Χάνοντας τον Θεό...: Μαρτίου 2024

Συνειδητά ή μη, όλα τα όντα από τους μονοκύτταρους οργανισμούς μέχρι τους ανθρώπους, επιδιώκουν να παραμείνουν ζωντανά και να πολλαπλασιαστούν. Για να συμβεί αυτό, αποφεύγουν τις συνθήκες που βάζουν σε κίνδυνο την ευημερία τους, προτιμώντας τα «ευχάριστα», ευνοϊκά για το σώμα τους περιβάλλοντα με σωστή θερμοκρασία, άφθονη τροφή, τους λιγότερους δυνατόν κινδύνους. Τα όντα που νιώθουν φόβο, θλίψη, ανησυχία, προτιμούν την ηρεμία, την αρμονία, την χαρά.

Αυτό που θέλουμε όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, είναι να νιώθουμε καλά. Στους πιο εξελιγμένους, η ντοπαμίνη [1], η «ορμόνη της ευτυχίας», κρύβεται πίσω από τις περισσότερες επιθυμίες μας. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί συνεχώς να πετύχει την χημική ισορροπία που θα τον κάνει ευτυχισμένο. Όσο πιο εξελιγμένος είναι, τόσο ποικίλουν και περιπλέκονται τα ζητούμενά του. Όσο μεγαλώνει η ικανότητα συλλογισμών, τόσο πιο «εγκεφαλική» γίνεται η ευχαρίστηση. Ο άνθρωπος, το πιο πολύπλοκο μυαλό του πλανήτη, συχνά ταλαιπωρεί το σώμα του προκειμένου να ικανοποιήσει το πνεύμα του. Ξενυχτά μελετώντας αλλά και διασκεδάζοντας, ταλαιπωρείται εξερευνώντας αφιλόξενα και επικίνδυνα περιβάλλοντα. Περπατά χιλιόμετρα για μια συναυλία, ταξιδεύει στην άλλη άκρη του κόσμου για έναν έρωτα. Προκειμένου να ικανοποιήσει τα θέλω του, ο άνθρωπος είναι πολλές φορές είναι εντελώς ανορθολογικός στις επιλογές του. Σπαταλά χρόνο και χρήμα σε μικρές χαρές χωρίς ουσία, σε καταστροφικούς εθισμούς. [2].

Χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε καν λοιπόν, είμαστε σκλάβοι της ντοπαμίνης. Και προσπαθώντας να νιώσουμε καλά, καταλήγουμε πολλές φορές να κυνηγάμε ουτοπικά τη συνεχή χαρά, την απόλυτη ευτυχία. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι δυνατόν. Ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να νιώσει μόνιμη ικανοποίηση και πληρότητα. Η ζωή περιλαμβάνει μια ατελείωτη σειρά από επιθυμίες που όταν πραγματοποιούνται, απλώς αντικαθίστανται από νέες [3]. Δεν υπάρχει υπέρτατη ικανοποίηση, δεν υπάρχει ατέρμονη χαρά. Δεν γίνεται να αισθανόμαστε μονίμως υπέροχα. Ακόμη και αν έχει κανείς την απόλυτη οικονομική άνεση, εξασφαλισμένο παρόν και μέλλον, δεν είναι άτρωτος απέναντι σε ασθένειες, ατυχήματα, καταστροφές, απογοητεύσεις, φόβους, λύπες, βαρεμάρα.
Αντί να αναζητούμε αγωνιωδώς μια ανύπαρκτη απόλυτη ευτυχία, ίσως είναι καλύτερο να αναζητήσουμε συνειδητά μια υγιή ισορροπία [4]. Να βρούμε τι πραγματικά μας δίνει πληρότητα, τι χρωματίζει και φωτίζει την ζωή μας. Να απολαύσουμε μέσα στην κουραστική καθημερινότητα πράγματα που -εσφαλμένα- θεωρούμε δεδομένα. Μικρά όπως ένας καφές και δυο κουβέντες, μεγάλα όπως η φύση και η αγάπη.

