Στη ζωή μας, αρχικά αναγκαστικά και ασυνείδητα, μαθαίνουμε να εμπιστευόμαστε κάποιους ανθρώπους. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μας εμπιστευόμαστε τους γονείς μας ότι θα μας κρατήσουν ζωντανούς. Στη συνέχεια μαθαίνουμε να εμπιστευόμαστε και «μορφές εξουσίας» όπως δασκάλους, αστυνόμους, δικαστές, ιερείς. Εμπιστευόμαστε την ακεραιότητα τους κατά την εκτέλεση του καθήκοντός τους. Εμπιστευόμαστε εταιρείες και τράπεζες βάσει της διαχρονικής αξιοπιστίας τους. Εμπιστευόμαστε την επιστήμη, επειδή έχει πρακτικά αποτελέσματα, επειδή η επιστημονική μέθοδος την κρατά «στον ίσιο δρόμο». Εμπιστευόμαστε φίλους, συνεργάτες, συντρόφους. Σταδιακά αποκτούμε εμπειρία σε συμπεριφορές, μαθαίνουμε να είμαστε επιφυλακτικοί, να κρίνουμε ποιον θα εμπιστευτούμε.
Αυτή η μορφή πίστης-εμπιστοσύνης όμως, δεν είναι τυφλή και ακλόνητη. Πιστεύουμε ότι οι «μορφές εξουσίας» θα κάνουν σωστά τη δουλειά τους, επειδή θεωρούμε ότι ζούμε σε ευνομούμενες κοινωνίες. Αν όμως παραβιάσουν τα καθήκοντά τους, δεν διστάζουμε καθόλου να τις αμφισβητήσουμε και να ζητήσουμε την τιμωρία τους. Εμπιστευόμαστε την επιστημονική κοινότητα εφ’ όσον αποδεικνύει τα ευρήματά της, όχι τον ανερμάτιστο λόγο του κάθε «επιστήμονα». Επιλέγουμε τους φίλους μας και πιστεύουμε ότι θα είναι εντάξει απέναντί μας βάσει της πρότερης συμπεριφοράς τους. Αν όμως μας προδώσουν, αν φέρονται εγωιστικά, σταματούν να είναι φίλοι μας. Ακόμη και οι γονείς όταν είναι κακοποιητικοί, αργά ή γρήγορα απορρίπτονται από τα παιδιά τους.
Η πίστη σε κάποιον θεό διαφέρει πολύ από την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τους συνανθρώπους μας. Πίστη είναι η δικαιολογία όσων πιστεύουν σε κάτι χωρίς να έχουν αποδείξεις [1] [2]. Η αποδοχή της ύπαρξης και της παρουσίας ανώτατου όντος [3]. Η απόλυτη εμπιστοσύνη σε κάποιον ή κάτι. Δεν βασίζεται σε καμία εμπειρία, σε στοιχεία ή σε αποδείξεις. Βασίζεται στην ερμηνεία κάποιου δόγματος γραμμένου σε ένα βιβλίο, στο οποίο πρέπει να πιστέψει κανείς απόλυτα και χωρίς καμία αμφισβήτηση επειδή είναι ο λόγος του θεού. Ο ορισμός της πίστης σε καμία περίπτωση δεν περιλαμβάνει κατανόηση, γνώση, λογική. Μόνο αποδοχή, απόλυτη εμπιστοσύνη, τυφλή βεβαιότητα και υπακοή.
Όσα ξέρουμε για τη θρησκεία μας, το μαθαίνουμε από ιερά βιβλία από κάθε είδους ιερείς και ιεροκύρηκες, από τους γονείς, τους συγγενείς, τους γύρω μας. Δεν υπάρχει κανένα εμπειρικό στοιχείο που να υποστηρίζει την πίστη μας. Η θρησκεία μας είναι συνήθως αυτή των γονέων μας. Είτε ενσταλαχθεί από την παιδική ηλικία είτε -συνήθως από ανάγκη- μπει αργότερα στη ζωή κάποιου, η πίστη βασίζεται στην εκάστοτε ερμηνεία εντελώς διαφορετικών «ιερών» βιβλίων. Σε αναπόδεικτες ελπιδοφόρες υποσχέσεις, και παράλληλα σε τρομακτικές απειλές.
