Όταν ήμουν μικρός βαριόμουν πολύ στην εκκλησία. Μπορεί να ένιωθα καλό χριστιανόπουλο και να έκανα την προσευχή μου με θέρμη κάθε βράδυ, αλλά εκείνη η μιάμιση ώρα του εκκλησιασμού μου φαινόταν πως κρατούσε αιώνες. Με εξαίρεση κάποιες «ενδιαφέρουσες» στιγμές της Θ. Λειτουργίας, μετρούσα τον χρόνο αντίστροφα από το «Πιστεύω» και το «Πάτερ Ημών», μέχρι να έρθει το πολυπόθητο «Δι' ευχών».
Ο βασικότερος λόγος της βαρεμάρας μου ήταν ότι δεν καταλάβαινα τι λέει ο ιερέας. Από τις ψαλμωδίες και εδάφια που άκουγα, υπήρχαν τόσο πολλές λέξεις που δεν ήξερα, που η όλη διαδικασία εκτός από ακατανόητη, κατέληγε να γίνει και εκνευριστική. Οι μεγαλύτεροι φαίνονταν, στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον, να ακούν με προσοχή. Άρα, ο παπάς έλεγε κάτι πολύ σημαντικό, κι εγώ δεν το καταλάβαινα επειδή είχα άγνωστες λέξεις. Γιατί δεν τα έλεγαν στη δημοτική; «Είναι θέμα παράδοσης», μου έλεγαν. Όταν τελικά έπεσε στα χέρια μου εγκόλπιο με μετάφραση στα Νέα Ελληνικά, και πάλι δυσκολευόμουν να παρακολουθήσω, επειδή κάθε τρεις λέξεις του πρωτότυπου, ήταν δύο προτάσεις στα νεοελληνικά, και στην προσπάθεια να συντονιστώ με τον ιερέα, δεν καταλάβαινα το βάθος του νοήματος των λόγων του. Αυτό φταίει, έλεγα στον εαυτό μου, όπως επίσης και ότι είμαι μικρός και αδαής. Δεν έχω τις γνώσεις ή την κατανόηση.
Δεν με θεωρώ εκπληκτικά έξυπνο, αλλά εκ των υστέρων το βρίσκω τραγικό. Έμαθα να διαβάζω στα προνήπια και μέχρι τα 12 είχα διαβάσει και ξαναδιαβάσει τη βιβλιογραφία του Ιούλιου Βερν. Στα 18 δανειζόμουν βιβλία από τρεις βιβλιοθήκες. Διάβαζα πολύ. Μεγαλώνοντας σε μια εποχή χωρίς ίντερνετ, και με δυο κρατικά κανάλια στην τηλεόραση, το παράθυρο στον κόσμο ήταν τα βιβλία. Μπορεί να είχα περιορισμένη εμπειρία από τον κόσμο, αλλά το μυαλό μου ήταν ήδη ανοιχτό σε νοήματα, σε εικόνες, σε διαφορετικές κουλτούρες. Η Θεία Λειτουργία θα έπρεπε να μου φαίνεται κατανοητή, τουλάχιστον ως προς τα λόγια της. Κι όμως, αυτό που θυμάμαι είναι να βαριέμαι διαβάζοντας τελικά προσεκτικά τη νεοελληνική μετάφραση, εκτός εκκλησίας. Αναγνώριζα τις λέξεις, οι προτάσεις είχαν (συνήθως) σωστό συντακτικό, αλλά τα μεγάλα μυστικά της Θείας Λειτουργίας παρέμεναν μυστικά για μένα.
Μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν βαθύτερα νοήματα να ανακαλύψω. Η Θεία Λειτουργία βασίζεται σε έναν τριαδικό(!) άξονα θεμάτων: Δοξολογίες, ταπείνωση και παρακάλια.
Το μοτίβο υπάρχει σε όλα τα Μυστήρια, σε κάθε θρησκεία. Σε όλα τα μεγάλα γεγονότα της ζωής, γέννηση, ενηλικίωση, γάμος, «ονοματοδοσία/βάπτιση», θάνατος, η θρησκεία βρίσκεται εκεί να ευλογεί, να νουθετεί, να τρομοκρατεί, να κατευθύνει, δοξάζοντας τις ανώτερες δυνάμεις, δηλώνοντας υποταγή σε αυτές και παρακαλώντας για την εύνοιά τους.
