Οι απιθανες ιδιότητες του Θεού

 Οι Γραφές και οι ερμηνευτές τους παρουσιάζουν τον Θεό ως μια απόλυτη υπερδύναμη, αέναη και άυλη, «πνευματική». Δεν υπάρχει τίποτε αδύνατο γι’ αυτόν. Είναι πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, παντογνώστης, παντοδύναμος, πανάγαθος, πάνσοφος, δίκαιος, αιώνιος, αναλλοίωτος [1]. Προγενέστερος και άπειρα μεγαλύτερος από το σύμπαν, βρίσκεται μέσα και ταυτόχρονα έξω από αυτό. Γνωρίζει και ορίζει κάθε υποατομικό σωματίδιο του σύμπαντος και ταυτόχρονα ασχολείται με τις πράξεις και τις σκέψεις των ανθρώπων που ο ίδιος δημιούργησε και κρίνει την αιώνια τύχη των ψυχών τους, ενώ ξέρει εκ των προτέρων την κατάληξή τους.

 Η ιδέα ότι υπάρχει πραγματικά μια τέτοια συγκροτημένη υπερδύναμη και υπερδιάνοια και μάλιστα είναι πάνσοφη και πανάγαθη, κρύβει διάφορα προβλήματα. Ποια είναι η φύση της; Από τι αποτελείται; Πώς μπορεί να υπήρχε από πάντα ένας νους τέτοιου μεγέθους; Ακόμη και αν δεν υπήρχε από πάντα, πώς δημιουργήθηκε; Πώς απέκτησε και πώς διατηρεί τη συνοχή του; Γιατί κάνει συλλογισμούς αφού γνωρίζει τα πάντα; Γιατί να εκκινήσει το σύμπαν μας, αφού ξέρει την εξέλιξή του; Γιατί διάλεξε τόσο ασαφείς τρόπους να επικοινωνήσει μαζί μας; Και προπάντων, γιατί να δημιουργήσει ανθρώπους με αιώνιες ψυχές, αφού ήξερε ότι κάποιες από αυτές θα καταλήξουν στην Κόλαση, μακριά του; Πώς επιτρέπει να συμβαίνει οτιδήποτε κακό, ενώ είναι παντοδύναμος και πανάγαθος;
Οι πιστοί δέχονται χωρίς δεύτερη σκέψη το εξαιρετικά απίθανο αφήγημα της προαιώνιας ύπαρξης ή της τυχαίας εμφάνισης από το μηδέν ενός αχανούς σκεπτόμενου όντος. Δυσκολεύονται όμως να δεχθούν ότι το σύμπαν, και στη συνέχεια η ζωή και ο άνθρωπος, προέκυψαν από μια εξαιρετικά μακροχρόνια και πολύπλοκη αλλά απόλυτα εξηγήσιμη και φυσική διαδικασία κοσμογονίας και Εξέλιξης. Ό,τι και να «προϋπήρξε» του Big Bang, δεν αφορά καθόλου τον χωροχρόνο του δικού μας σύμπαντος [2].

Έστω όμως και με κάποιον τρόπο που ξεπερνά τις δυνατότητες αντίληψής μας, ένα τέτοιο φανταστικό ον υπάρχει. Για να δημιουργήσει οτιδήποτε και πολύ περισσότερο κάτι τόσο πολύπλοκο όσο το σύμπαν, θα πρέπει να έχει επιθυμίες, περιέργεια, σκοπό. Ένας παντοδύναμος θεός όμως δεν έχει επιθυμίες, επειδή δεν του λείπει τίποτε. Ένας παντογνώστης θεός δεν έχει απορίες, επειδή γνωρίζει τα πάντα. Δεν έχει σκοπό, επειδή ο σκοπός απαιτεί χρονική εξέλιξη, και για τον Θεό είναι όλα γνωστά, έχουν όλα ήδη συμβεί. Γι’ αυτόν, το σύμπαν είναι βιβλίο που έγραψε και έβαλε στη βιβλιοθήκη του. Μια ακίνητη θολούρα όλων όσων προέκυψαν και θα προκύψουν από το Big Bang μέχρι το τέλος του χωροχρόνου με τον θερμικό θάνατο του σύμπαντος. Κι όμως, οι πιστοί θεωρούν ότι ο Θεός τούς παρακολουθεί και τους προσέχει καθημερινά, ευνοώντας τους ή «δίνοντας τους μαθήματα» όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν κατ’ ευχήν. Ότι οι προσευχές τους, δηλαδή οι σκέψεις μέσα στον εγκέφαλό τους, μπορούν να πείσουν μια ανώτερη δύναμη να αλλάξει την εξέλιξη της ήδη διαγεγραμμένης γι’ αυτήν πραγματικότητας. 

Ας δεχθούμε όμως, ότι όντως κάποιος δημιουργός έφτιαξε αυτό το σύμπαν και ηθελημένα «έπλασε» και τη ζωή στη Γη. Ένας πανάγαθος θεός δεν θα δημιουργούσε πλάσματα που χρειάζεται να σκοτώσουν και να φάνε το ένα το άλλο για να ζήσουν. Δεν θα επέτρεπε να υπάρχει ούτε μια στιγμή πόνου, αγωνίας και φόβου για κανένα ον. Κι όμως. Παντού στη φύση, κάθε στιγμή, εκατομμύρια πλάσματα περνούν αγωνιώδεις τελευταίες στιγμές πριν γίνουν το γεύμα κάποιου άλλου.

Ένας πανάγαθος και δίκαιος θεός δεν θα άφηνε τα δημιουργήματά του να βασανίζονται και να σκοτώνονται μεταξύ τους. Δεν θα στεκόταν αμέτοχος μπροστά σε κακοποιήσεις και βασανιστικές ασθένειες αθώων παιδιών. Δεν θα υποσχόταν δικαιοσύνη μετά θάνατον. Θα φρόντιζε να είναι δίκαια τα πράγματα από την αρχή. Δεν θα θεωρούσε δίκαιη τιμωρία την αιώνια καταδίκη, για «αμαρτίες» όπως η ομοφυλοφιλία, οι κραιπάλες ή η συζυγική απιστία [3]. Δεν θα επέβαλε άπειρη τιμωρία για πεπερασμένα «εγκλήματα».  Προπάντων και εξ’ ορισμού, ένας πανάγαθος θεός δεν θα είχε δημιουργήσει το Κακό, τον έκπτωτο άγγελο, γνωρίζοντας ότι θα παρασύρει αμέτρητες ψυχές στην «αιώνια φωτιά». Και φυσικά δεν θα δημιουργούσε τον άνθρωπο, γνωρίζοντας ότι εκατομμύρια ψυχές θα καταδικαστούν σε αιώνια Κόλαση. Ένας πανάγαθος και πάνσοφος θεός θα έφτιαχνε έναν αιώνιο παράδεισο για όλα τα πλάσματά του, από το μικρότερο μέχρι το μεγαλύτερο.

Ένας πιστός θα δώσει πολλές και διαφορετικές ερμηνείες και εξηγήσεις για όλα τα παραπάνω, καθώς πολλές φορές η πραγματικότητα έρχεται σε σύγκρουση με τις Γραφές. Πώς λες σε γονείς παιδιού που υποφέρει από ανίατη ασθένεια, «έχει ο Θεός το σχέδιό του», «υπάρχει ένα μάθημα σ’ αυτό που συμβαίνει»; Κάτι τέτοιες στιγμές, η γνωστική ασυμφωνία φέρνει σε μια αδύνατη κατάσταση τον πιστό, που καταφεύγει στο «άγνωσται αι βουλαί», δυσφορεί ψυχολογικά προσπαθώντας να δικαιολογήσει την αντίφαση, ή χάνει τελικά την πίστη του.
Είναι ανακουφιστικό όταν -μετά το πρώτο σοκ- συνειδητοποιείς ότι δεν φταίει ο Θεός ή ο Διάβολος, επειδή κανείς τους δεν υπάρχει για να επηρεάζει τα πράγματα που απλώς συμβαίνουν. Πως στην πραγματικότητα το σύμπαν συνεχίζει την πορεία του ακολουθώντας απαρέγκλιτα τους φυσικούς νόμους. Τους νόμους των πιθανοτήτων. Καμία «πνευματική» παρέμβαση δεν επηρεάζει ποτέ τη ζωή μας, ή την εξέλιξη των πραγμάτων. Καμία θεότητα δεν παρακολουθεί τι κάνουμε στον εαυτό μας ή στον συνάνθρωπο, ούτε μας κρίνει για τη διατροφή και τη «διαστροφή» μας. Τη δικαιοσύνη την ορίζουν και την αποδίδουν η συνείδηση, οι κοινωνίες και οι νόμοι, όχι κάποιο χέρι από ψηλά. Οι θεότητες είναι η ελπίδα του ανθρώπου για μια πατρική ή μητρική φιγούρα, για μια συνέχεια μετά τον θάνατο. Όλοι οι θεοί υπάρχουν μόνο μέσα στα ιερά βιβλία που τους περιγράφουν.

Προσωπικά δεν «κατηγορώ» τον Θεό για κάτι, επειδή απλώς τον θεωρώ εξίσου ανύπαρκτο όπως κάθε τι παραφυσικό. Δημιούργημα της ανθρώπινης φαντασίας. Στην προσπάθεια να παρουσιαστεί ως το υπέρτατο ον, του αποδόθηκαν ιδιότητες που είτε είναι αδύνατον να υπάρχουν, είτε  αλληλοαναιρούνται. Ακόμη κι αν κάποια εξωτερική υπερδιάνοια ξεκίνησε κάποτε το σύμπαν μας, αυτή δεν είναι του αβρααμικού θεού ή άλλων ανθρώπινης επινόησης θεών και θεοτήτων, ούτε ασχολείται ποτέ μαζί μας. Αν θέλουμε να συμβεί κάτι καλό, πρέπει να το κάνουμε μόνοι μας. Και αν κάνουμε κάτι κακό, πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας.