Τα δόγματα περιέχουν έναν φαύλο κύκλο: Η Πίστη αποδεικνύεται με πίστη στην Πίστη. Η αμφιβολία είναι η παγίδα του Κακού. Οι ερωτήσεις σκοτίζουν τον νου. Η αμφισβήτηση είναι προδοσία. Λάθος επιλογή, σημαίνει αιώνια καταδίκη. Σε κάποιες κοινωνίες η απιστία τιμωρείται με χλευασμό, απομόνωση, «εξορία» ακόμη και θάνατο. Ακόμα και αν είναι όμως κανείς ελεύθερος να πιστέψει ή όχι στο Θεό, η επιλογή του δεν γίνεται με τα ορθολογικά κριτήρια που χρησιμοποιεί κατά τα άλλα στη ζωή του. Δεν μπορείς να πείσεις έναν «Δημιουργιστή» ότι η Γη δεν είναι έξι με δέκα χιλιάδων ετών [4], ότι τα αφηγήματα του Αδάμ και της Εύας, του κατακλυσμού, είναι αδύνατο να συνέβησαν. Δεν μπορείς να πείσεις μια μάνα που πήγε γονατιστή στην Τήνο, ότι το παιδί της δεν σώθηκε από τις προσευχές της, αλλά από την ιατρική. Κι αν τα πράγματα πάνε στραβά, πώς μπορείς να της πεις ότι το παιδί της χάθηκε για πάντα χωρίς κανένα θεϊκό σχέδιο, χωρίς αιώνια ζωή; Ότι δυστυχώς, έτυχε να είναι στο λάθος άκρο μιας στατιστικής; Η αλήθεια είναι πως μάλλον δεν μπορείς, και σε κάποιες περιπτώσεις, δεν πρέπει. Μόνο κακό θα κάνεις αν προσπαθήσεις. Αφήνοντας όμως τις ατυχείς εξαιρέσεις και τους «σκληροπυρηνικούς» πιστούς που αρνούνται να διανοηθούν το ενδεχόμενο να κάνουν λάθος ή απλώς εκμεταλλεύονται κάποιο ποίμνιο, τι θα έπειθε έναν κατά τα άλλα ορθολογιστή πιστό ότι σύμφωνα με τα δεδομένα πιθανότατα δεν υπάρχει κανένας θεός, ούτε ο δικός του, ούτε κάποιος άλλος; Τι έπεισε εμένα στα σαράντα πέντε μου; Τι έπεισε και πείθει κι άλλους;
Χρόνος και ανοιχτό μυαλό στα ευρήματα.
Η «αντικειμενική» εξέταση τόσο βαθιά ενσταλλαγμένων πεποιθήσεων δεν είναι εύκολη, ούτε μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Ο πιστός πρέπει να εξετάσει τη θρησκεία του σαν να μην ανήκει σε αυτήν. Η ιδέα όμως ότι κάνουμε λάθος για μια τόσο βασική πεποίθηση που λύνει τόσο πολλά προβλήματα και απαντά σε τόσα ερωτήματα, είναι αρχικά αδιανόητη. Η σκέψη ότι η προέλευση των πάντων, το νόημα της ζωής μας, ο προορισμός των ψυχών, η αδικία, ο πόνος, δεν ανήκουν σε κάποιο θεϊκό σχέδιο αλλά οφείλονται σε απόλυτα φυσικούς παράγοντες, είναι καταρρακωτική. Η ιδέα ότι με τον θάνατο τελειώνουν όλα, αβάσταχτη.
Η σκέψη ότι μπορεί να μην υπάρχει θεός, απορρίπτεται και καταπνίγεται αρχικά, ως βλάσφημη. Παρατηρώντας όμως την πραγματικότητα και συγκρίνοντάς την με τα αφηγήματα των θρησκειών, σχεδόν αναπόφευκτα φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει κάποια ανώτερη δύναμη. Σιγά σιγά το μαγικό πέπλο της θρησκείας σηκώνεται, και αποκαλύπτεται η «ωμή» πραγματικότητα. Ο πιστός περνά από όλα τα στάδια της θλίψης, πριν καταλάβει (ίσως) τελικά ότι η θρησκεία του όπως όλες, είναι ανθρώπινο δημιούργημα. Κι αυτό γίνεται αργά, μετά από πολλή σκέψη. Αν κάποιος γνωρίζει αγγλικά, η ιστοσελίδα https://whywontgodhealamputees.com/ είναι ένα πολύ καλό σημείο να ξεκινήσει κανείς.
Τα «θαύματα».