Πάρα πολλές λέξεις των κειμένων μιλούν για το μεγαλείο του Θεού, τον εξυμνούν, τον περιγράφουν με τα πιο λαμπρά χρώματα, με εξωπραγματικές ιδιότητες και ικανότητες. Ο Θεός είναι παντογνώστης, αιώνιος, παντοκράτορας, ούτε ένα φύλλο δεν πέφτει χωρίς να το αποφασίσει. Ξανά και ξανά με διαφορετικά λόγια, εξυμνούνται οι χάρες του Πατρός και του Υιού, του Αγίου Πνεύματος, της Παναγίας και των Αγίων. Μπορεί αυτό να αποτελεί ανάγκη ή/και σκοπιμότητα των δημιουργών της Θείας Λειτουργίας. Μπορεί οι συγγραφείς να ένιωθαν «έρωτα για τον Θεό» όταν του έπλεκαν εγκώμια ξανά και ξανά. Αδυνατώ να δεχθώ όμως ότι η παραμικρή εξύμνηση αποτελεί ανάγκη ή εντολή οποιουδήποτε θεού δημιουργού του κόσμου. Τέτοιες επιθυμίες θυμίζουν ολοκληρωτικά προσωπολατρικά καθεστώτα τύπου Βόρειας Κορέας που απαιτείται ο μόνιμος και επίμονος εγκωμιασμός του μονάρχη.
«Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένο, από του νυν και έως του αιώνος».
Ας είναι ευλογημένο το όνομα του Κυρίου από τώρα και πάντοτε. [1]
«Άξιον εστίν ως αληθώς, μακαρίζειν σε την Θεοτόκον…».
Αξίζει αληθινά να σε καλοτυχίζουμε σένα τη Θεοτόκο, που είσαι πάντα καλότυχη, και καθαρώτατη, και μάννα του Θεού μας… [2]
ΨΑΛΜΟΣ 116ος
Ἀλληλούϊα.
1 Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, πάντα τὰ ἔθνη, ἐπαινέσατε αὐτόν, πάντες οἱ λαοί,
2 ὅτι ἐκραταιώθη τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμᾶς, καὶ ἡ ἀλήθεια τοῦ Κυρίου μένει εἰς τὸν αἰῶνα.
Μετάφραση
ΨΑΛΜΟΣ 116ος
Ἀλληλούϊα.
1 Δοξολογείτε τον Κύριον όλα τα έθνη της γης, επαινέσατέ τον όλοι οι λαοί.
2 Υμνολογήσατέ τον, διότι το έλεός του εδείχθη προς ημάς μέγα και ακατανίκητον, η δε φιλαλήθειά του και η αξιοπιστία εις τας υποσχέσεις του παραμένει στους αιώνας των αιώνων.[3]
Όλα αυτά βέβαια προέρχονται από «τον δούλο του Θεού». Ο άνθρωπος περιγράφεται συνεχώς ως μικρός και ασήμαντος, με το «ευ ζειν» του να βασίζεται στην αγαθότητα του Θεού. Κατ’ επανάληψη του υπενθυμίζεται πόσο στο έλεος του Θεού είναι και θα είναι, όχι μόνο σε αυτή τη σύντομη και ασήμαντη ζωή, αλλά προπάντων, στην επόμενη αιώνια. Οτιδήποτε έχει το οφείλει στον Θεό, και καλά θα κάνει να το θυμάται και να τον ευχαριστεί πάντα για αυτό, γιατί ακόμη και τις σωματικές και πνευματικές δυνάμεις ο Θεός τού επιτρέπει να τις έχει, και η παραμικρή «έπαρση» μπορεί να επιφέρει αν όχι την οργή, τουλάχιστον την άρση της εύνοιας του Θεού τόσο, ώστε να μπορέσει να τον χτυπήσει «ο Πονηρός». Αδιαλείπτως προσεύχεσθε ταπεινά, ώστε να μην σκέφτεστε, «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό». [4]
Όταν ακούς για τις δοκιμασίες των βιβλικών χαρακτήρων, όταν σου λένε ότι ο Θεός διδάσκει με μυστήριους, επώδυνους τρόπους, μπορείς εύκολα να καταλήξεις σε μη ορθολογικές αποφάσεις με δυσάρεστες συνέπειες. Η αναβολή της επίσκεψης σε γιατρό, η αμφισβήτηση της αναγκαιότητας υγειονομικών κανόνων, η επιλογή βάσει της θρησκείας λάθος συντρόφων, συνεργατών, φίλων, κοινωνικών επιλογών κλπ, είναι πολύ συνηθισμένες επιπτώσεις της σύνδεσης των «δοκιμασιών του Θεού». Ασθένειες θα μπορούσαν να είχαν ιαθεί νωρίτερα (ή εγκαίρως) αν ο πιστός δεν παρέμενε ταπεινός υπομένοντας, κάνοντας υπομονή (μερικές φορές προερχόμενη από υπακοή), αντί να κάνει μια επίσκεψη στον γιατρό.