Παραπομπές:

[1] Οι ιδιότητες του Θεού https://xfd.gr/keimena/%CE%B5%CE%BA%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1/%CE%B4%CE%BF%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE/%CE%BF%CE%B9-%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B5%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B8%CE%B5%CE%BF%CF%8D/

[2] Τι υπήρχε πριν το Big Bang
https://www.livescience.com/65254-what-happened-before-big-big.html

[3] Προς Κορινθίους Α 6,9. Ποιοι δεν θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού http://www.imgap.gr/file1/AG-Pateres/AG%20KeimenoMetafrasi/KD/07.%20KorA.htm

«Δεν ξέρω - Συγνώμη - Έκανα λάθος»

 Από τη στιγμή που αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο γύρω μας, θεωρούμε τους γονείς μας παντοδύναμους και παντογνώστες. Όντως, οι γονείς καταφέρνουν να έχουν υπεράνθρωπα ανεξάντλητες δυνάμεις και αντοχές για τα παιδιά τους. Δεν έχουν όμως ανεξάντλητες γνώσεις. Κι ένα παιδί που ρωτάει, «γιατί μαμά;» δεν μπορεί να δεχθεί το «δεν ξέρω» ως απάντηση. Η μαμά και ο μπαμπάς πρέπει να τα ξέρουν όλα. Μπροστά στα απανωτά ερωτήματα ο γονιός προκειμένου να μη δείξει άγνοια ή απλώς για να τελειώνει με το θέμα, αντί να πει, «δεν ξέρω, δεν έτυχε να ασχοληθώ, θα μάθω και θα σου πω», απαντά με ό,τι μισή πληροφορία θυμάται, ή απλώς εφευρίσκει απαντήσεις. Αυτή η βεβιασμένη παντογνωσία του γονέα είναι ίσως ο λόγος πολλών τραγικών παιδικών παρεξηγήσεων, που για κάποιους κρατάνε μια ζωή. Οι εναλλακτικές απαντήσεις, «γιατί έτσι» και «επειδή έτσι λέω εγώ» εξάλλου, δίνουν τέλος σε κάθε αμφισβήτηση.

Η αντίληψη ότι πρέπει να γνωρίζουμε τα πάντα, μας ακολουθεί μεγαλώνοντας. Καλλιεργείται από κάθε είδους «φιγούρα εξουσίας» και κοινωνικά πρότυπα. Γονείς, δάσκαλοι, πολιτικοί, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, ιερείς, θεωρούνται δεδομένες αυθεντίες τόσο στον τομέα τους, όσο και σε οτιδήποτε εκφέρουν τη γνώμη τους. Η λογική πλάνη της προσφυγής στην αυθεντία, αντιστρέφεται σε λογικό επιχείρημα. Ακόμη όμως κι αν τολμήσει να ζητήσει κανείς τελικά αποδείξεις, από τις παραπάνω φιγούρες μόνο ο ιερέας μπορεί να υποστηρίξει κυριολεκτικά ό,τι θέλει ερμηνεύοντας τα ιερά του βιβλία και το δόγμα του. Έτσι, σχηματίζονται χιλιάδες θρησκείες, εκατομμύρια δόγματα, δισεκατομμύρια ερμηνείες. Σε όλο τον κόσμο διδάσκεται η ίδια φυσική και χημεία, αλλά όχι η ίδια θρησκεία. Και όλες έχουν ως επιχείρημα, «έτσι ερμηνεύω το ιερό μου βιβλίο». Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει ερώτηση στην οποία να μην μπορεί να απαντήσει ένας ιερέας, αφού και τα πιο δύσκολα ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν με ένα, «έχει σχέδιο ο θεός», ή ένα «είμαστε πολύ μικροί για να τα καταλάβουμε», αντίστοιχο του γονικού, «επειδή έτσι λέω εγώ». Εξάλλου, όσα δεν ξερει ο ιερέας, τα ξέρει ο Θεός. Βλέποντας τόση βεβαιότητα να εκφράζεται με τέτοια σοβαρότητα, ο πιστός νιώθει λίγος και ολιγόπιστος αν πει «δεν ξέρω». Από το πώς εμφανίστηκε το σύμπαν που ζούμε, μέχρι την πιθανότητα να μεταδίδει μικρόβια η ιερή του διαδικασία. Ξέρει αυτό που του λέει το δόγμα του. Κι αν νιώσει ότι δεν ξέρει, ρωτά έναν πνευματικό ηγέτη, κάνει μια προσευχή και παρακαλεί για ένα σημάδι. Ποιος ξέρει πόσες λάθος αποφάσεις έχουν παρθεί,επειδή κάποιος θεώρησε ότι δέχθηκε θεϊκή καθοδήγηση.
Πρέπει όμως να αντιληφθούμε ότι είμαστε απλώς άνθρωποι που η ζωή μας διαρκεί ελάχιστα, σ’ ένα άπειρο σύμπαν. Όσα κι αν διαβάσουμε ή βιώσουμε, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε τα πάντα και δεν μπορεί να έχουμε απαντήσεις για ολα. Γι’ αυτό υπάρχει εξειδίκευση στη γνώση, όσο πιο πολύπλοκη γίνεται αυτή. δεν ζούμε αρκετά για να προλάβουμε μάθουμε και να κατανοήσουμε λεπτομερώς περισσότερα. Όταν δεν γνωρίζουμε ή δεν είμαστε σίγουροι, δεν είναι καθόλου κακό να δηλώνουμε άγνοια. Το «δεν ξέρω», δεν είναι αδυναμία. Είναι ειλικρίνεια.

Έχοντας αναπτύξει ανθρώπινους και κοινωνικούς κώδικες, επικοινωνία και προπάντων λόγο, είναι πολύ πιθανό να κάνουμε λάθη στη συμπεριφορά μας και να βλάψουμε τους άλλους, με διάφορους τρόπους και για διάφορους λόγους. Πολλές φορές τα λάθη είναι αθέλητα, ακούσια. Άλλες φορές είναι υπολογισμένα, εγωιστικά, καταστροφικά. Σε κάθε περίπτωση, από τη στιγμή που αντιλαμβάνεται κανείς το λάθος στις πράξεις του, δεν έχει κανένα νόημα να το υπερασπίζεται. Όποιος υπερασπίζεται ένα λάθος, διαστρεβλώνει εσκεμμένα την αλήθεια, την πραγματικότητα. Αν έχει βλάψει κάποιον και το αντιλαμβάνεται, θα πρέπει να του ζητήσει ειλικρινά συγνώμη, να προσπαθήσει να επανορθώσει αν γίνεται, να μην το επαναλάβει. Είτε για λάθος συμπεριφορά απέναντι στο παιδί, τον γονιό, τον φίλο ή τον σύντροφο είτε για κάτι «ποινικά κολάσιμο», μια ειλικρινής συγνώμη δεν δείχνει μόνο μεταμέλεια, αλλά και θετική αλλαγή, ειλικρίνεια. Κάθε φορά που αντιλαμβάνεσαι και παραδέχεσαι ένα λάθος σου αντί να προσπαθείς να το δικαιολογήσεις και να το κουκουλώσεις, κάνεις ένα βήμα προς έναν καλύτερο εαυτό, δίνοντας κάτι θετικό στους άλλους. Το βλέμμα μεταμέλειας του «θύτη» μπορεί να ανακουφίσει το «θύμα» ψυχολογικά και ηθικά περισσότερο από οποιαδήποτε χρηματική αποζημίωση ή ποινη. Και αν υπάρξει συγχώρεση, θα είναι ουσιαστική και για τους δύο. «Με έθιξες, βλέπω ότι το μετάνιωσες ειλικρινά και ζητάς συγνώμη, σε συγχωρώ».
Η ιδέα των θρησκειών ότι ο καθένας ζητά συγχώρεση για τις πράξεις του από τον θεό του, χωρίς να χρειάζεται να ζητήσει ειλικρινά συγνώμη από «το θύμα», είναι παράλογη. Ειδικά όταν ο «θύτης» αφού πάρει άφεση αμαρτιών, επαναλαμβάνει τη λάθος συμπεριφορά του, ζητώντας και παίρνοντας κάθε φορά συγχώρεση από τον θεό του. Μια τέτοια συγνώμη είναι αποτελεσματική, όσο μια προσευχή για κάποιον που πνίγεται μπροστά σου. Ούτε την ευθύνη αναλαμβάνεις αν πνιγεί, ούτε κάνεις κάτι ουσιώδες για να τον βοηθήσεις.

Με ατελή εγκέφαλο και ανεπαρκή δεδομένα, είναι αναπόφευκτο να κάνουμε λάθη και μάλιστα συχνά. Να έχουμε λανθασμένη αντίληψη της πραγματικότητας, να βγάζουμε λάθος συμπεράσματα. Κάποια πράγματα δεν μαθαίνουμε ποτέ ότι τα ξέρουμε ή τα βλέπουμε λάθος. Κάποια λάθη όμως έρχεται η στιγμή που εντοπίζουμε, είτε λόγω περισσότερων δεδομένων, είτε λόγω καλύτερης ανάλυσης και κατανόησης των υπαρχόντων. Το συναίσθημα συνήθως δεν είναι ευχάριστο. Θεωρώντας ότι τα πρότυπα, οι γονείς μας, οι κυριαρχικές μορφές της ζωής μας, δεν κάνουν λάθος ποτέ, αν παραδεχθούμε εμείς ένα λάθος μας, δείχνουμε ανεπαρκείς και ανάξιοι μπροστά τους. Πρέπει να έχουμε πάντα δίκιο. Γι’ αυτό η αντίδραση των περισσότερων ανθρώπων μπροστά στο λάθος τους, ειδικά αν τους το καταδείξουν άλλοι, είναι άρνηση, άμυνα, δικαιολογίες. Αυτό μπορεί να το εξηγεί ο ανθρώπινος ψυχισμός, αλλά δεν παύει να είναι παράδοξο, επειδή αρνούμενοι ότι κάνουμε λάθη, ουσιαστικά αρνούμαστε τη φύση μας. Είναι σαν να λέμε, «είμαι τέλειος». Κανείς δεν είναι τέλειος όμως, ούτε θα μπορούσε να είναι. Όλοι κάνουμε λάθη, και τα λάθη δεν είναι αδυναμία, εκτός αν επαναλαμβάνονται. Αναγνωρίζοντας το λάθος μας και μάλιστα μπροστά στους άλλους, συμβαίνουν τουλάχιστον τρία πράγματα. Γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι, επειδή αναγνωρίζουμε το λάθος μας υπερνικώντας τον ξεροκέφαλο εγωισμό μας. Η αλήθεια επικρατεί του βολικού ψέματος ότι αυτό που κάναμε ήταν σωστό. Δίνουμε το «καλό παράδειγμα», αφού δεν καταφεύγουμε σε δικαιολογίες, ψέματα, υπεκφυγές, διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας. Και τέλος, αποκαθιστούμε μια λανθασμένη αντίληψή μας που ίσως μεταφέραμε και σε άλλους, ή είχε συνέπεια στις ζωές τους. 