Για μένα, το πρώτο ρήγμα ήταν ο ισχυρισμός πως υπάρχουν εκατοντάδες θαυματουργοί Άγιοι που κάνουν αμέτρητα θαύματα. Αναζήτησα αποδείξεις (όλο σιγουριά ως Ορθόδοξος πιστός τότε) και δεν βρήκα καμία. Για κανένα θαύμα, όχι μόνο της δικής μου αλλά καμίας θρησκείας. Κανένα κομμένο μέλος δεν ξαναφύτρωσε, κανένα εκ γενετής σύνδρομο δε γιατρεύτηκε ποτέ. Καμία παράβαση των νόμων της φύσης, καμία «μαγεία». Ένα τέτοιο φαινόμενο εξάλλου, θα είχε αναστατώσει την επιστημονική κοινότητα. Θα ήταν διεθνώς γνωστό. Από καταβολής θρησκειών όμως, ιερείς και πιστοί προσεύχονται και κάνουν τελετές για την ίαση των ασθενών, την προστασία των σοδειών, την νίκη σε πολέμους χωρίς συνεπή αποτελέσματα. Αποδίδουν τις θετικές συμπτωματικές εξελίξεις σε «θαύμα», που οφείλεται στην πίστη και τον θεό τους, ενώ τις αρνητικές στο «Κακό» ή το ακατανόητο για τον άνθρωπο, θέλημα του θεού τους. Τα θαύματα όμως είναι είτε ακούσια και εκούσια κατασκευασμένα για να ενισχύσουν την πίστη, είτε απόδοση φυσικών φαινόμενων σε ανώτερες δυνάμεις. Εξάλλου αν κάποια θαύματα θα είχαν νόημα, αυτά θα ήταν η διάσωση εκατομμυρίων ανθρώπων από ολοκαυτώματα, πολέμους, φυσικές καταστροφές, πανδημίες. Τίποτε τέτοιο δεν συνέβη ποτέ, όμως. Κάποιοι άνθρωποι γλιτώνουν, στα πλαίσια του στατιστικού. Εκατομμύρια άλλοι, όχι. Δεν άξιζαν αυτοί ένα θαύμα; Δεν προσευχήθηκαν γι’ αυτούς αρκετοί επαρκώς; Ή μήπως απλώς, κανένας θεός δεν επεμβαίνει ποτέ επειδή κανένας θεός δεν υπάρχει;
Οι αντιφάσεις των Γραφών με την πραγματικότητα.
Αν έχει κανείς τις βασικές γνώσεις σε θέματα κοσμογονίας, βιολογίας, φυσικής και χημείας, ξεκινώντας να διαβάζει τη Γένεση θα έχει αμέσως ενστάσεις. Η «Δημιουργία» του κόσμου δεν συνάδει με την κοσμογονία. Αδάμ, Εύα, εμφάνιση φυτών και ζώων, δεν συνάδουν με την βιολογία. Κιβωτός και χρονοδιαγράμματα δεν συνάδουν με τα γεωλογικά ευρήματα, με την ποσότητα νερού επί Γης, με τον κύκλο της ζωής. Οι πληγές του Φαραώ, ο σεισμός και η ανάσταση των νεκρών κατά τη σταύρωση, δεν συνάδουν με άλλα ιστορικά στοιχεία. Η λίστα είναι μεγάλη, και δεν αφορά μόνο τη χριστιανική θρησκεία. Όλες οι θρησκείες έχουν εξίσου αστήρικτους ισχυρισμούς για τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος, για τη «δημιουργία» του από τον θεό ή τους θεούς τους. Ένας παντογνώστης θεός όμως, δεν θα επέτρεπε τόσο λάθος προσεγγίσεις, στο ιερό του βιβλίο. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί αν όντως μπορεί να πρόκειται για θεόπνευστα κείμενα, ή απλώς για πράγματα που αρχικά γράφτηκαν από ανθρώπους δυόμισι με τρεις χιλιάδες χρόνια πριν με τις γνώσεις της εποχής και του τόπου τους και διαμορφώθηκαν αργότερα κατά το δοκούν από άλλους. Κι ενώ τα ιερά βιβλία γράφτηκαν και παγιώθηκαν, η γνώση μας για τον κόσμο, η επιστήμη, προόδευσε ραγδαία τα τελευταία διακόσια χρόνια. Ο μέσος άνθρωπος γνωρίζει πολύ περισσότερα για τα πάντα, από τους πιο μορφωμένους ανθρώπους της εποχής που γράφτηκαν τα πιο πρόσφατα ιερά βιβλία. Μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε τα λάθη τους, τόσο για την φύση, όσο και για την ανθρωπότητα. Ξέρουμε ότι Ήλιος δεν σταματά στον ουρανό. Ξέρουμε ότι σε μια δίκαιη κοινωνία η δουλεία και οι διακρίσεις είναι λάθος. Αν τα ιερά βιβλία περιείχαν όντως τον λόγο κάποιου θεού, αυτός θα είχε φροντίσει τα βιβλία του να είναι διαχρονικά σωστά. Θα περιείχαν ίσως γνώσεις πέρα από την εποχή που γράφτηκαν. Διαχρονικές αξίες. Κάτι τέτοιο όμως, δεν συμβαίνει. Οι Γραφές περιέχουν μεν τον «ύμνο στην αγάπη», περιέχουν όμως και εδάφια για την δουλεία, την απαξίωση των γυναικών, των αλλόθρησκων, των ομοφυλόφιλων.
