδή των καζίνο.

Υποστηρίζει κάποιο κόμμα, συνήθως φανατικά και συνήθως δεξιάς κατεύθυνσης τύπου «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια». Ο αριστερός χριστιανός συνήθως κάνει παραλληλισμό του χριστιανισμού με τον κομμουνισμό, νιώθοντας διπλά διωγμένος. Οι πολιτικές πεποιθήσεις του πιστού είναι επαρκής λόγος όχι μόνο για να μισεί, αλλά ακόμη και για να σκοτώσει, όπως αποδεικνύουν αμέτρητοι εμφύλιοι. Το δόγμα της αγάπης πάει περίπατο μπροστά στις πολιτικές διαφορές. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.

Ο δεξιός χριστιανός μισεί τον κομμουνισμό αλλά αγαπά τα «ορθόδοξα αδέρφια του» που ζουν σε ανατολικές κομμουνιστικές χώρες, παραβλέποντας ότι ειδικά οι «ξανθοί σωτήρες» ηγέτες τους, είναι αυτοί που συντηρούν τον κομμουνισμό που τόσο μισεί.

Στο προφίλ της χριστιανής θα βρείτε τα παραπάνω αναμεμειγμένα επιπροσθέτως με:
- Selfie, με σέξι ρούχα, πόζες ή εκφράσεις.
- Συμμετοχές σε διαγωνισμούς lifestyle εκπομπών για ρούχα/αξεσουάρ/καλλυντικά/ταξίδια.

- Ποστ αμφίβολων σελίδων τύπου «Δεν θα το πιστέψετε»

-Ποστ παιχνιδιών τύπου «Τι ζώδιο είστε στο κινέζικο ωροσκόπιο» και «Αν η Μαίρη ήταν ζώο, τι ζώο θα ήταν;»

Θα ήθελα κάπου εδώ να διευκρινίσω το εξής. Δεν κατηγορώ τους πιστούς για τις παραπάνω συμπεριφορές. Υπήρξα χριστιανός και τους καταλαβαίνω. Υπάρχει μια συνεχής γνωστική ασυμφωνία στο μυαλό ενός πιστού, σε πολλές εκφάνσεις της ζωής του. Το δόγμα έρχεται πολύ συχνά σε αντίθεση τόσο με την πραγματικότητα, όσο και με τις βαθύτερες επιθυμίες του.

Είναι λογικό να θέλεις να αρέσεις, είναι εξελικτικό πλεονέκτημα για την διαιώνιση του DNA σου. Όσο κι αν η θρησκεία σου περιφρονεί, στα λόγια τουλάχιστον, τα εγκόσμια.

Είναι φυσικό να σου αρέσουν τα ανατολίτικης προέλευσης ακούσματα, επειδή μέσα σε αυτά μεγάλωσες και εσύ και οι πρόγονοί σου. Είναι όμως αφύσικο να μισείς τους Τούρκους 200 χρόνια μετά το 1821 επειδή ήταν αλλόθρησκοι, αλλά όχι τους χριστιανούς Γερμανούς μόλις 30 χρόνια μετά το 1940, όταν η Γερμανία δέχθηκε χιλιάδες μετανάστες. Όπως είναι αφύσικο να τους αποκηρύσσεις ως αιρετικούς 20 χρόνια μετά, αφού πλέον θεωρείς ότι δεν έχεις την ανάγκη τους.

Είναι φυσικό να σου αρέσει η αγωνία των τυχερών παιχνιδιών. Είναι αφύσικο να προσπαθείς να τα χωρέσεις σε ένα δόγμα που είναι εναντίον τους.

Είναι αφύσικο να ορίζει τη ζωή σου ένα δόγμα που γράφτηκε χιλιάδες, εκατοντάδες, ή έστω δεκάδες χρόνια πριν. Οι κοινωνίες εξελίσσονται ραγδαία. Μπορεί οι βασικοί, δομικοί κανόνες να παραμένουν ίδιοι, η ηθική όμως αλλάζει συνεχώς. Για παράδειγμα, ο φόνος και η κλοπή καταδικάζονταν και θα καταδικάζονται πάντα ως εμφανώς βλαπτικές πράξεις. Η μίνι φούστα και η ομοφυλοφιλία όμως, όχι. Η μελέτη της ανθρώπινης φύσης έδειξε πόσο λάθος και απαράδεκτη είναι η δουλεία και η παιδοφιλία.