Η παραδοχή του λάθους ίσως είναι εφικτή για όποιον μπορεί να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα, να θέλει να μάθει κάτι καινούριο. Δεν είναι όμως πάντα εφικτή για ανθρώπους της πίστης, ειδικά όταν υπερασπίζονται λάθη στα ιερά τους βιβλία και τα θεολογικά τους πιστεύω. Δεν ήταν εύκολο για τον χριστιανισμό να αποδεχθεί την Εξέλιξη των ειδών, μέχρι που οι αποδείξεις στο DNA έγιναν συντριπτικές. (Ακόμη και τότε βέβαια, βρέθηκε ο τρόπος να αλλάξει η ερμηνεία των Γραφών, ώστε να ταιριάξει με τα νέα δεδομένα, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση). Για κάποιους η Γη εξακολουθεί να είναι το πολύ 10.000 ετών, επειδή έτσι λέει η Βίβλος. Για δισεκατομμύρια άλλους, κάθε άνθρωπος έχει το κάρμα του και δεν μπορεί να κάνει τίποτε γι’ αυτό. Το ιερό ποτάμι γιατρεύει τα πάντα. Είναι διπλά δύσκολο να πεις «έκανα λάθος» ακυρώνοντας την πίστη σου, επειδή η πίστη δεν είναι μόνο άποψη, αλλά και ελπίδα, δύναμη, τρόπος ζωής. Ταυτόχρονα όμως, όταν τελικά το πεις, είναι πολύ ανακουφιστικό. Είναι πολύ μεγάλο το βάρος της ψευδαίσθησης που πρέπει να χτίζει ένας πιστός, όταν η πραγματικότητα έρχεται σε αντίφαση με την πίστη του. Είναι πολλά τα σημεία των ιερών βιβλίων του, που έρχονται σε άμεση αντίφαση τόσο μεταξύ τους όσο και με την πραγματικότητα. Κάποια κομμάτια της ζωής δεν ομορφαίνουν από το θεολογικό καλειδοσκόπιο και δεν εξηγούνται από τη μέσω των ιερών βιβλίων προσέγγισή τους. Η πίστη σε ένα ευχάριστο λάθος είναι μια φούσκα, που όσο τη εθελοτυφλείς και ζεις μέσα της, τόσο περισσότερο κινδυνεύεις να βρεθείς εκτεθειμένος στην πραγματικότητα, όταν σκάσει.
  

Το ράσο

 Αρκετά χρόνια πριν, περίμενα την σειρά μου στο ταχυδρομείο. Στο μεταξύ, ήρθε η σειρά ενός ιερέα να εξυπηρετηθεί. Πλησίασε στο γκισέ, στο οποίο μάλιστα έτυχε να κάθεται η προϊσταμένη του ταχυδρομείου. Της έδωσε κάτι χαρτιά, και πολύ σύντομα οι τόνοι ανέβηκαν. Ο ιερέας ήθελε να παραλάβει ένα δέμα που όμως είχε έρθει στο όνομα της μητέρας του. Η υπάλληλος του εξηγούσε ότι δεν αρκούσε το ειδοποιητήριο και η ταυτότητά της. Έπρεπε είτε να έρθει η ίδια, είτε να στείλει εξουσιοδότηση. Ο ιερέας ανένδοτος, αφού εξάντλησε κάθε «επιχείρημα», κατέληξε σ’ ένα αγανακτισμένο, «μα γιατί δεν με πιστεύετε; Είμαι ιερέας!». Στο οποίο η υπάλληλος είχε την ετοιμότητα να του απαντήσει πολύ σωστά, «το ότι είστε εσείς ιερέας δεν μου επιτρέπει εμένα να παρανομήσω».

Δεν κατηγορώ τον συγκεκριμένο ιερέα. Τον ήξερα λίγο από την ευρύτερη γειτονιά και θεωρώ ότι όντως εκανε εξυπηρέτηση στη μητέρα του. Ότι ο ίδιος ένιωθε όντως άνθρωπος του Θεού, που δεν θα σκεφτόταν ποτέ να πει ψέματα σε μια υπηρεσία και μάλιστα για τη μητέρα του. Αυτό που δεν έβλεπα ποτέ ως πιστός όμως αλλά το εντοπίζω πλέον, είναι ο αυτοματικός συσχετισμός του ρασοφόρου με κάτι καλό, αγαθό, σχεδόν υπερκόσμιο.

Ο πιστός περιμένει από τον ρασοφόρο είτε είναι μοναχός, είτε απλός ιερέας, είτε μεγαλόσχημος, ότι ακολουθεί τον δρόμο της σχεδόν απόλυτης αγάπης, είναι σωστός ποιμήν, άξιος απόλυτης εμπιστοσύνης. Για πολλά δόγματα εξάλλου, ο χρισμένος ιερέας έχει πλέον κάτι θεϊκό μέσα του. Δεν είναι απλός άνθρωπος. Είναι «ο εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπος» του θεού.
Ετσι, το ράσο στο μυαλό του πιστού δεν είναι απλώς μια «στολή». Ο ιερέας συνδυάζει την αυτοθυσία πυροσβέστη, την αξιοπιστία αστυνόμου, τον αλτρουισμό νοσοκόμου, το θάρρος και την προσήλωση στρατιώτη. Ράσο σημαίνει αυταπάρνηση, αγάπη, αδιαφορία για τα επίγεια, πνευματικότητα. Το ράσο εμπνέει θαυμασμό, σεβασμό, υπακοή. Ο ρασοφόρος είναι υπεράνω πάσης υποψίας. Δεν είναι τυχαίο το κλισέ της μεταμφίεσης σε ιερέα ή μοναχό προκειμένου να διαφύγει κανείς από ελέγχους.

Το ράσο βέβαια αποσκοπεί και στον εντυπωσιασμό. Μπορεί να υπάρχουν πολύ απλά ράσα, μονόχρωμα και ταπεινά, αλλά συνήθως δεν λείπουν τα χρυσοποίκιλτα, περίπλοκα ιερατικά ενδύματα και τα μεγάλα «καπέλα». Πολλές φορές συνδυάζονται με μακριά μαλλιά και προπάντων, με μούσια. Η εικόνα είναι επιβλητική, εκπέμπει σοφία, σοβαρότητα, γνώση, εξουσία. Η επιβλητική, μεγαλειώδης εμφάνιση εξάλλου, χρησιμοποιείται τόσο στη φύση, όσο και στις ανθρώπινες κοινωνίες, ως μέσο ψυχολογικού εντυπωσιασμού και επιβολής.
Στην εντυπωσιακή εικόνα, προστίθεται η πολύ σημαντική «μεταφυσική» δύναμη του ράσου. Στο μυαλό του εκάστοτε πιστού, ο ρασοφόρος της θρησκείας του είναι φορέας θεϊκής δύναμης, επικοινωνεί με τα θεία, γνωρίζει τα καλά των ψυχών υμών. Όλοι θέλουν την εύνοιά του. Κανείς δεν θέλει τη δυσμένεια ή (θεός φυλάξοι) την κατάρα του.

Οι ρασοφόροι έχουν πρόσβαση σε τόπους και ανθρώπους απροσπέλαστους στους κοινούς θνητούς. Άδυτα νοσοκομείων, φυλακών, δικαστηρίων, κρατικών ιδρυμάτων. Άδυτα πολιτικών κομμάτων, επιχειρήσεων, προσώπων επιρροής, δημοσιογράφων. Αν μάλιστα οι εν λόγω είναι και πνευματικά τους παιδιά, γνωρίζουν τα βαθύτερα προσωπικά τους μυστικά. Είναι πνευματικοί καθοδηγητές, θα έλεγαν οι καλόπιστοι. Μπορούν να γίνουν χειριστικοί, εκβιαστές ή προδότες, θα έλεγαν οι σκεπτικιστές. Η τυφλή πίστη στη φαινομενική αξιοπιστία του ράσου, έχει αποδειχθεί λάθος. Δυστυχώς είναι αμέτρητες παγκοσμίως οι κακοποιήσεις ανηλίκων και μη από ρασοφόρους κάθε θρησκείας, οι καταχρήσεις ακινήτων, τιμαλφών και χρημάτων, τα ψεύδη, η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου και της ελπίδας των συνανθρώπων. Ποιος ξέρει πόσες απεγνωσμένες εξομολογήσεις έχουν καταλήξει σε αυτιά τρίτων, από ασυνείδητους ιερείς. Ποιος ξέρει πόσες λάθος συμβουλές «κανόνες», έχουν οδηγήσει σε σωματικά και πνευματικά προβλήματα.

Ακόμη όμως κι αν ο ρασοφόρος είναι καλοπροαίρετος, δεν είναι αυτομάτως σωστός στην κρίση του, στην ερμηνεία των γραφών του, στον τρόπο που δικαιολογεί μέσω της πίστης του τις πράξεις του. Οι συμβουλές και οι πράξεις του, δεν είναι θεϊκά καθοδηγούμενες. Η προοπτική για τον κόσμο και τα πράγματα μπορεί να ξεκινά από την όποια μόρφωσή του, διαμορφώνεται όμως από την ερμηνεία του για το θέλημα του θεού, αλλά και τα προσωπικά του θελήματα και απόψεις. Μπορεί να πιστεύει ειλικρινά ότι είναι υπεράνω ανθρώπινων κανόνων. Ότι κάνει το θέλημα του θεού. Είναι εύκολο όταν επί χρόνια όλοι του φέρονται με σεβασμό και τα παιδιά τρέχουν να του φιλήσουν το χέρι, να θεωρεί πως είναι όντως άξιος σεβασμού, ό,τι και να κάνει. «Άνθρωπος είναι κι αυτός», θα σπεύσουν να δικαιολογήσουν οι πιστοί, όταν φερθεί λάθος. Εδώ συμφωνώ 130%. Δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένας απλός άνθρωπος που «δουλειά» του είναι να διδάσκει τις Γραφές του και να φέρεται σύμφωνα με αυτές. Οτιδήποτε δεν είναι της ειδικότητάς του καλύτερα να αφήνεται στα χέρια ανθρώπων που γνωρίζουν τι κάνουν και δεν πιστεύουν απλώς ότι κάνουν το σωστό, ερμηνεύοντας τον κόσμο μέσα από το μεταφυσικό φίλτρο της αρεσκείας τους.

Ιερά προσκυνήματα

 Πριν από λίγες μέρες έφτασε στον Πειραιά η «Αγία Ζώνη της Παναγίας» με σκάφος του Λιμενικού και τιμές αρχηγού κράτους [1]. Εκτός από την εικοσιτετράωρη έκθεσή της σε ναό για αρκετές μέρες με τον κόσμο να περιμένει ώρες για να την ασπαστεί [2], η «Αγία Ζώνη» μεταφέρθηκε να ευλογήσει και δυο νοσοκομεία, το ένα αντικαρκινικό [3] [4].