Το «εγώ» μας όμως, είναι το το κέντρο του κόσμου μας. Αναπόφευκτα πολλοί κάνουμε το λάθος να θεωρούμε τόσο σημαντικά τα θέλω μας, που δεν συνειδητοποιούμε ότι είναι εντελώς υποκειμενικά και υπάρχουν μόνο μέσα στο μυαλό μας. Ότι ο σκοπός και η επιθυμία είναι κατασκευάσματα και χαρακτηριστικά των έμβιων όντων. Τίποτε άλλο στο σύμπαν δεν συμβαίνει με απώτερο στόχο, κινούμενο από κάποια επιθυμία ή βούληση. Όλα τα φαινόμενα απλώς ακολουθούν τις ιδιότητες της ύλης και της ενέργειας, τους νόμους της φυσικής και της χημείας. Δεν υπάρχει πρόνοια, σχέδιο, σκοπιμότητα, κοσμική δικαιοσύνη.

Στον μικρόκοσμο του μυαλού μας μπορεί να θέλουμε «με όλη μας την ψυχή» ένα γλυκό, την υγεία του αγαπημένου μας προσώπου, την παγκόσμια ειρήνη. Τα συναισθήματα και οι επιθυμίες μας όμως, δεν επηρεάζουν την πραγματικότητα με κανέναν τρόπο. Οι συλλογικές ευχές και οι προσευχές όλης της ανθρωπότητας δεν μετακίνησαν ποτέ ούτε έναν κόκκο άμμου. Δεν επηρέασαν ποτέ ασθένειες, πολέμους, καταστροφές. Δεν θα μπορούσαν άλλωστε. Οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας είναι μόνο αλλαγές στη χημεία και τη ροή, στις συνάψεις του εγκεφάλου μας. Η πραγματικότητα επηρεάζεται από τις επιθυμίες μας, όσο επηρεάζεται το φως μιας βιβλιοθήκης από τις ιστορίες των βιβλίων στα ράφια της.

Έχοντας επαρκή ικανότητα συλλογισμών, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι κάποια στιγμή θα πεθάνει. Δυσκολεύεται όμως πολύ να το αποδεχθεί. Δυσκολεύεται να πιστέψει ότι θα χάσει την αίσθηση αυτοσυνείδησης, ότι θα σταματήσει να υπάρχει. Για κάποιους η ιδέα του τέλους δεν είναι απλώς δυσνόητη, είναι αδιανόητη. Σε ένα σύμπαν που αργά ή γρήγορα όλα έχουν τελειώνουν, κάποιοι γραπώνονται από την πεποίθηση ότι η «ανθρώπινη ψυχή» εξαιρείται, είναι αιώνια. Έχουν τον ευσεβή πόθο ότι υπάρχει ένα «εγώ» έξω από τον εγκέφαλό μας που επιβιώνει αιώνια χωρίς αυτόν. Και αυτός, είναι ένας από τους βασικούς λόγους της ύπαρξης θρησκειών. Η «εγγύηση» ότι αν ακολουθήσει κανείς συγκεκριμένες συμπεριφορές, μπορεί να εξασφαλίσει ένα καλύτερο, αιώνιο μέλλον. Ακόμη κι αν ο πιστός υποφέρει σε αυτή τη ζωή, τον περιμένει μια παραδεισένια, επόμενη. Οι αναποδιές είναι μέρος του θεϊκού σχεδίου. Σημασία δεν έχει τι θέλει αυτός, αλλά τι θέλει ο θεός. Και τις περισσότερες φορές, ο θεός θέλει αυτό που βολεύει το ανώτερο (και ανδροκρατούμενο) ιερατείο.

Οι θρησκείες τείνουν -όχι τυχαία- να βάζουν όρους και απαγορεύσεις στα πράγματα με τα οποία νιώθουν καλά οι πιστοί. Με την πρόφαση των ευσεβών πρακτικών και των καλών συνηθειών που διατηρούν την τάξη και τη συνοχή της κοινότητας, επιβάλλουν κανόνες για το φαγητό, το ποτό, το σεξ, τη διασκέδαση, την ξεκούραση. Οτιδήποτε αποτελεί ευχαρίστηση ρυθμίζεται, προκαθορίζεται, ενοχοποιείται. Και οι ενοχές είναι ένας πολύ καλός τρόπος ελέγχου [5].