Γιατί δεν αποκαλυφθηκε ο θεός τους με τον ίδιο τρόπο σε όλους;
Ο Homo Sapiens έχει ιστορία εκατό με διακοσίων χιλιάδων ετών, στη διάρκεια της οποίας έχουν εμφανιστεί και χαθεί χιλιάδες εντελώς διαφορετικές δοξασίες. Οι θρησκείες που λατρεύονται αυτή τη στιγμή στη Γη είναι περίπου τριών χιλιάδων ετών και διαφωνούν σε πάρα πολλά σημεία μεταξύ τους. Έχουν θεούς με διαφορετικούς σκοπούς, απαιτήσεις, τρόπους εξευμενισμού. Θεωρούν διαφορετικά πράγματα «αμαρτίες», έχουν διαφορετική «μετά θάνατον ζωή», απαιτούν διαφορετικές ενέργειες από τους πιστούς τους, έχουν διαφορετικές τιμωρίες και αμοιβές για ζωντανούς και νεκρούς. Αν όμως υπήρχε θεός, θα αποκαλυπτόταν σε όλους τους ανθρώπους με παρόμοιο τρόπο. Θα είχε παρόμοια ζητούμενα. Η σωτηρία και η εξέλιξη της αιώνιας ψυχής δεν θα εξαρτιόταν από την κουκκίδα του χώρου και του χρόνου που γεννήθηκε ο καθένας. Από την εξαιρετική του τύχη να γεννηθεί στη σωστή θρησκεία και δόγμα. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί τι απέγιναν οι ψυχές των ανθρώπων που γεννήθηκαν προ Χριστού; Τι γίνονται οι ψυχές των ανθρώπων που κατηχήθηκαν να πιστεύουν σε άλλο θεό; Που δεν θα γνωρίσουν ποτέ τη «σωστή» θρησκεία;
Το πρόβλημα του κακού.
Οι θρησκείες περιγράφουν τον θεό ως παντογνώστη, δίκαιο, πανάγαθο, γεμάτο αγάπη για τη δημιουργία του. Στην πραγματικότητα όμως βλέπουμε να συμβαίνουν διαρκώς άσχημα πράγματα, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Πόνος, δυστυχία, πείνα, φυσικές καταστροφές, ασθένειες, δυστυχήματα. Φριχτές και επώδυνες αδικίες συμβαίνουν σε καλούς ανθρώπους, σε αθώα παιδιά, σε μωρά. Την ίδια ώρα απαίσιοι άνθρωποι, εκμεταλλευτές, εγκληματίες, συνεχίζουν υγιέστατοι τις ζωές τους, «πατούν επί πτωμάτων», πεθαίνουν ευτυχισμένοι και χορτάτοι σε βαθιά γεράματα. Ο πιστός πρέπει να αντιληφθεί ότι οι απαντήσεις τύπου «άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου», έρχονται σε πλήρη αντίφαση με τη «γνωστή» δικαιοσύνη και την παναγαθότητά του. Αν είναι απείρως καλός, είναι αδύνατο να επιτρέπει τον παραμικρό πόνο και αδικία. Ποιο θεϊκό σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει τον θάνατο ενός τρίτεκνου πατέρα και του μεγάλου του γιου στη σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη, λίγο καιρό αφού πέθανε η σύζυγός του; [5] Των υπόλοιπων τραγικών θυμάτων, με πολλά νεαρά παιδιά ανάμεσά τους; Σε τι μπορεί να αποσκοπεί ο Θεός επιτρέποντας τον σεισμό στην Τουρκία με τους 51.000 νεκρούς; [6] Αντιλαμβάνομαι ότι τα δυο γεγονότα που αναφέρω είναι νωπά στις μνήμες μας την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, και γι’ αυτό έχουν ίσως ιδιαίτερο ψυχολογικό αντίκτυπο. Όσο κοντινότερο, τόσο εντονότερο. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε πως τέτοιες φυσικές καταστροφές και δυστυχήματα συμβαίνουν συνεχώς από καταβολής κόσμου, προκαλώντας πόνο, δυστυχία και θανάτους σε πιστούς όλων των θρησκειών. Άσχημα πράγματα συμβαίνουν αδιακρίτως σε καλούς, κακούς, νέους, γέρους, πολύτεκνους γονείς, μωρά παιδιά, ευεργέτες της ανθρωπότητας. Και δυστυχώς, κανένας θεός δεν εμφανίζεται για να τους σώσει.