Θα είχε ενδιαφέρον να ήξερε κανείς τα έσοδα των εμπλεκομένων στην έκθεση της ζώνης, έστω από το ελάχιστο κερί που άναψε ο κάθε πιστός. Θα είχε ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον να δει κανείς τα στατιστικά στοιχεία των δύο νοσοκομείων. Αυξήθηκε απότομα ο αριθμός των πιστών που θεραπεύτηκαν; Υπήρξαν θαυματουργές ιάσεις ανίατων περιστατικών; 

Αυτό όμως που μου έκανε αμέσως εντύπωση όταν άκουσα για τη ζώνη καθώς δεν είχα ασχοληθεί ξανά με το εν λόγω «κειμήλιο», ήταν ο ισχυρισμός ότι πρόκειται για ζώνη από τρίχες καμήλας, που είχε φτιάξει με τα χέρια της η Παναγία, θάφτηκε με αυτήν, αλλά την έδωσε η ίδια τελικά στον Θωμά με θαυματουργό τρόπο, «τη στιγμή της μεταστάσεώς της»[5]. Η ιστορία έχει κι άλλους εξωφρενικούς ισχυρισμούς, αλλά κανένας πιστός δεν φαίνεται να ενοχλείται από το βασικότερο πρόβλημα. Αυτό της αυθεντικότητας. Πώς γνωρίζουμε ότι αυτή η ζώνη είναι πραγματικά 2.000 ετών και ανήκε στο συγκεκριμένο πρόσωπο που ίσως να μην υπήρξε καν; Σε ποιο σημείο της Αγίας Γραφής αναφέρεται αυτή η ιστορία;
Ομολογώ ότι όσο πίστευα, ούτε εγώ είχα αναρωτηθεί ποτέ για παρόμοια θέματα. Πώς ήξερα ότι τα οστά Αγίων που προσκυνούσα, ήταν των συγκεκριμένων ανθρώπων; Πώς ήξερα ότι η Αγία Ελένη βρήκε όντως τον τάφο και τον σταυρό του Χριστού, εκατοντάδες χρόνια μετά τη σταύρωση; Πώς ήξερε εκείνη πού να ψάξει; Γιατί να ταφεί και ο σταυρός του μαρτυρίου μαζί με τον καταδικασμένο σε σταύρωση;
Θεωρούσα δεδομένη την εγκυρότητα των Γραφών, την θεοπνευστία στις ερμηνείες των «πατέρων» και προπάντων, τα πιστεύω των γονέων και του περίγυρού μου. Θυμάμαι πριν χρονια σε αντίστοιχο προσκύνημα λειψάνων κάποιου Αγίου, να σταματάω κι εγώ νύχτα στην εκκλησία για να ανάψω ένα κερί, και να αγοράζω κομποσχοίνια και θυμιάματα από πάγκο μοναχών έξω από τον ναό. Θυμιάματα με ειδικότητες. Άλλο για το μάτι, άλλο για τη γλωσσοφαγιά, άλλο για τις πονηρές σκέψεις. Δεν αμφισβήτησα στιγμή ούτε την αξιοπιστία της προέλευσής τους, ούτε την ιερότητά των λειψάνων, ούτε την αποτελεσματικότητα των θυμιαμάτων. Δεν αμφέβαλα στιγμή για το μύρο που ανέβλυζαν τα οστά. Εξάλλου, κάθε αμφισβήτηση θα με έκανε άπιστο Θωμά, θα ήταν πειρασμός του Πονηρού, οπότε αν το μυαλό παρεξέκλινε ποτέ προς τα εκεί, η ενοχή και ο φόβος το μάζευαν αμέσως. Οι θρησκείες βρίσκουν πάντα έξυπνους τρόπους να κρατάνε τους πιστούς δεμένους σ’ αυτές. Απειλές, φόβους, ενοχές, ευτελισμό της κριτικής σκέψης. Υπάρχουν πάντα απαντήσεις τύπου, «σε πειράζει ο σατανάς και τα σκέφτεσαι αυτά», «το γνωρίζουμε κατά παράδοσιν», «σύμφωνα με τον τάδε θεόπτη ιεράρχη/πατέρα/Άγιο/γέροντα που το είδε σε όνειρο/όραμα», «η εκκλησία έχει κι άλλα θεόπνευστα βιβλία με κανόνες και εξηγήσεις, όπως το Πηδάλιον [6]», «αυτά είναι υψηλή θεολογία, δεν γνωρίζεις αρκετά για να τα καταλάβεις».

Ακόμη όμως και αν κάποιος, πιστός ή μη, θελήσει κάποιου είδους αποδείξεις για την αυθεντικότητα και την αγιότητα κάποιου «προσκυνήματος», θα πέσει σε τοίχο.

Η θρησκεία φροντίζει είτε να μην επιτρέπει την έρευνα, είτε να εξηγεί ότι ο εκάστοτε θεός δεν δοκιμάζεται και η παρουσία του δεν εκβιάζεται, ακυρώνοντας οποιοδήποτε πραγματικό πείραμα, είτε απλώς να επιμένει σε αναπόδεικτους ισχυρισμούς. Όταν κάπου δακρύζει ή αιμορραγεί μια εικόνα, δεν σπεύδουν χημικοί και γιατροί να την ελέγξουν επιστημονικά, αλλά ιεράρχες να την ελέγξουν πνευματικά και να αποφανθούν αν υπάρχει ή όχι θαύμα [7].
Έτσι, κανένα «ιερό κειμήλιο» δεν περνά από μικροσκόπιο, εξέταση δειγμάτων ή ραδιοχρονολόγηση. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν πλαστό. Κανένα λείψανο δεν περνά από τεστ DNA. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν εκτός τόπου και χρόνου. Μύρο, δάκρυα και αίματα, δεν φτάνουν ποτέ σε μικροβιολογικό ή χημικο εργαστήριο για να ελεγχθεί η σύσταση και προέλευσή τους. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν ότι πρόκειται απλώς κοινά αρωματικά έλαια, νερό και βυσσινάδα αντίστοιχα.
Αντιθέτως, κάθε θρησκεία βαφτίζει λείψανα και αντικείμενα «ιερά» και «θαυματουργά», χωρίς ποτέ να παρουσιάζει αποδείξεις της προέλευσής τους ή αποδεδειγμένα θαύματά τους. Φροντίζει όμως να τα περιβάλλει με αόριστες ιστορίες και παραδόσεις για θαυματουργές εμφανίσεις και παρεμβάσεις, θαυματουργικές ιάσεις και βοήθειες, αλλά και θαυματουργές τιμωρίες κακόβουλων. Ευφάνταστες, αναξιόπιστες διηγήσεις, γίνονται δεκτές χωρίς δεύτερη σκέψη από τον διψασμένο για θαύματα πιστό.

Θυμάμαι όσο ακόμη πίστευα, να βλέπω κάποια «θαύματα» στο YouTube. Οι «πύρινες γλώσσες» στον ναό της Αναστάσεως το Πάσχα στα θολά βίντεο της εποχής, ήταν εμφανώς αντανακλάσεις φώτων στον φακό της κάμερας και άλλες τεχνικές ατέλειες. Η «ακαΐα» του «Αγίου Φωτός» δεν φαινόταν να αποδεικνύεται από λαμπάδες που κουνούσαν ασταμάτητα κάτω από χέρια και πρόσωπα. Προσωπικά θεωρούσα ότι ο συντάκτης ίσως υπερέβαλε λίγο. Αν είδε κάποιο ιερό φως, αυτό δεν είχε καταγραφεί στην κάμερα. Αν υπήρχε ακαΐα, θα μπορούσε να κρατήσει ακίνητο το χέρι του πέντε δέκα δευτερόλεπτα πάνω από τις φλόγες και να το αποδείξει μια και καλή. Στα σχόλια υπήρχαν εκατοντάδες άνθρωποι που επιβεβαίωναν ότι βλέπουν το θαύμα, κάποιοι ότι το έζησαν και από κοντά. Κανένας όμως δεν το κατέγραψε ποτέ πειστικά. Αυτό δεν με εμπόδιζε να πιστεύω στο θαύμα. Μάλλον όσοι το ζούσαν, δεν το κατέγραφαν από «φόβο Θεού».
Πολύ αργότερα, την εποχή που έψαχνα αποδείξεις για τα ορθόδοξα θαύματα και κατέληξα άθεος, είδα μεταξύ άλλων και το «θαύμα της αναστροφής των υδάτων του Ιορδάνη». Στα βίντεο συνήθως ακούγονται και φωνές, «κοίτα, τα νερά πηγαίνουν πίσω», ενώ στα σχόλια δεκάδες πιστοί το επιβεβαιώνουν. Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά βέβαια, δεν προκύπτει τίποτε τέτοιο. Τα νερά είναι ταραγμένα κυρίως από τους ανθρώπους που βρίσκονται μέσα, αλλά κανείς δεν ρίχνει για παράδειγμα λουλούδια, ώστε να φανεί προς τα πού κινείται και πότε αντιστρέφεται η ροή του ποταμού. Εξάλλου, ένα τέτοιο φαινόμενο θα είχε καταγραφεί, παρατηρηθεί και ερευνηθεί ως αδύνατο, αφού μιλάμε ουσιαστικά για τοπική αντιστροφή της βαρύτητας στο νερό ενός ποταμού μετά από συγκεκριμένη τελετή ιερέων, κάθε χρόνο. Αυτή τη φορά ο ορθολογισμός νίκησε την τυφλή πίστη μου. Ο κόσμος έβλεπε αυτό που ήθελε να πιστέψει.

Δεν υπάρχει καμία ξεκάθαρη καταγραφή ή απόδειξη κάποιου θαύματος, ειδικά των «επαναλαμβανόμενων» κάθε χρόνο. Παρά τα χιλιάδες θαυματουργά κειμήλια, λείψανα, εικόνες, παπούτσια και ζώνες, κανένα θαύμα δεν έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα επειδή δεν εξηγείται ιατρικά, ή παραβίασε τους φυσικούς νόμους.
Δισεκατομμύρια πιστοί κάθε θρησκείας προσκυνούν ιερά κειμήλια και επισκέπτονται ιερούς τόπους, χωρίς να ευλογούνται με καμία βελτίωση στη ζωή τους. Κανένας τους δεν βλέπει κάποια μεταφυσική, ανεξήγητη αλλαγή, κάποια χειροπιαστή θεϊκή παρέμβαση. Αν βελτιωθει απρόσμενα η υγεία τους, αν κερδίσουν το λαχείο, είναι πάντα στα πλαίσια του στατιστικά πιθανού. Δισεκατομμύρια άλλοι, όχι μόνο δεν ευλογούνται, αλλά υποφέρουν. Το ίδιο συμβαίνει βέβαια σε όλους, θρήσκους ή άθεους, σε όλο τον κόσμο. Ποτέ όμως δεν συμβαίνει σε έναν πιστό κάποιο πραγματικό θαύμα, όπως το να ξαναφυτρώσει το μάτι του. Κι όμως, η θρησκεία έχει πείσει τους πιστούς ότι κάθε βελτίωση στη ζωή τους οφείλεται σε αυτήν, και κάθε κακό που τους συμβαίνει είναι δίκαιη θεϊκή δοκιμασία, τιμωρία ή παρέμβαση του «Κακού». Ότι σημεία, οστά και υλικά αντικείμενα λειτουργούν ως «φορείς» και θαυματουργά μέσα εκδήλωσης κάποιου άυλου θεού, που αν και παντοδύναμος, πανάγαθος πανταχού παρών και παντογνώστης, φέρεται ευνοϊκότερα αν ο πιστός σπεύσει να δείξει εκεί την λατρεία του.