Οι θρησκείες διδάσκουν επίσης ότι η σάρκα είναι δυνάστης, φυλακή του πνεύματος. Ότι οι αδυναμίες και τα δεινά του ανθρώπου πηγάζουν απ’ αυτήν. Ωθούν τους πιστούς να νιώθουν ένοχοι για τα συναισθήματα, για τις «αμαρτωλές» σκέψεις τους. Οι πιο φανατικοί αυτομαστιγώνονται, πεινούν, διψούν, κρυώνουν, ξενυχτούν, υποφέρουν, περιφρονούν και βασανίζουν το σώμα και το πνεύμα τους, πιστεύοντας ότι αυτό ευχαριστεί την ανώτερη δύναμη που τους έφτιαξε. Για κάποιο λόγο θεωρούν ότι κάνοντας ακριβώς το αντίθετο από αυτό που χρειάζεται και θέλει το ανθρώπινο σώμα και πνεύμα, εξασφαλίζουν τη μετά θάνατον μακάρια αιωνιότητα. Η αίσθηση ότι υποφέρουν για το καλό της ψυχής τους, τους σπρώχνει σε έναν αέναο κύκλο μετάνοιων και προσευχών. Για κάποιους το χρέος απέναντι στον θεό γίνεται δυσβάσταχτο, καθώς κανένας αριθμός προσευχών δεν φαίνεται αρκετός, καμία νηστεία επαρκής. Ο πιστός μπορεί να οδηγηθεί σε -κάποιες φορές- επικίνδυνους ψυχαναγκασμούς και φαύλους κύκλους «τελετουργιών» [6][7].

Η ιδέα της αιώνιας ζωής που φυτεύεται από τον φόβο του θανάτου, ποτίζεται ευχαρίστως από τις θρησκείες. Είναι ευκολότερο να πιστέψεις σε μια ανώτερη δύναμη, έναν απώτερο σκοπό, μια αιώνια συνέχεια, από το να μελετήσεις και να αποδεχθείς την ωμή πραγματικότητα, να καταλάβεις πως όλα έχουν αρχή και τέλος, να βρεις τους δικούς σου στόχους και νόημα στη ζωή σου, για όσο αυτή διαρκεί.

Η ιδέα της αιωνιότητας ακούγεται δελεαστική, ίσως επειδή δεν είναι καθόλου εύκολο να αντιληφθούμε τι σημαίνει «για πάντα». Ακόμη και με τις πιο παραδεισένιες προδιαγραφές, η αιωνιότητα θα κατέληγε πολύ γρήγορα σε αιώνια πλήξη. Δυο μέρες διακοπές σε ένα τροπικό νησί είναι λίγες, δυο βδομάδες, ιδανικές. Δυο μήνες, ρουτίνα. Πώς θα είναι για είκοσι, διακόσια, δύο χιλιάδες χρόνια; Πόσο καλά μπορεί να νιώθει κανείς και για πόσο, όταν έχει ό,τι επιθυμεί; Πώς μπορεί να νιώθει αιωνίως καλά όταν ξέρει ότι αγαπημένοι του άνθρωποι θα νιώθουν αιωνίως φριχτά; Τι θα κάνει όταν πλέον θα γνωρίζει και θα έχει δει τα πάντα; Τι νόημα έχει για τον θεο του, να τον δοξάζουν αιωνίως ψυχές που ο ίδιος έφτιαξε; Γιατί να επιτρέπει ένας πάνσοφος και πανάγαθος θεός αιώνια κόλαση σε κάποιες από αυτές; Ποιο είναι το νόημα και πώς είναι δίκαιο να κριθεί η αιώνια μοίρα μιας ψυχής, από τις αποφάσεις που πήρε για μερικές δεκάδες χρόνια, με το ατελές μυαλό που τη φιλοξένησε; Γιατί σε ένα αχανές σύμπαν που τα πάντα αρχίζουν και τελειώνουν, να είναι ο εντελώς ασήμαντος άνθρωπος και ο εκάστοτε θεός του, η εξαίρεση του κανόνα;

Και τέλος, πειτε μου ειλικρινά, ποιος θέλει πραγματικά να ζήσει για πάντα;