Γιατί να δημιουργήσει το σύμπαν μας ο θεός;
Ένα προαιώνιο ον με άπειρη δύναμη και γνώση, δεν έχει ούτε την ανάγκη, ούτε την περιέργεια ούτε τον λόγο να δημιουργήσει οτιδήποτε, πολύ περισσότερο ένα σύμπαν σαν το δικό μας. Η θέση κάθε σωματιδίου, κάθε στιγμή, θα του ήταν εξ’ ορισμού γνωστή. Θα ήξερε την κατάληξη κάθε ψυχής κάθε ανθρώπου πριν γεννηθεί, πριν καν προκαλέσει το Big Bang. Ο πιστός θα πρέπει να αναρωτηθεί αν το τόσο συγκινητικό, «ο θεός μας έπλασε από αγάπη» βγάζει όντως νόημα. Αν φτιάξεις έναν κόσμο από αγάπη για τα όντα που θα δημιουργήσεις για να τον κατοικήσουν, γιατί να επιλέξεις να αλληλοτρώγονται κυριολεκτικά για να ζήσουν; Γιατί να δώσεις στα πιο νοήμονα όντα ενός ασήμαντου πλανήτη αθάνατες ψυχές, ενώ ξέρεις πως κάποιες από αυτές θα βρεθούν στην κόλαση; Ποιος γονιός θα έφτιαχνε πισίνα για τα παιδιά του βάζοντας μέσα και καρχαρίες, για να μην περιορίσει την ελεύθερη βούλησή τους να φαγωθούν από αυτούς; Ποιος γονιός θα έφτιαχνε πισίνα, γνωρίζοντας ότι πολλά από τα παιδιά του θα πνιγούν; Ποιος γονιός θα θεωρούσε δίκαιο να ρίξει άλλα παιδιά του στα βαθιά με βαρίδια στα πόδια, και άλλα στα ρηχά ζωσμένα με σωσίβια, και να περιμένει να μάθουν όλα να κολυμπούν και να επιζήσουν;
Η απίθανη προσωπικότητα του θεού.
Ξέρουμε για τους θεούς, όσα περιγράφουν οι θρησκείες γι’ αυτούς. Γενικά παρουσιάζονται παντοδύναμοι. Έχουν όμως ανθρωπομορφικές προσωπικότητες, είναι καλοί, κακοί, ευσπλαχνικοί, αδυσώπητοι. Ζηλεύουν, οργίζονται, εκδικούνται, τιμωρούν. Ένα τέτοιο πανίσχυρο ον όμως, θα έπρεπε να είναι απαλλαγμένο από συναισθήματα και μικρότητες, και μάλιστα απέναντι στα δημιουργήματά του. Ποιος αγγειοπλάστης θα έπλαθε ένα ποτήρι και θα το έσπαζε επειδή δεν έγινε κανάτα; Ποιος χημικός θυμώνει με το υδρογόνο και το οξυγόνο, επειδή όταν ενώνονται δεν γίνονται χρυσός; Ένας παντογνώστης και απείρως ευσπλαχνικός θεός δεν θα επέτρεπε στιγμή πόνου για κανένα πλάσμα του. Δεν θα τα βασάνιζε και δεν θα επέτρεπε να βασανίζονται. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί πόσο εύκολα θα δεχόταν τέτοιες ασυνέπειες, αν η περιγραφή του θεού αφορούσε μια άλλη θρησκεία. Είναι δυνατόν ένα ον με τις ιδιότητες που αποδίδονται στον θεό, να φέρεται με αυτόν τον τρόπο στα δημιουργήματά του;
Η ελάχιστη σημασία του ανθρώπου.