Προφανώς, ο καθένας είναι ελεύθερος να αντλεί δύναμη από όπου νομίζει. Είναι λάθος και επικίνδυνο όμως να βάζει τη ζωή του και τη ζωή των άλλων σε κίνδυνο, επειδή θεωρεί ότι έχει θεϊκή βοήθεια, λόγω της πίστης στον σταυρό ή το φυλαχτό που φοράει. Το λάδι από τα Ιεροσόλυμα δεν αντικαθιστά τον γιατρό. Το προσκύνημα δεν αντικαθιστά τα φάρμακα.

Θεωρώ επίσης ό,τι χειρότερο την εκμετάλλευση του πόνου και αγωνίας του πιστού όταν ως λύσεις του προβάλλονται ιεροί τόποι, αγιασμένα οστά, μήλα και ζώνες γονιμότητας. Τα προβλήματα της πραγματικότητας αντιμετωπίζονται με την κατανόησή τους, την λογική, την επιστήμη, την ιατρική. Όχι με τη λατρεία σε μυστικιστικά αντικείμενα ή με συγκινητικά προσκυνήματα «αγιασμένων» αντικειμένων και τόπων.

Παραπομπές:

Εικόνα: Το χέρι του Μεγάλου Βασιλείου. Πηγή https://www.artforum.com/print/202006/celeste-olalquiaga-on-the-value-of-relics-83283

[1] Άφιξη της Αγίας Ζώνης στον Πειραιά, με τιμές αρχηγού κράτους
https://cyprustimes.com/ellada/peiraias-me-times-archigoy-kratoys-i-afixi-agias-zonis-tis-panagias-apo-moni-vatopaidioy/

[2] Ουρές πιστών για την Αγία Ζώνη
https://www.protothema.gr/greece/article/1305632/megales-oures-piston-gia-na-proskunisoun-tin-agia-zoni-ston-agio-nikolao-tou-peiraia/

[3] Η Αγία Ζώνη στο Τζάνειο Νοσοκομείο
https://www.romfea.gr/diafora/53298-sto-tzaneio-nosokomeio-i-agia-zoni-foto

[4] Η Αγία Ζώνη στο Νοσοκομείο Μεταξά

https://www.dogma.gr/genika/i-agia-zoni-sto-nosokomeio-metaksa-se-klima-katanyksis-i-proskynisi-foto/161204/

[5] Η Αγία Ζώνη της Παναγίας και πως έφθασε στο Άγιον Όρος

https://inpip.gr/%CE%B7-%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CE%B6%CF%8E%CE%BD%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CF%89%CF%82-%CE%AD%CF%86%CE%B8%CE%B1%CF%83%CE%B5/

[6] Πηδάλιον

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B7%CE%B4%CE%AC%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%BD

[7] Δεν διαπίστωσε θαύμα η Μητρόπολη Λεμεσού
https://ikivotos.gr/post/1471/den-diapistwnei-thayma-h-mhtropolh-lemesoy-sthn-eikona-toy-agioy-gewrgioy

Το κέντρο του κόσμου

 Πριν λίγο καιρό είδα ένα ντοκιμαντέρ για έναν χιμπατζή, από την ώρα της γέννησής ως τον θάνατό του, του σε κάποιο δάσος. Σκεφτόμουν βλέποντας τον κύκλο της ζωής και την πορεία του στην κοινωνία της ομάδας, ότι όπως όλα τα ζώα, το συμπαθέστατο πλάσμα ζει όλη του τη ζωή στο εδώ και το τώρα. Δεν αναρωτιέται τι συνέβαινε σε εκείνα τα δέντρα πριν γεννηθεί, δεν το απασχολεί ποιος και πώς θα ζήσει εκεί μετά τον θάνατό του, δεν διανοείται καν ότι κάποτε θα πεθάνει. Όσο υπάρχει τροφή και ασφάλεια, δεν το απασχολεί τι γίνεται στο απέναντι δάσος, τι υπάρχει πέρα από το ποτάμι.

Απ’ όσο γνωρίζουμε, μόνο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται, καταγράφει και αναλύει το παρελθόν. Μόνο ο άνθρωπος αγωνιά, επενδύει και προσπαθεί να εξασφαλίσει το μέλλον. Μόνο ο άνθρωπος εγκαταλείπει την ασφάλειά του για να εξερευνήσει το άγνωστο για να ικανοποιήσει την περιέργειά του, να μάθει, να γνωρίσει, να βιώσει.
Ο λόγος και στη συνέχεια η γραφή, επέτρεψαν τη μετάδοση των γνώσεων από γενιά σε γενιά. Η τυπογραφία, η αλληλογραφία, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, το ίντερνετ, έκαναν ευκολότερα διαθέσιμη τόσο την πληροφορία όσο και την ανταλλαγή απόψεων και ιδεών. Ο άνθρωπος έχει πλέον άπλετη πρόσβαση στη γνώση.
Με δεδομένα όλα αυτά, ομολογώ ότι αρχικά είδα τον νεαρό χιμπατζή του ντοκιμαντέρ λίγο υπεροπτικά. Μου φαινόταν πολύ κοντόφθαλμη η θεώρηση του κόσμου από την πλευρά του. Φαντάσου να ζεις μια ολόκληρη ζωή περιορισμένος στο εγώ σου και στον μικρόκοσμό σου. Τα φτωχά τα ζώα, πόσο ανεπαρκώς αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα.
Λίγες μέρες πριν όμως, διαβάζοντας έναν διάλογο ανθρώπων από διάφορες θρησκείες, χώρες και κουλτούρες, συνειδητοποίησα ότι αναλογικά και βάσει των δυνατοτήτων μας, οι άνθρωποι είμαστε ίσως πιο ανόητοι και κοντόφθαλμοι από τα συμπαθέστατα «ξαδέλφια» μας. Γνωρίζουμε όχι απλώς τι υπάρχει στο «διπλανό δάσος», αλλά σε όλο τον πλανήτη, το ηλιακό μας σύστημα, ως ένα βαθμό στο σύμπαν. Ξέρουμε ότι είμαστε περαστικοί, και ότι κάποτε θα πεθάνουμε αφήνοντας πίσω μας τα πάντα. Κι όμως, είμαστε τόσο προσκολλημένοι στο εγώ μας, που αδιαφορούμε αν κάνουμε κακό στους άλλους. Τόσο εξαρτημένοι από το εδώ μας, που θέλουμε και τη γη που πατάει ο διπλανός μας. Τόσο καθηλωμένοι στο τώρα μας, που αδιαφορούμε για το αύριο, το δικό μας και των άλλων.
Αναπόφευκτα, βλέποντας τον κόσμο μέσα από τα μάτια και τον εγκέφαλο που εδρεύουν στο κεφάλι μας, θεωρούμε πως το κέντρο του κόσμου είμαστε εμείς. Δεν συνειδητοποιούμε εύκολα ότι είμαστε απλώς το κέντρο του δικού μας κόσμου σε ένα αχανές σύμπαν. Δυσκολευόμαστε να συλλάβουμε ότι ο κόσμος υπήρξε και πολύ πριν από εμάς. Δεν θέλουμε να δεχθούμε ότι το σύμπαν θα συνεχίσει να υπάρχει για πολύ καιρό αφού σταματήσουμε εμείς να το αντιλαμβανόμαστε.
Η ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει τη θνητότητά του είναι ευχή και κατάρα. Ευχή γιατί μπορεί να τον κινητοποιήσει να ζήσει και να αφήσει έργο, κάτι καλό πριν πεθάνει. Κατάρα γιατί είναι ευκολότερο και προτιμότερο να ζει χωρίς να αγωνιά πότε θα πεθάνει, και τι θα συμβεί αφού πεθάνει. Το βαθιά εντυπωμένο ένστικτο της επιβίωσης δυσφορεί με την προοπτική της οριστικής ανυπαρξίας, παραβλέποντας ότι το «εγώ» μας εντελώς απροβλημάτιστα, δεν υπήρχε για δισεκατομμύρια χρόνια πριν γεννηθούμε.  Προκειμένου να καθησυχαστεί, ο ατελής εγκέφαλός μας κατασκευάζει, δέχεται και πιστεύει καθησυχαστικές ιστορίες για ζωή μετά θάνατον, προγονικά πνεύματα, αιωνιότητα, θεότητες. Κάπου εκεί, έρχονται οι οργανωμένες θρησκείες να σου παρουσιάζουν ένα αφήγημα, από παρηγορητικό έως «υπέροχο», αν ακολουθήσεις το δόγμα τους. Βελτιωμένες μετεμψυχώσεις, γεύματα στη Βαλχάλα, παρθένες, ο Παράδεισος της αιώνιας χαράς. Εγγυημένη «καλή ζωή μετά θάνατον». Ονειρεμένες υποσχέσεις.