Δυστυχώς, προσωπικά δεν μπορώ να σκεφτώ λύση για το «πρόβλημα» των αντιφάσεων στον τρόπο σκέψης ενός πιστού. Και το ονομάζω «πρόβλημα» επειδή όπως είπα η γνωστική ασυμφωνία είναι μόνιμη, και πολλές φορές ενοχλητική. Ο πιστός μπορεί να επιλέξει να ερμηνεύσει μεταφορικά ή ποιητικά κάποια θέματα δόγματος, ώστε να νιώσει καλύτερα με τις επιλογές του, αλλά κατά βάθος υπάρχουν πάντα αναπάντητα ερωτήματα και εμφανείς αντιφάσεις.
Κατά τη γνώμη μου, μόνο η απομάκρυνση από την πίστη, από το δόγμα, φέρνει τελικά τη λυτρωτική συνειδητοποίηση ότι η πραγματικότητα λειτουργεί βασισμένη αποκλειστικά στους φυσικούς νόμους, χωρίς μυστηριώδεις μεταφυσικές επεμβάσεις. Ότι η συνολική πρόοδος της κοινωνίας βελτιώνει αυτόματα τη ζωή όλων μας. Ότι τα αστήρικτα πιστεύω επειδή «έτσι λέει ένα παλιό ιερό βιβλίο», δημιουργούν και συντηρούν μια στρεβλή εικόνα για την πραγματικότητα.

Η “δουλειά” του ιερέα

Η ιστορία των θρησκειών ξεκινά μερικές χιλιάδες χρόνια πριν. Δεν είχαν βέβαια από την αρχή την οργανωμένη μορφή που ξέρουμε σήμερα. Οι άνθρωποι λάτρευαν πάντα δυνάμεις μεγαλύτερες από τους ίδιους και προσπαθούσαν να τις εξευμενίσουν ώστε να τους φερθούν ευνοϊκά. Λάτρευαν άγρια ζώα, φυσικά φαινόμενα, τον Ήλιο, τη Σελήνη, τοτέμ, τις ψυχές των προγόνων τους. Η ιδέα των αόρατων δυνάμεων και θεοτήτων προέκυψε αργότερα.
Και μαζί με τη λατρεία, αργά ή γρήγορα εμφανιζόταν ένας μάγος, ένας σαμάνος, ένας ιερέας, κάποιος που φαινόταν ή φερόταν να έχει πιο άμεση επαφή με τις ανώτερες δυνάμεις από τους υπόλοιπους.
Ο μάγος της φυλής σε πολλές περιπτώσεις ήταν και θεραπευτής, “παντογνώστης”. Πέρα από την τέλεση θρησκευτικών τελετών ήξερε τα βότανα, “διάβαζε” τον καιρό, χρησιμοποιούσε τη φύση. Κάποια στιγμή βέβαια οι δυο ρόλοι διαχωρίστηκαν, καθώς τα βότανα έκαναν τη δουλειά τους πάντα, ενώ οι τελετές, όχι. Γιατρός και ιερέας ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους. Ενώ όμως οι γιατροί δεν εμπλέκονται στα μεταφυσικά, βλέπουμε συχνά ιερείς να επικαλούνται ανώτερες δυνάμεις ως θεραπευτικές. Η επιτυχία τους βέβαια, είναι ευθέως ανάλογη με τις στατιστικές πιθανότητες αυτοΐασης. Για την ακρίβεια, συμπίπτουν. Ξεφεύγω όμως από το θέμα.

 Ποια είναι η “δουλειά” ενός ιερέα; Οι θρησκευόμενοι θα δώσουν διάφορες απαντήσεις. Ο ιερέας είναι “μεσάζων” των πιστών προς τους θεούς, τελεί τις τελετές της θρησκείας τους, τους παρηγορεί και τους δίνει κουράγιο, έχει απαντήσεις σε μεταφυσικές απορίες. Όλα αυτά φαίνονται ωραία και χρήσιμα με την πρώτη ματιά. Υπάρχουν όμως κάποια προβλήματα.

Καταρχάς, υπήρχαν και υπάρχουν ιερείς εντελώς διαφορετικών θρησκειών. Όλοι προσεύχονται και κάνουν τελετές, όλοι ισχυρίζονται ότι επικοινωνούν με το “θείο”. Οι θρησκείες και οι θεοί διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, που είναι αδύνατον να ισχύουν τα λεγόμενα όλων. Η απουσία αποδείξεων θεϊκών επεμβάσεων, μάλιστα, δείχνει ότι μάλλον δεν ισχύουν τα λεγόμενα κανενός. Οι προσευχές και οι τελετές μπορεί να βοηθούν στην ψυχολογία των συμμετεχόντων, δεν έχουν όμως καμία πραγματική επίδραση στον φυσικό κόσμο.