Η ψυχή περιγράφεται ως η ασώματη ουσία του ανθρώπου, έδρα της προσωπικότητάς του, που επιζεί μετά τον θάνατο [7] . Τι αξία όμως μπορεί να έχει αυτή η ουσία, ώστε να την διεκδικούν αόρατες δυνάμεις μετά θάνατον; Τι τόσο αιώνια σημαντικό έχει το εγώ μας, για οποιονδήποτε άλλον εκτός από τον εαυτό μας; Τι να τις κάνει ο θεός-δημιουργός τις ψυχές που ο ίδιος έφτιαξε; Τι να τις κάνει ο διάβολος; Τι αξία και χρησιμότητα έχουν τα άυλα «βαλιτσάκια» της προσωπικότητάς μας; Γιατί να τα θέλει ο «Δημιουργός» για να τον δοξάζουν και ο «Κακός» για να τα βασανίζει στην αιωνιότητα; Ποιες ανώτερες κοσμικές δυνάμεις μπορεί να βρίσκουν ενδιαφέρον να «δοκιμάζουν» μικροσκοπικά πλάσματα, σαν έφηβοι με μεγεθυντικό φακό πάνω από μυρμηγκοφωλιά;
Δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν ζήσει και πεθάνει στη Γη, κι ελπίζω να συμβεί το ίδιο σε δισεκατομμύρια ακόμη, αν δεν εκλείψει πρόωρα η ανθρωπότητα. Και μπορεί ο καθένας μας να είναι μοναδικός και διαφορετικός σαν τα δακτυλικά αποτυπώματα, το DNA και τις χιονονιφάδες, αλλά αυτή η μοναδικότητα δεν μας δίνει κάποια ιδιαίτερη συμπαντική αξία. Ο καθένας μας είναι σημαντικός για τον εαυτό, τα παιδιά του, τους γύρω του. Κάποιοι επηρεάζουν ολόκληρες κοινωνίες, ίσως και ολόκληρο τον πλανήτη θετικά ή αρνητικά. Γιατροί, εφευρέτες, δημιουργοί και στον αντίποδα κακοποιοί, δυνάστες, καταστροφείς. Η σημασία μας όμως αρχίζει και τελειώνει σε αυτόν τον πλανήτη. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί μήπως ο ανθρωποκεντρισμός της θρησκείας του προσδίδει αδικαιολόγητα στον άνθρωπο μια κοσμική αξία που δεν έχει. Ολόκληρη η ανθρώπινη διανόηση και δράση δεν επηρεάζει στο παραμικρό το υπόλοιπο σύμπαν. Είμαστε εντελώς ασήμαντοι, μικροσκοπικοί. Αν ξαφνικά εξαφανιστεί το Ηλιακό μας σύστημα, το μόνο που θα απομείνει από την παρουσία μας θα είναι τα δυο Voyager που ταξιδεύουν στο διάστημα [8]. Ακόμη κι αν το σύμπαν γύρω μας είναι γεμάτο πολιτισμούς, το πιθανότερο είναι πως κανείς ποτέ δεν θα μάθει για τον άνθρωπο της Γης.
Η ηχηρή απουσία των θεών.
Οι περισσότεροι πιστοί «βλέπουν» τον θεό τους πίσω από κάθε είδους φυσικό φαινόμενο, σύμπτωση ή συγκυρία. Μιλάνε στον θεό, κάποιες φορές τον ακούν να τους απαντά, βλέπουν οράματα, «προφητικά» όνειρα. Τα φυσικά φαινόμενα όμως έχουν εξήγηση, συμπτώσεις συμβαίνουν στα πλαίσια της στατιστικής, ο εγκέφαλός μας ξεγελιέται εύκολα. Ο ισχυρισμός ότι κάποιος «αισθάνεται» την παρουσία του θεού του δεν σημαίνει ουσιαστικά τίποτε, καθώς πιστοί διαφορετικών θρησκειών «αισθάνονται» εντελώς διαφορετικούς θεούς να τους λένε εντελώς διαφορετικά πράγματα. Ο πιστός μαθαίνει να βλέπει παρουσία, ακόμη και στην απουσία. «Ο θεός απαντά “ναι, όχι ή περίμενε”». Ακόμη κι όταν δεν συμβαίνει κάτι, είναι απόφαση θεού. Και όταν συμβαίνει όμως, η «παρουσία» ενός θεού, εξαρτάται από μια εντελώς υποκειμενική, «ήξεις αφήξεις» ερμηνεία των φαινομένων. Αν ο καιρός ευνοεί τη σοδειά, τους ευλογεί ο θεός, αν όχι, τους δοκιμάζει ή τους τιμωρεί.