Αναρωτιέμαι επίσης, πόσο ειλικρινής είναι κατά βάθος μια τέτοια «ταπεινότητα», από ανθρώπους που νιώθουν ότι είναι ο περιούσιος λαός του Θεού. Από ανθρώπους που είναι σίγουροι πως θα πάνε στον Παράδεισο, ενώ όλοι όσοι δεν πιστεύουν τα ίδια με αυτούς θα περάσουν την αιωνιότητα μακριά από τον Θεό. Από ανθρώπους που λένε «θα προσεύχομαι για σένα» και εννοούν «σε προειδοποιώ ότι θα τρίβω τα χέρια μου με ευχαρίστηση όταν θα σε βλέπω να καίγεσαι στην Κόλαση». «Απελθείν εις την γέενναν,εις το πύρ το άσβεστον όπου ο σκώληξ αυτών ου τελευτά και το πυρ ου σβεννυται.» (Μαρκ.Θ΄43-44) [5]
Ο τρίτος άξονας των Μυστηρίων, είναι τα παρακάλια με μορφή προσευχών και επικλήσεων για τις «πρεσβείες» τρίτων προς τον Θεό. Παρόλο που ο Θεός περιγράφεται και εξυμνείται ως παντογνώστης, εκτός χρόνου, πάνσοφος, παντοδύναμος, πανάγαθος κλπ, μεγάλο μέρος του Μυστηρίου αφορά προσευχές για ευημερία, υγεία, μακροζωία κλπ των συμμετεχόντων και των κοντινών τους προσώπων. Ο πιστός ζητάει από τον Θεό απευθείας, ή από την Παναγία και τους Αγίους ως πρεσβευτές, να δείξουν εύνοια ώστε να αποφευχθεί, ή να περάσει όσο πιο ανώδυνα γίνεται κάθε είδους κακό, παραβλέποντας ότι ο Θεός «έχει ένα σχέδιο για τον καθένα» και «γνωρίζει τι θα γίνει, πριν γίνει, γνωρίζει ΤΑ ΠΑΝΤΑ πριν και μετά το τέλος του χρόνου», οπότε η προσευχή του δεν έχει καμία σημασία.
«Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ, σῶσον ἡμᾶς».
Μὲ τὶς πρεσβεῖες τῆς Θεοτόκου σῶσε μας, Σωτήρα Χριστέ. [6]
«Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου· τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας σου φύλαξον· ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου· σὺ αὐτοὺς ἀντιδόξασον τῇ θεϊκῇ σου δυνάμει καὶ μὴ ἐγκαταλίπῃς ἡμᾶς τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ σέ».
Κύριε Θεέ μας, σῶσε τὸ λαό σου καὶ εὐλόγησε τὰ παιδιά σου· φύλαξε ὅλη τὴν Ἐκκλησία· ἁγίασε αὐτοὺς ποὺ ἀγαπᾶνε τὴν εὐπρέπεια τοῦ ναοῦ σου· ἐσὺ σὲ ἀνταπόδοση δόξασέ τους μὲ τὴ θεϊκή σου δύναμη καὶ μὴν ἐγκαταλείψης ἐμᾶς, ποὺ ἐλπίζομε σὲ σένα. [6]
«Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν, ψάλλοντάς σοι ἀλληλούϊα».