Οι θρησκείες συνήθως συστήνονται με το χαμογελαστό τους προσωπείο, κρύβοντας το πραγματικό, σκοτεινό τους πρόσωπο. Εκτός από το πολλά υποσχόμενο καρότο, κάθε θρησκεία έχει κι ένα πολύ επώδυνο μαστίγιο: Πρέπει να ακολουθήσεις «σωστά» το εκάστοτε δόγμα. Αν δεν το κάνεις, σε περιμένουν πολύ άσχημα πράγματα. Κακές μετεμψυχώσεις, μεταφορική και κυριολεκτική Κόλαση, αιώνια βασανιστήρια, μια αιωνιότητα «μακριά από τον Θεό», ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Οπότε, θα αναρωτηθεί κανείς, γιατί να επιλέξει να πιστέψει σε μια θρησκεία, όταν αυτή τον απειλεί με αιώνια τιμωρία σε περίπτωση που ξεφύγει από τις επιταγές της;

Ο πιστός συνήθως ακολουθεί από παιδί τη θρησκεία των γονέων, του περιβάλλοντος που μεγάλωσε. Ακόμη όμως κι αν την ενστερνιστεί αργότερα, αυτό που υπερισχύει στο μυαλό κάθε πιστού, ένθερμου ή χλιαρού, νεοφώτιστου ή κατηχημένου από παιδί, είναι η ελπίδα. Η ελπίδα ότι δεν είναι μόνος και θνητός. Η ελπίδα ότι όταν πεθάνει, θα πάει στα Ηλύσια Πεδία, στον Παράδεισο. Η ελπίδα της εξασφάλισης ενός προσωπικού, αιώνιου καλύτερου «αύριο». Προσωπικά αδυνατώ να καταλάβω πώς μπορεί κανείς να πιστεύει ότι θα είναι αιώνια και παραδείσια ευτυχισμένος όταν ξέρει ότι αγαπημένοι του άνθρωποι θα είναι αιώνια δυστυχισμένοι σε κάποιου είδους κόλαση.  Ο πιστός όμως βασίζεται πάντα στα όμορφα κομμάτια της εκάστοτε θρησκείας, παραβλέπει τα στραβά της και βρίσκει απαντήσεις για κάθε αντίφαση, κακό ή ανακρίβεια του δόγματός του. Εξ’ άλλου είναι σίγουρος ότι ευλογήθηκε να γεννηθεί τη σωστή χρονική στιγμή στο σωστό «δάσος», ώστε να γνωρίσει τη μοναδική σωστή θρησκεία και να σωθεί. Πιστεύει ειλικρινά ότι ο δημιουργός του αχανούς αυτού σύμπαντος, είναι εδώ για να δώσει αιώνια χαρά στο εγώ του, και να καταδικάσει αιώνια τους «άπιστους». Ότι κάποιος πανάγαθος αλλά και πάνσοφος θεός δημιούργησε τους ανθρώπους ξέροντας εκ των προτέρων ότι μεγάλο ποσοστό των ψυχών θα ήταν αιώνια καταδικασμένο. Ο πιστός θεωρεί ότι «το τέλος» των πάντων είναι κοντά. Βλέπει παντού σημεία των «έσχατων καιρών». Δεν θέλει να δεχθεί ότι το κάθε «εγώ» είναι μια ασήμαντη κουκίδα σκεπτόμενης ύλης σε μια ασήμαντη στιγμή του χρόνου. Ότι δεν είμαστε σε καμία περίπτωση το κέντρο του κόσμου, ούτε ως άτομα, ούτε ως είδος. Ότι σε κοσμική κλίμακα ακόμη κι αν είχαμε «αιώνιες ψυχές», θα ήταν τόσο ασήμαντες σε μεγεθος, αξία και ποσότητα, που δεν θα είχε κανένα νόημα να μάχονται γι’ αυτές θεοί και δαίμονες.
Στο σύμπαν υπάρχουν γύρω στα δύο τρισεκατομμύρια γαλαξίες [1], με περίπου 100 δισεκατομμύρια άστρα ο καθένας [2]. Τα νούμερα είναι ασύλληπτα. Παράλληλα, τα 192 χιλιάδες περίπου χρόνια που υπάρχει ο homo sapiens, εκτιμάται ότι έχουν γεννηθεί γύρω στα 109 δισεκατομμύρια άνθρωποι [3]. Πολύ μικρό ποσοστό τους πίστευε και πιστεύει σε κάποια από τις τρέχουσες θρησκείες των τελευταίων 2.500 ετών. Όλοι τους όμως ήταν και είναι σίγουροι ότι το αχανές σύμπαν δημιουργήθηκε προκειμένου να γεννηθεί και να σωθεί η ψυχή τους, στον ασήμαντο πλανήτη μας, στο μικροσκοπικό «δάσος» μας.
Κάποιοι άνθρωποι αρνούνται να διανοηθούν ότι σε αυτό το «δάσος» θα ζήσουν πολλά ακόμη όντα μετά από εκείνους, αν δεν το κάψουν πρόωρα κάποιοι κοντόφθαλμοι, εγωιστές και «ανώτεροι» homo sapiens, που δεν θελουν να δουν πέρα από «το κλαδί» πάνω στο οποίο κάθονται, νιώθοντας ότι είναι το κέντρο του κόσμου. 
 

Παραπομπές:

[1] Πόσοι γαλαξίες υπάρχουν;

https://bigthink.com/starts-with-a-bang/how-many-galaxies/
[2] Πόσα άστρα υπάρχουν στο σύμπαν;
https://www.livescience.com/56634-how-many-stars-are-in-the-universe.html
[3] Πόσοι άνθρωποι έχουν γεννηθεί συνολικά; https://www.weforum.org/agenda/2022/04/quantifying-human-existence/

Άνιση μάχη

 Λίγο μετά την εφηβεία μαζί με τις πρώτες κοινωνικές ανησυχίες, άρχισα να παρατηρώ ένα στενάχωρο μοτίβο σε τραγούδια, ποιήματα, διηγήματα, ταινίες, καλλιτεχνικά έργα. Kατακραυγή των κακώς κειμένων της κοινωνίας, απαισιοδοξία για το μέλλον, δυστοπίες, δραματικά συμπεράσματα. «Ματαιότης ματαιοτήτων». Όπως ανακάλυψα αργότερα από πρώτο χέρι, ο πόνος είναι δημιουργικότερος καλλιτεχνικά απ’ ότι η χαρά και «πουλάει» περισσότερο. Πέρα από τα δράματα και τις υπερβολές όμως, όλες αυτές οι φωνές έχουν δίκιο κατά βάθος. Η πραγματικότητα είναι άδικη, η κοινωνίες έχουν προβλήματα πολλές φορές σοβαρά, οι άνθρωποι κάνουν ανοησίες ταλαιπωρώντας τον εαυτό τους, τους άλλους ή και τα δύο, υπάρχει πόνος, δυστυχία, αδικία, κακοποίηση.

Στον αντίποδα περιβαλλοντικοί ακτιβιστές, φιλάνθρωποι, κοινωνικές κουζίνες και ιατρεία, ιατρικές και ανθρωπιστικές αποστολές, φιλόζωοι, άνθρωποι με ευαισθησίες παλεύουν να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους σε μια άνιση μάχη. Μακροπρόθεσμα, οι προσπάθειές τους φαίνονται να μην έχουν καμία σημασία. Τα προβλήματα μπαλώνονται συνεχώς, αλλά διαιωνίζονται ή αργούν πολύ να λυθούν. Ο αγώνας φαίνεται όχι μόνο άνισος, αλλά και μάταιος. Πώς να αδιαφορήσεις μπροστά σε όλα αυτά; Πώς να κοιμάσαι ήσυχος;

Παράλληλα με τα υπαρκτά προβλήματα της ανθρωπότητας, στην αρχή μέσω περιοδικών γεμάτων αστήρικτες ανοησίες «κράχτες» στα εξώφυλλά τους, και μετά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα με το ίντερνετ, διαδόθηκαν ανόητες απόψεις και «αλήθειες» που χωρίς αυτά τα μέσα θα παρέμεναν στα καφενεία της γειτονιάς, περίγελος των υπολοίπων. Αυτό έκανε την πραγματικότητα ακόμη πιο σκοτεινή. Κοσμοθεωρίες απύθμενης ανοησίας, άγνοιας και άρνησης της πραγματικότητας, συνωμοσιολογίες, τρομολαγνεία και τρομοκρατία.

Πώς να αδιαφορήσει κανείς και γι’ αυτά; Ειδικά όταν η παραπληροφόρηση γίνεται επικίνδυνη για την υγεία. Το να θεωρείς ότι «μας ψεκάζουνε» και να το αντιμετωπίζεις με «νεφοδιαλυτές οργόνης», είναι για γέλια. Όταν όμως θεωρείς τους γιατρούς συνωμότες, την επιστήμη πλάνη του εξαπωδώ και τα ματζούνια αποτελεσματικότερα από τα φάρμακα, το αστείο τελειώνει.
Προσπαθώντας να εξηγήσει κανείς τα προφανή, όπως για παράδειγμα γιατί δεν μπορεί ένα εμβόλιο να είναι μαγνητικό, καταλαβαίνει ότι είναι αδύνατο να τα βάλει με την ανθρώπινη ανοησία. Επιχειρήματα, εξηγήσεις, αναλύσεις, πειράματα, εικόνες, παραπομπές σε έγκυρες πηγές, όλα μάταια απέναντι σε ανθρώπους που απαντούν «αυτή είναι η γνώμη σου (πρόβατο)», στηλώνουν τα πόδια ενάντια στη λογική και συνεχίζουν την -πολλές φορές επικίνδυνη- παράλογη πορεία τους. Κι όσο εσύ αγωνιάς για το μέλλον των συγγενών, των φίλων, της κοινωνίας και της ανθρωπότητας όλης, αυτοί κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου θεωρώντας ότι σε αντίθεση με τα «κορόιδα» και τα «θύματα του συστήματος» αυτοί κάνουν το σωστό. Αυτοί ξέρουν καλύτερα από τους πουλημένους και κακόβουλους ειδικούς.

Η αγωνία για την κοινωνία, για τον κόσμο, μπορεί να οδηγήσει κάποιον σε μεγάλη στεναχώρια και ταραχή. Έχω περάσει κι εγώ πολλές άυπνες νύχτες προσπαθώντας να φανταστώ «οριστικές λύσεις» για προβλήματα που ταλαιπωρούν αιώνες την ανθρωπότητα όπως ο πόλεμος, η πείνα, οι ασθένειες, η δυστυχία, η ανοησία. Με βασάνιζαν για χρόνια δυσοίωνες εικόνες του μέλλοντος. Προσπαθώντας να τις αναλύσω λογικά για να τις διαψεύσω, κατέληγα συνήθως αντ’ αυτού σε όλο και πιο σκοτεινά σενάρια. Όσο σκάβεις, τόσο βαθύτερα πας και τόσο λιγότερο φως βλέπεις. Φαύλος κύκλος.