Ευσεβείς πόθοι, ψευδαισθήσεις, κατήχηση. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να «δεις» κάτι που δεν υπάρχει, αυτό όμως δεν το κάνει αληθινό. Και η αλήθεια είναι πως η πραγματικότητα εξελίσσεται χωρίς την βοήθεια, την παρέμβαση ή την ανάγκη κάποιου θεού. Πέρα από τους αστήρικτους και αλληλοσυγκρουόμενους ισχυρισμούς θρησκειών και πιστών, κανένας θεός δεν έχει φανερώσει αποδεδειγμένα την ύπαρξή του. Όλες οι θρησκείες λένε ότι οι θεοί τους κινούν τα νήματα του κόσμου, αλλά καμία δεν έχει να παρουσιάσει κάποιο φαινόμενο που να το αποδεικνύει. Ο πιστός πρέπει να αναρωτηθεί γιατί δεν δέχεται ως αληθείς τις περιγραφές των άλλων θρησκειών για τους θεούς τους, και να εφαρμόσει τον ίδιο σκεπτικισμό και στον δικό του. Θα σκεφτόταν ποτέ από μόνος του ότι υπάρχει ο θεός του, αν δεν είχε διδαχθεί γι’ αυτόν; Θα τον «έβλεπε» στην -απόλυτα εξηγήσιμη- πολυπλοκότητα της φύσης; Θα δεχόταν το «τι αισθάνεται» κάποιος αλλόθρησκος, ως απόδειξη ύπαρξης του δικού του θεού;
Η συνειδητοποίηση ότι άθεος δεν σημαίνει ανήθικος.
Εσκεμμένα και μη, στους κύκλους των θρησκευόμενων οι άθεοι παρουσιάζονται με τα πιο μελανά χρώματα. Δυστυχισμένοι, παράλογοι, εγωιστές, χωρίς φραγμούς, χωρίς αρχές, χωρίς καλοσύνη. Ο πιστός φοβάται ότι αν κλονιστεί η πίστη του, θα κλονιστεί αυτομάτως και η ανθρωπιά του. Όσο πιο άπιστος, τόσο πιο «τέρας». Η απουσία πίστης σε κάποιον θεό όμως, δεν συνεπάγεται απουσία αγάπης, ευθύνης, αλτρουισμού. Η αμφισβήτηση της ύπαρξης θεού-δικαστή δεν συνεπάγεται ασυδοσία, αδιαφορία για τον συνάνθρωπο, τους νόμους. Οι πιστοί θεωρούν ότι μόνη πηγή «ηθικής» είναι ο θεός τους, αλλά αυτό δεν ισχύει. Αφ’ ενός υπάρχουν παλιάνθρωποι στους κόλπους κάθε θρησκείας. Αφ’ ετέρου, τα γραμμένα εκατοντάδες χρόνια πριν δόγματα, κάποιες φορές «προστάζουν» τον πιστό να γίνει απάνθρωπος. Γενοκτονίες αλλόθρησκων, διαπομπεύσεις και λιθοβολισμοί «παράνομων ζευγαριών», εκτελέσεις ομοφυλόφιλων, όλα στο όνομα κάποιου ιερού βιβλίου, κάποιου «δίκαιου» θεού.
Στην πράξη έχει αποδειχθεί πως σε επίπεδο κοινωνιών, οι «θεοκρατίες» δεν είναι ποτέ δίκαιες. Αντιθέτως, οι σύγχρονες χώρες με χαμηλά ποσοστά θρήσκων δείχνουν ιδιαίτερη κοινωνική ευαισθησία, μέριμνα και πρόνοια. Αν μη τι άλλο, η συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει συνέχεια αλλού, κάνει πολύ σημαντική τη μοναδική ζωή μας, εδώ. Η συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε κάτι ιδιαίτερο «για τους ουρανούς», μας κάνει όλους μοναδικούς, σημαντικούς και ισότιμους στη Γη. «Ζήσε χωρίς να βλάπτεις τον συνάνθρωπο, την κοινωνία, την φύση». Αυτή είναι η μόνη «εντολή» που χρειάζεται ο άνθρωπος και υπάρχει ήδη εντυπωμένη στο DNA όλων μας, διαμορφωμένη από την εξέλιξη εκατομμυρίων ετών. Ονομάζεται ενσυναίσθηση.