“Ο ιερέας είναι γιατρός της ψυχής”. “Ο ιερέας δίνει κουράγιο στους πιστούς”. Ως επί το πλείστον όμως, ο ιερέας δεν έχει καμία εκπαίδευση στην ψυχολογία. Οι συμβουλές του είναι συνδυασμός του δόγματός του με την προσωπική του αντίληψη και μόρφωση, κοινωνική και πραγματική, περασμένες από το φίλτρο της “θεϊκής φώτισης”. Ένας ιερέας μπορεί να δώσει πολύ λάθος συμβουλές, και δυστυχώς αυτό συμβαίνει συχνά.
Επίσης, οι συμβουλές που θα δώσει ένας ιερέας και ένας ψυχολόγος/ψυχίατρος πάνω στο ίδιο πρόβλημα συνήθως δεν ταυτίζονται. Η παρηγορητική του ιερέα δρα ως placebo, δίνοντας μεταφυσική διάσταση, αν όχι στο πρόβλημα, τουλάχιστον στη θεραπεία. Ο γιατρός αντιθέτως θα ψάξει τους λόγους του προβλήματος, θα εξηγήσει στον ασθενή τι του συμβαίνει, θα του δώσει φάρμακα που λειτουργούν, είτε πιστεύει σε αυτά είτε όχι.

“Ο ιερέας διασφαλίζει την ενότητα των πιστών”. Το ποίμνιο όμως είναι ένα κοπάδι σαφώς διαχωρισμένο από τα υπόλοιπα. “Εμείς” και “οι άλλοι”. Η πίστη εύκολα γίνεται ένας ακόμη παράγοντας μισαλλοδοξίας, ακόμη και μεταξύ διαφορετικών δογμάτων της ίδιας θρησκείας. Ένας φανατισμένος και εύγλωττος ιερέας μπορεί να οδηγήσει το ποίμνιο σε πράξεις βίας, στο όνομα του θεού του. Ο πόλεμος γενικά είναι ανοησία. Είναι μια βίαιη προσπάθεια κατάκτησης και αφανισμού όσων διαφέρουν εθνικά, ιδεολογικά, πολιτικά.  Τίποτε όμως δεν ξεπερνά σε ανοησία τον “ιερό” πόλεμο υπέρ πίστεως εναντίων αυτών που έχουν διαφορετική ή και καθόλου πίστη στο μεταφυσικό. 

 

“Ο συγκεκριμένος ιερέας γνωρίζει με σιγουριά από πού ήρθαμε, και πού πάμε όταν πεθάνουμε Διάβασε το βιβλίο, δες την ομιλία του και θα πειστείς”.
Ο ιερέας είναι ένας άνθρωπος όπως όλοι. Η σιγουριά που έχει για την αλήθεια του δόγματός του δεν κάνει το δόγμα του πραγματικότητα. “Μα ο συγκεκριμένος είναι φωτισμένος”. Αυτό έχει ειπωθεί για ιερείς κάθε θρησκείας. Είναι αδύνατο να ήταν όλοι φωτισμένοι, καθώς είναι αδύνατο να υπάρχουν οι θεοί όλων τους. Απλώς, κάθε θρησκεία που σέβεται τον εαυτό της έχει μια άποψη για τη δημιουργία του κόσμου και τα τεκταινόμενα μετά θάνατον. Δουλειά του ιερέα είναι να πείσει τους ανθρώπους ότι η δική του θρησκεία κατέχει την αλήθεια, και ότι πρέπει να την ακολουθήσουν για να σωθούν.

 

Ένας ιερέας λοιπόν κάνει τη δουλειά του μεσάζοντα σε μια ανώτερη δύναμη που δεν υπάρχει, δεν απαντά, δεν επεμβαίνει. Τη δουλειά του ψυχολόγου χωρίς την ανάλογη εκπαίδευση. Του κοσμικού ηγέτη, με θεοκρατικό υπόβαθρο. Του μύστη και γνώστη αναπόδεικτων δοξασιών.
Αναρωτιέμαι αν υπάρχει άλλη τέτοια νόμιμη δουλειά.

Όσο η ανθρωπότητα δεν μορφώνεται συνολικά και σωστά, πολύ φοβάμαι ότι θα αργήσει να εκλείψει η ανάγκη για “μάγους της φυλής”.