Σῶσε μας, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἀναστημένε ἀπὸ τοὺς νεκρούς, ὅλους ἐμᾶς ποὺ ψάλλουμε σ᾿ ἐσένα ἀλληλούϊα.[6]
«Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἐλέους, ζωῆς, εἰρήνης, ὑγείας, σωτηρίας, ἐπισκέψεως, συγχωρήσεως καὶ ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν τῶν δούλων σου, πάντων τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων χριστιανῶν, τῶν κατοικούντων καὶ παρεπιδημούντων ἐν τῇ πόλει καὶ τῇ ἐνορίᾳ ταύτῃ, τῶν ἐπιτρόπων καὶ συνδρομητῶν τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας ταύτης, σὺν ταῖς γυναιξὶ καὶ τοῖς τέκνοις αὐτῶν».
Σὲ παρακαλοῦμε ἀκόμα νὰ ἐλεήσης, νὰ δώσης ζωή, εἰρήνη, ὑγεία καὶ σωτηρία, νὰ προστατέψης, νὰ συγχωρέσης καὶ νὰ ἀφήσῃς τὶς ἁμαρτίες τῶν δούλων σου, ὅλων τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων χριστιανῶν, ποὺ κατοικοῦν καὶ μένουν σ᾿ αὐτὴν ἐδῶ τὴν πόλη καὶ τὴν ἐνορία, τῶν ἐπιτρόπων καὶ τῶν συνδρομητῶν αὐτῆς ἐδῶ τῆς Ἐκκλησίας, μαζὶ μὲ τὶς γυναῖκες καὶ τὰ παιδιά τους. [6]
Μήπως ο Θεός, ξέροντας ότι θα προσευχηθούμε για να σώσουμε τον άνθρωπό μας, τον άφηνε να υποφέρει μέχρι να κάνουμε επαρκείς μετάνοιες και προσευχές; Πώς είναι πανάγαθος ένας Θεός που εσκεμμένα με αφήνει ναυαγό να λιμοκτονώ σε κάποιο ερημονήσι, με τους κοντινούς να προσεύχονται και να αγωνιούν για μήνες, χρόνια, μέχρι να σωθώ; Ή να μη σωθώ, και να βρουν τα απομεινάρια μου πολύ καιρό μετά; Ή ποτέ; Δεν προσευχήθηκαν αρκετά οι συγγενείς, οι φίλοι, όποιος χριστιανός έμαθε για μένα; Δεν ήταν αρκετά πιστοί; Μήπως προσεύχονται σε λαθος θεό; Μήπως η προσευχή είναι απλώς λόγια μέσα στο κεφάλι τους;
Ποιος δημιουργός παίζει τέτοια παιχνίδια με τα εντελώς ασήμαντα για εκείνον, δημιουργήματά του; Για ποιον δημιουργό έχει νόημα η δική μας λατρεία, υποταγή, η αποδοχή κάποιου δόγματος; Ποιος πανάγαθος δημιουργός θα έδινε «την Αλήθεια» στον άνθρωπο μόλις τα τελευταία 2.000 με 2.500 χρόνια, με τόσες παραλλαγές και τόσο ανοιχτή σε ερμηνείες που θα οδηγούσε σε τρεις βασικές μεγάλες θρησκείες, αμέτρητα σχίσματα, «αιρέσεις» και «Εκκλησίες», και πάρα πολλούς πολέμους, γενοκτονίες, φρικαλεότητες;
Οι τελετουργίες μπορεί να είναι ανακουφιστικές και εμψυχωτικές για τους συμμετέχοντες, ειδικά όταν γίνονται σε επιβλητικούς χώρους με τη συμμετοχή πολλών ομοϊδεατών. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορώ να δεχθώ ότι είναι θεόπνευστες, ή ότι γίνονται αντιληπτές από κάποια ανώτερη δύναμη που αποφασίζει στη συνέχεια τι θα μας συμβεί, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη υπακοή μας σε δόγματα, ή την νοητική επίκλησή μας με προσευχές προς αυτήν, προκειμένου να μας ευνοήσει. Αλλάζοντας δηλαδή ένα μέλλον που έχει ήδη σχεδιάσει, ή έστω ένα μέλλον που γνωρίζει γιατί βρίσκεται σε κάθε σημείο του χώρου και του χρόνου του σύμπαντος, και ακόμη παραπέρα. Προσωπικά, αν το αντιλαμβάνομαι σωστά δηλαδή, αν υπάρχει «δημιουργός του σύμπαντος», δεν ασχολείται καθόλου με εμάς, τις σκέψεις και την ασήμαντη ζωή μας. Είμαστε μικροσκοπικά υποπροϊόντα ενός πολύ μεγαλύτερου φαινομένου. Για την ύπαρξή μας «φταίει» κυρίως η οργανική χημεία.