Πολύ ξαφνικά ένα απόγευμα ηρέμησα, όταν μια σειρά συλλογισμών με οδήγησε σε μια στιγμή «εύρηκα»: Υπάρχουν προβλήματα που δεν μπορούμε να λύσουμε. Αυτό δεν πρέπει να μας καταβάλει, ή να μας αδρανοποιεί. Προφανώς, δεν μπορούμε να βοηθήσουμε και να «σώσουμε» όλο τον κόσμο. Ούτε μπορούμε να μεταδώσουμε την προοπτική μας από τη μια στιγμή στην άλλη σε όλη την κοινωνία, όσο καλή και ωφέλιμη κι αν είναι αυτή η προοπτική. Η κοινωνική αδράνεια είναι τεράστια και αυτορυθμιζόμενη. Όσων ανθρώπων και να επηρεάσουμε θετικά τον τρόπο σκέψης, θα υπάρχουν πάντα κάποιοι που θα κάνουν το κακό. Η συμπεριφορά, η νοοτροπία, δεν επιβάλλονται. Και η εντροπία είναι πολύ μεγαλύτερη από την «τάξη» που προλαβαίνουμε να φέρουμε στον κόσμο. Ακόμη και οι νόμοι της φυσικής, είναι εναντίον μας.
Αντί όμως να αναμασούμε προβλήματα, καλύτερα να αναζητούμε λύσεις.

Συμβαίνουν πράγματα που δεν μπορούμε ούτε να προβλέψουμε, ούτε να ελέγξουμε το πότε, το αν και το πώς θα συμβούν. Οι δυνατότητές μας έχουν όρια. Η ανησυχία για θέματα που δεν είναι υπό τον έλεγχό μας, μόνο προσθέτει προβλήματα. Γεμίζει το μυαλό με δυσάρεστες σκέψεις, χαλώντας την ψυχολογία μας και εμποδίζοντας άλλους, χρησιμότερους συλλογισμούς. Δεν μπορείς να εξαλείψεις τις δυσοίωνες σκέψεις υπεραναλύοντάς τες. Η συνεχής ενασχόληση τους δίνει δύναμη, υπόσταση. Είναι ενοχλητικές αλλά και ασήμαντες, σαν πετραδάκι στο παπούτσι. Δεν τις αντιμετωπίζεις με επιχειρήματα Τις «αδειάζεις».  Απλώς, τις αποφεύγεις. «Τις απομακρύνεις απαλά», συνιστά η σύζυγός μου, «τις απομακρύνεις βιαίως, τις αντικαθιστάς, τραγουδάς Μητροπάνο ή Iron Maiden αν χρειαστεί» προτείνω πιο βάρβαρα εγώ. Δεν έχει νόημα να αναλύεις και να σκέφτεσαι κάτι που δεν μπορείς να επιλύσεις. Ακόμη χειρότερα, δεν έχει κανένα νόημα να βασανίζεις τον εαυτό σου με σκοτεινά σενάρια για το μέλλον. Ναι, η ανθρωπότητα είναι προβληματική, οι άνθρωποι σε μεγάλο βαθμό ανόητοι. Ναι, υπάρχει πολύς πόνος και δυστυχία. Ναι, ο αγώνας είναι άνισος. Αυτή είναι η φύση των πραγμάτων όμως αυτή τη στιγμή, και δεν μπορεί να αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη.

Δεν πειράζει που δεν μπορούμε να τα καλύψουμε όλα, επειδή ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ να τα καλύψουμε όλα. Για να έχουμε διάθεση και κουράγιο να συνεχίσουμε να προσπαθούμε για το καλό, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν πειράζει που η μάχη είναι άνιση και ο πόλεμος δεν κερδίζεται. Επειδή κάθε άνθρωπος που ανακουφίζουμε, κάθε πόνος που εξαλείφουμε, κάθε ζώο που ταΐζουμε, φυτό που ποτίζουμε, είναι ένα ζωντανό πλάσμα που νιώθει καλύτερα, έστω και για λίγο, έστω και μια φορά. Τα δυο σκουπίδια που μαζεύουμε, εξασφαλίζουν έστω και λίγη λιγότερη ρύπανση, έστω και λίγα περισσότερα υγιή ψάρια, έστω και λίγο καθαρότερο νερό, παραλία, περιβάλλον. Κι αν αισθανόμαστε βασανιστικα άσχημα για κάτι, δεν είναι καθόλου κακό να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό.

Η πορεία προς ένα καλύτερο μέλλον για την ανθρωπότητα δεν είναι «κατοστάρι» που θα κρατήσει μερικά χρόνια για να φτάσουμε νικητές «αύριο» σε μια ιδανική κοινωνία. Είναι υπερμαραθώνιος που ξεκίνησε χιλιάδες χρόνια πριν, και απ’ ότι φαίνεται θα κρατήσει πολύ ακόμη, αν σκεφτεί κανείς ότι ως είδος σκοτωνόμαστε ακόμη μεταξύ μας για ασήμαντες αφορμές. Δεν έχει νόημα να στεναχωριόμαστε και να αγωνιούμε για την αργή εξέλιξή μας. Μόνο να βάζουμε το λιθαράκι μας στο λιθόστρωτο που βαδίζει η ανθρωπότητα και να ρίχνουμε κι εμείς λίγο φως στο σκοτάδι της. 

Roger Waters - Each small candle
https://www.youtube.com/watch?v=cqmwvBGk5I0
Not the torturer will scare me

Nor the body's final fall

Nor the barrels of death's rifles

Nor the shadows on the wall

Nor the night when to the ground

The last dim star of pain, is hurled

But the blind indifference

Of a merciless, unfeeling world

Lying in the burnt out shell

Of some Albanian farm

An old Babushka

Holds a crying baby in her arms

A soldier from the other side

A man of heart and pride

Breaks ranks, lays down his rifle

To kneel by her side

He gives her water

Binds her wounds

And calms the crying child

A touch gives absolution then

Across the great divide

He picks his way back through the broken

China of her life

And there at the curb

The samaritan Serb turns and waves ... goodbye

And each small candle

Lights a corner of the dark

Each small candle

Lights a corner of the dark

Each small candle lights a corner of the dark

When the wheel of pain stops turning

And the branding iron stops burning

When the children can be children

When the desperados weaken

When the tide rolls into greet them

And the natural law of science

Greets the humble and the mighty

And the billion candles burning

Lights the dark side of every human mind

Each small candle

Each small candle (repeated)

Each small candles lights the dark side of every human mind

And each small candle

Lights a corner of the dark

Το πρόβλημα του "κακού"

 Γιατί μας συμβαίνουν κακά πράγματα; Γιατί συμβαίνουν φριχτά πράγματα σε καλούς ανθρώπους; Η σύντομη απάντησή είναι, «Γιατί όχι;»

Η έννοιες του καλού και του κακού είναι επινοήσεις της ζωής, των έμβιων όντων. Συνήθως χαρακτηρίζουμε κάτι κακό όταν βλάπτει, κάνει επώδυνη ή δυσκολεύει τη ζωή κάποιου ζωντανού όντος, ειδικά των ανθρώπων και ιδιαίτερα των γνωστών μας. Δεν θεωρούμε καλό ή κακό το ότι ήλιοι καταπίνουν πλανήτες, μαύρες τρύπες καταπίνουν ήλιους και γενικά συμβαίνουν γιγαντιαίες συμπαντικές «καταστροφές». Όσο δεν μας επηρεάζουν, τα φυσικά φαινόμενα είναι απλώς ουδέτερα γεγονότα.

Ιστορικά, η εκάστοτε κοινωνία καθορίζει τι θεωρεί καλό και τι κακό και υπάρχει τεράστια διαφοροποίηση τόσο στον χώρο όσο και στον χρόνο. Οι περισσότερες κοινωνίες βέβαια εμπεριέχουν κάποια βασικά σημεία απαραίτητα για την ύπαρξη και την λειτουργία τους, όπως ο σεβασμός στη ζωή και την περιουσία του συνανθρώπου, απομονώνοντας τους παραβάτες και διαμορφώνοντας τους σχετικούς νόμους, άγραφους και γραπτούς. Το ίδιο βέβαια βλέπουμε να συμβαίνει και στα ζώα. Και μάλιστα -προφανώς- όσο πιο πολύπλοκος ο εγκέφαλος τόσο περιπλέκονται οι κοινωνικές δομές και οι κανόνες τους.

 Ο χαρακτηρισμός μιας κατάστασης ως καλή ή κακή, εξαρτάται και από την προοπτική του εκάστοτε παρατηρητή. Για μια αρκούδα και τα αρκουδάκια της, ο θάνατος των ψαριών σημαίνει θρεπτική τροφή. Για τα ψάρια όμως και τα αυγά που κουβαλούν, είναι το τέλος. Η σύλληψη ενός κακοποιού είναι καλή για την κοινωνία, κακή για τον ίδιο. Η βροχή είναι καλή για τον γεωργό, ό,τι χειρότερο για τον ξενοδόχο. Ποιού κλάδου τις προσευχές από τους δύο  θα πραγματοποιούσε ένας θεός, αν υπήρχε; Πώς θα αποφάσιζε δίκαια ποιος θα καταστραφεί; Πολύνεκρες φυσικές καταστροφές δείχνουν ότι αν υπάρχει θεός, όχι μόνο δεν επεμβαίνει αλλά ούτε καν προστατεύει από φυσικά φαινόμενα.

Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τρεις μεγάλες «πηγές» κακών:

1. Τυχαίοι και απρόβλεπτοι παράγοντες. Ατυχήματα, ασθένειες, κακές συγκυρίες.

2. Φυσικά φαινόμενα και καταστροφές. Σεισμοί, τσουνάμι, ηφαίστεια, κεραυνοί, πλημμύρες, χιονοστιβάδες.

3. Το κακό που κάνει το ένα ον στο άλλο.