Προφανώς δεν περιμένω να καταλάβουν όλοι οι πιστοί ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει θεός. Για κάποιους κάτι τέτοιο θα ήταν ανυπόφορο νοητικά. Πώς θα ένιωθαν οι εκατομμύρια μοναχοί όλων των θρησκειών αν μάθαιναν ξαφνικά πως οι στερήσεις και οι αγώνες τους δεν έχουν καμία σημασία, ότι έχασαν τη ζωή τους ασκόπως; Πώς θα ένιωθαν οι χιλιάδες των πιστών, χάνοντας ξαφνικά την υπόσχεση της αιώνιας μετά θάνατον ζωής; Κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστή περίπτωση. Επειδή όμως θεωρώ ότι οι θρησκείες μπορούν να κάνουν κακό [9], ελπίζω ότι μακροπρόθεσμα η γνώση θα επικρατήσει της δεισιδαιμονίας. Ότι η λογική θα επικρατήσει του εγωισμού.
Μιλώντας για λογική, θέλω να επισημάνω το εξής. Ένα λογικό ον που δεν θα επηρεαζόταν από τα συναισθήματα, δεν θα έβαζε τον εαυτό του στο κέντρο των πάντων, δεν θα φοβόταν τον θάνατο και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είχε την ανάγκη του αφηγήματος των θεών. Οι θεοί, όπως πολλά φανταστικά όντα, πηγάζουν από τα συναισθήματά του ανθρώπου. Από τον φόβο του άγνωστου, του θανάτου, την αγωνία της προέλευσης και του προορισμού, την αγάπη για τη ζωή, τους ανθρώπους μας, την ανάγκη να παρηγορηθούν οι λύπες, να «ευλογηθούν» οι χαρές. Τα συναισθήματά μας όμως μπορούν να διοχετευτούν δημιουργικά, να γίνουν γνώση, τέχνη, έργα, να βοηθήσουν συνανθρώπους, αντί να αναλώνονται σε παρακάλια προς κάποιο φανταστικό, «καλό» αόρατο όν, προκειμένου να μας σώσει από εξίσου φανταστικά «κακά» όντα που το ίδιο δημιούργησε και επέτρεψε να υπάρχουν. Δεν περιμένω ότι θα προλάβω να το ζήσω, αλλά θα χαρώ πολύ όταν μια μέρα κανένα παιδί στον κόσμο δεν θα φοβάται τα φαντάσματα.
Παραπομπές:
[1] O Ματ Ντιλιχάντι για την πίστη: https://quotepark.com/quotes/1916286-matt-dillahunty-faith-is-the-excuse-people-give-for-believing-some/
[2] Ματ Ντιλιχάντι - Η πίστη δεν είναι αρετή: https://youtu.be/s3p_BzOmw2s
[3] Ορισμός της λέξης πίστη, λεξικό greek language portal https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%CF%80%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B7&dq
[4] Τι θα άλλαζε τη γνώμη του Κεν Χαμ για τον Δημιουργισμό (Spoiler:Τίποτε): https://www.huffpost.com/entry/did-bill-nye-hurt-science_b_4733386
[5] Τραγωδία στα Τέμπη: Θρήνος για τον 15χρονο Παναγιώτη - Σκοτώθηκε μαζί με τον πατέρα του, Βαγγέλη: https://www.thetoc.gr/koinwnia/article/tragodia-sta-tempi-thrinos-gia-ton-15xrono-panagioti---skotothike-mazi-me-ton-patera-tou-baggeli/
[6] Σεισμός στην Τουρκία: Πάνω από 45.000 οι νεκροί. 51.000 συνολικά (με τους Σύριους): https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1444966/seismos-stin-toyrkia-pano-apo-45-000-oi-nekroi/
[7] Orthodoxwiki. Ορισμός της ψυχής: https://el.orthodoxwiki.org/%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%AE
[8] Voyager program:
https://en.wikipedia.org/wiki/Voyager_program
[9] Τι κακό μπορεί να σου κάνει μια θρησκεία: https://losingod.blogspot.com/2022/03/blog-post_14.html
Εικόνα δημιουργημένη με την περιγραφή “A Man Under A Black Hole In The Sky Realizes It Is All A Dream” στο https://starryai.com