Η ζωή μας είναι ασήμαντη σε κοσμική κλίμακα. Αυτό δεν την κάνει χωρίς αξία. Αντιθέτως. Η ζωή του καθενός είναι σημαντική για τον ίδιο, τους συγγενείς, τους φίλους, για όσους θα γνωρίσει και θα επηρεάσει. Κι αυτό δεν είναι λίγο. Είναι καλό να αφήνεις θετικό στίγμα για τους νυν και του επόμενους. Θα έπρεπε να διδάσκεται ως βασική κοινωνική αξία.
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι το εφήμερο πέρασμα από τη συνειδητότητα, είναι κοινό για όλους μας. Ο καθένας αφήνει το μικρό ή το μεγάλο στίγμα του και μετά χάνεται στην ανυπαρξία, και τίποτε δεν έχει πλέον σημασία για αυτόν. Δεν πειράζει, συμβαίνει σε όλους. Σε κανέναν μας δεν αρέσει αυτή η ιδέα, αλλά όλα δείχνουν ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Το «εγώ» μας διαρκεί όσο λειτουργεί σωστά ο εγκέφαλος που το φιλοξενεί.
Είμαστε όλοι περαστικοί από τη ζωή. Και είμαστε πολύ τυχεροί που τα πρώτα δομικά συστατικά μας συναντήθηκαν ως σπερματοζωάριο και ωάριο ώστε να γεννηθούμε εμείς αυτή την περίοδο του χρόνου, από το θηλαστικό που αποκαλούμε άνθρωπο. Που μπορέσαμε να αντιληφθούμε την πραγματικότητα με τις πεπερασμένες ανθρώπινες δυνάμεις αλλά και μέσα από τα θαυμαστά επιτεύγματα του μυαλού μας, με μικροσκόπια και τηλεσκόπια. Αν πρέπει να διδαχθούμε κάτι, είναι η αδελφοσύνη και η συνεργασία με όλους για το καλό όλων. Είμαστε μια κουκίδα στον χωροχρόνο. Η ανθρώπινη συμπεριφορά μας, η ενσυναίσθησή μας, δεν πρέπει να εξαρτώνται από τα πιστεύω, τη θρησκεία, τις πολιτικές προτιμήσεις, την «κοινωνική τάξη», την επιλογή συντρόφου, το χρώμα του άλλου. Κι ένας Δημιουργός αν υπήρχε, θα περίμενε από εμάς καλύτερη εκμετάλλευση του εγκεφάλου του εξελικτικού «δημιουργήματός» του, από την εμμονική αναφορά σε αυτόν νοηρά και φωναχτά, ή την τακτική συγκέντρωση σε χώρους λατρείας του και τη συμμετοχή του σε άνευ ουσιαστικού νοήματος τελετουργίες κάθε είδους.
Υπόμνημα:
[1] https://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/eii-onoma-kyriou-evlogimeno-apo-tou-nyn-kai-eos-tou-aionos-apo-pou-proerchetai/
[2] http://gym-platan.chan.sch.gr/pap/14.htm
[3] https://www.agiooros.net/forum/viewtopic.php?t=6677&start=140
[4]] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B5%CF%85%CF%87%CE%AE_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%99%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%8D
[5] http://www.oodegr.com/neopaganismos/ag.grafi/proeidop1.htm
[6] http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/service_litourgy_translation.htm