Για την πρώτη πηγή κακών, μπορούμε μόνο να προσέχουμε όσο γίνεται. Βέβαια, όσο προστατευμένη ζωή κι αν ζούμε, κάποιες ατυχίες θα μας συμβούν. Ζούμε ελπίζοντας εμείς και οι οικείοι μας να μην ανήκουμε σε κάποια κακή στατιστική.
Ένας πανάγαθος Θεός, θα μπορούσε τουλάχιστον να αποτρέψει την ύπαρξη ασθενειών, ειδικά αυτών που σκοτώνουν βασανιστικά. Μια βόλτα όμως στα ογκολογικά νοσοκομεία, ειδικά παίδων, μαρτυρά δυστυχώς το αντίθετο. Καμία παρέμβαση.
Όσον αφορά τη δεύτερη πηγή κακών, τα φυσικά φαινόμενα είναι συνήθως απρόβλεπτα και πολλές φορές αναπόφευκτα. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι και πάλι καθαρά θέμα τύχης. Να μην βρεθούμε στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή. Να μην είμαστε κάτω από το δέντρο που θα χτυπήσει ο κεραυνός, μέσα σε ασταθές κτίριο όταν γίνει σεισμός, για ψάρεμα με βαρκούλα σε απρόσμενο μπουρίνι με ανεμοστρόβιλο.
Θα περίμενε κανείς ότι ένας πανάγαθος Θεός θα προστάτευε τουλάχιστον τους πιστούς του έστω και «αθόρυβα», από κάποια φυσικά φαινόμενα. Αντιθέτως όμως, γεγονότα όπως ο σεισμός και το τσουνάμι του 1755 στη Λισαβόνα τη μέρα των Αγίων Πάντων που σκότωσε χιλιάδες πιστούς μέσα στις εκκλησίες [1], δείχνουν το αντίθετο. Καμία παρέμβαση.
Στην τριτη πηγή, αν εξαιρέσουμε το απαραίτητο «κακό» του θανάτου άλλων όντων ως τροφή, μιλάμε για το κακό από πρόθεση. Και συνήθως για το κακό που προκαλείται από ανθρώπους, γιατί τα ζώα δεν πειράζουν εύκολα το ένα το άλλο χωρίς λόγο. Τι ωθεί τον άνθρωπο να βλάπτει τους συνανθρώπους του και τη φύση; Γιατί δεν μπορούμε να συμβιώσουμε όλοι ειρηνικά;
Νομίζω ότι όλα ξεκινούν από το βαθύτατο ένστικτο της επιβίωσης. Το DNA μας θέλει να ζήσουμε κατ’ αρχάς εμείς και οι απόγονοί μας. Η ζωή μας βασίζεται στην κατανάλωση άλλων μορφών ζωής. Δεν φωτοσυνθέτουμε σαν τα φυτά, «τρεφόμενοι» με ήλιο και ενώσεις από το χώμα γύρω από τα πόδια μας. Η τροφή δεν μας είναι πάντα διαθέσιμη, και μάλιστα σε αφθονία. Και σε μια ανταγωνιστική κοινωνία, «καλύτερα να σε φοβούνται παρά να σε λυπούνται». Δεν πρέπει ούτε να είσαι, ούτε να δείχνεις αδύναμος.
Ειδικά λοιπόν από τη στιγμή που ο άνθρωπος σταμάτησε να συλλέγει καθημερινά την τροφή του και άρχισε να καλλιεργεί τη γη και να εκτρέφει ζώα, συνειδητοποίησε ότι συσσωρεύοντας «περιουσία» και αποκτώντας εξουσία, μπορεί να εξασφαλίσει τροφή για πολλές μέρες, για τον ίδιο και τους οικείους του. Και για να συμβούν αυτά χωρίς πολύ κόπο, έπρεπε να καρπωθεί τον κόπο κάποιου άλλου, να επικρατήσει, να εξαπατήσει, να εκμηδενίσει. Είτε επιβάλλοντας τη δύναμή του, είτε παρανομώντας, είτε ως «άρχοντας», είτε ως ιερατείο ή μάγος της φυλής.  Οπότε κάποιοι, είτε από έλλειψη ενσυναίσθησης, είτε δικαιολογώντας τις πράξεις τους, είτε κρυβόμενοι πίσω από κάποια ιδεολογία, αφήνονται στα κατώτερα ένστικτά τους και βλάπτουν τον συνάνθρωπό τους για να ωφεληθούν οι ίδιοι. Εξαπατούν, δολοφονούν, καταστρέφουν το περιβάλλον προκειμένου να αποκτήσουν αυτό που θέλουν. Ή κάνουν κακό, κακοποιούν συνανθρώπους τους, απλώς και μόνο για να νιώσουν ισχυροί. Και καμία ανώτερη δύναμη δεν προστατεύει κανέναν.
Ένας πιστός θα πει ότι ο πανάγαθος Θεός, απλώς «μας αφήνει να ασκούμε την ελεύθερή μας βούληση». Πάντα του θύτη και ποτέ του θύματος, βέβαια. Και βάσει των φτωχών προδιαγραφών μας, που ο ίδιος αποφάσισε όταν μας έφτιαξε. Αν ήμαστε δημιουργήματα κάποιας ανώτερης δύναμης, η κακία μας είναι κατασκευαστικό λάθος.

Μπροστά στο κακό, οι θρησκείες έρχονται να νουθετήσουν τους κακούς και να παρηγορήσουν τους πονεμένους, απειλώντας με τιμωρίες τους πρώτους και υποσχόμενες ανταμοιβές μετά θάνατον στους δεύτερους. Το παράδοξο βέβαια είναι ότι ταυτόχρονα, ένα δόγμα μπορεί να δικαιολογήσει τις χειρότερες πράξεις. Δουλεία, περιφρόνηση των γυναικών, κακοποίηση των ομοφυλόφιλων, γενοκτονίες αλλόφυλων, όλα δικαιολογημένα και προτεινόμενα ως θεάρεστα, από «ιερά» βιβλία.

Θα περίμενε κανείς ότι σε χώρες με υψηλά ποσοστά θρησκευομένων, οι φυλακές θα ήταν άδειες. Συνήθως συμβαίνει το αντίθετο. Η πίστη ότι μπορεί «να μπει ο διάβολος μέσα σου» και να κάνεις κακό, άρα δεν φταις εσύ, αλλά και η προοπτική της εξομολόγησης, της ειλικρινούς μετάνοιας και της συγχώρεσης, ανοίγει το παραθυράκι για κακές συμπεριφορές. Κάνεις το κακό, αδικείς ή βλάπτεις τον συνάνθρωπο και μετά μετανοείς ειλικρινέστατα, και υπόσχεσαι ενώπιον του Θεού να μην το ξανακάνεις. Αλλά δυστυχώς, τελικά σε παρασύρει «ο εξαπωδώ». Ξανά και ξανά. Την ίδια ώρα κανείς δε προστατεύει εκ των άνωθεν τον ανυποψίαστο και καλόπιστο πιστό, που μπορεί να πέσει θύμα οποιουδήποτε επιτήδειου ή κακόβουλου. Το θέμα δεν είναι ότι πηγαίνει με τον σταυρό στο χέρι. Το θέμα είναι ότι πηγαίνει σαν πρόβατο στη σφαγή, θεωρώντας ότι τον προστατεύει ο Θεός.

Οι άνθρωποι εκτιμούν ιδιαίτερα την δικαιοσύνη, επειδη είναι σημαντική για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας και καλύπτει το «περί δικαίου» αίσθημά τους. Αν κάποιος βλάψει τον συνάνθρωπο, υπάρχουν οι ανάλογες ποινές, προκειμένου να δικαιωθεί ο αδικημένος και να τιμωρηθεί ο δράστης. Επίσης, η απειλή της τιμωρίας δρα ως ένα βαθμό αποτρεπτικά. Τα ποινικά και δικαστικά συστήματα είναι από τις πολυπλοκότερες δομές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και όσο είναι ανθρωπιστικά, δημοκρατικά και ειλικρινή και όχι θεοκρατικά, δικτατορικά και διεφθαρμένα, αποδεικνύονται πιο δίκαια, πιο αποτελεσματικά και πιο άμεσα στην απόδοση δικαιοσύνης από οποιονδήποτε θεό.

Η φύση όμως ακολουθεί τους φυσικούς νόμους και τίποτε άλλο. Δεν υπάρχει κάποια συμπαντική νόηση που επιβάλλει μια συνολική ή τελική «δικαιοσύνη», γιατί για το σύμπαν δεν υφίσταται αυτή η έννοια. Δεν τίθεται θέμα δίκαιου ή άδικου. Τα πράγματα απλώς συμβαίνουν. Και όσα διαδραματίζονται στη Γη μεταξύ των ανθρώπων, σε κοσμική κλίμακα είναι απολύτως ασήμαντα. Ένας δικτάτορας μπορεί να βασανίζει ένα έθνος, εκατομμύρια αθώοι άνθρωποι να πεθάνουν από πυρηνική βόμβα, ένας ηγέτης να πατήσει το κουμπί και να εξαφανίσει κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη μας, για πάντα. Και καμία κοσμική δικαιοσύνη δεν πρόκειται να αποδοθεί. Κανένας ανώτερος παρατηρητής δεν θα ασχοληθεί. Η παρουσία μας ως οντότητες στον χώρο και τον χρόνο του σύμπαντος, είναι ακατάληπτα μηδαμινή. Είμαστε μικρότεροι από άτομα άνθρακα σ’ έναν κόκκο άμμου στον βυθό του Ατλαντικού, και ζούμε 80-100 χρόνια, σ’ ένα σύμπαν που «ξεκίνησε» πριν 14 δισεκατομμύρια χρόνια και θα διαρκέσει απ’ ότι εκτιμάται αρκετές εκατοντάδες δισεκατομμύρια χρόνια ακόμη.

Το ανθρώπινο κακό δεν προέρχεται από δαίμονες, σατανάδες, πνεύματα, κακό φενγκ σούι και λάθος ωροσκόπο. Προέρχεται από τον εγωισμό, την αδιαφορία, τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, τις ιδεολογίες, τα δόγματα. Η κακία μας, δεν είναι παρά η προτίμηση να ακολουθήσουμε έναν εύκολο και ανέντιμο δρόμο. Η απόδοση των λαθών και της κακίας μας σε μεταφυσικούς παράγοντες, μπορεί να είναι βολική για τη συνείδησή μας, δεν είναι όμως καθόλου ειλικρινής. 

Αν θέλουμε να περιορίσουμε και να εξαλείψουμε την ανθρώπινη κακία, πρέπει να καταλάβουμε και να διδάξουμε πόσο λίγα μας χωρίζουν και πόσα πολλά μας ενώνουν ως ανθρώπινο είδος. Να σεβαστούμε τους φυσικούς ρυθμούς του πλανήτη μας, προκειμένου να επιβιώσουμε όλοι για όσο περισσότερο γίνεται. Η ζωή μας είναι σύντομη, και πρέπει να αναγνωρίζουμε την υπόσταση, τις αδυναμίες και τη διαφορετικότητα των άλλων, να μαθαίνουμε, να εξελισσόμαστε. Το κακό είναι πολλές φορές μια εύκολη, αλλά πάντα μια λάθος λύση.
Για μια ακόμη φορά, η απάντηση στα ανθρώπινα «πάθη» είναι η κατανόηση, η αλληλεγγύη, ο ανθρωπισμός, η ενσυναίσθηση, η απόκτηση ορθής γνώσης, με λίγα λόγια η παιδεία.

Παραπομπές:
[1] Σεισμός και τσουνάμι στη Λισαβόνα το 1755 https://www.mixanitouxronou.gr/o-fonikos-sismos-ke-to-tsounami-ipsous-20-metron-pou-isopedose-tin-lisavona-o-vasilias-sothike-kata-tichi-alla-apo-tote-emene-se-skini-pos-i-katastrofi-epirease-ton-diafotismo-ke-tin-antisismiki-ar/