Χάνοντας τον Θεό...: Ιερά προσκυνήματα

Πριν από λίγες μέρες έφτασε στον Πειραιά η «Αγία Ζώνη της Παναγίας» με σκάφος του Λιμενικού και τιμές αρχηγού κράτους [1]. Εκτός από την εικοσιτετράωρη έκθεσή της σε ναό για αρκετές μέρες με τον κόσμο να περιμένει ώρες για να την ασπαστεί [2], η «Αγία Ζώνη» μεταφέρθηκε να ευλογήσει και δυο νοσοκομεία, το ένα αντικαρκινικό [3] [4].

Θα είχε ενδιαφέρον να ήξερε κανείς τα έσοδα των εμπλεκομένων στην έκθεση της ζώνης, έστω από το ελάχιστο κερί που άναψε ο κάθε πιστός. Θα είχε ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον να δει κανείς τα στατιστικά στοιχεία των δύο νοσοκομείων. Αυξήθηκε απότομα ο αριθμός των πιστών που θεραπεύτηκαν; Υπήρξαν θαυματουργές ιάσεις ανίατων περιστατικών;

Αυτό όμως που μου έκανε αμέσως εντύπωση όταν άκουσα για τη ζώνη καθώς δεν είχα ασχοληθεί ξανά με το εν λόγω «κειμήλιο», ήταν ο ισχυρισμός ότι πρόκειται για ζώνη από τρίχες καμήλας, που είχε φτιάξει με τα χέρια της η Παναγία, θάφτηκε με αυτήν, αλλά την έδωσε η ίδια τελικά στον Θωμά με θαυματουργό τρόπο, «τη στιγμή της μεταστάσεώς της»[5]. Η ιστορία έχει κι άλλους εξωφρενικούς ισχυρισμούς, αλλά κανένας πιστός δεν φαίνεται να ενοχλείται από το βασικότερο πρόβλημα. Αυτό της αυθεντικότητας. Πώς γνωρίζουμε ότι αυτή η ζώνη είναι πραγματικά 2.000 ετών και ανήκε στο συγκεκριμένο πρόσωπο που ίσως να μην υπήρξε καν; Σε ποιο σημείο της Αγίας Γραφής αναφέρεται αυτή η ιστορία;
Ομολογώ ότι όσο πίστευα, ούτε εγώ είχα αναρωτηθεί ποτέ για παρόμοια θέματα. Πώς ήξερα ότι τα οστά Αγίων που προσκυνούσα, ήταν των συγκεκριμένων ανθρώπων; Πώς ήξερα ότι η Αγία Ελένη βρήκε όντως τον τάφο και τον σταυρό του Χριστού, εκατοντάδες χρόνια μετά τη σταύρωση; Πώς ήξερε εκείνη πού να ψάξει; Γιατί να ταφεί και ο σταυρός του μαρτυρίου μαζί με τον καταδικασμένο σε σταύρωση;
Θεωρούσα δεδομένη την εγκυρότητα των Γραφών, την θεοπνευστία στις ερμηνείες των «πατέρων» και προπάντων, τα πιστεύω των γονέων και του περίγυρού μου. Θυμάμαι πριν χρονια σε αντίστοιχο προσκύνημα λειψάνων κάποιου Αγίου, να σταματάω κι εγώ νύχτα στην εκκλησία για να ανάψω ένα κερί, και να αγοράζω κομποσχοίνια και θυμιάματα από πάγκο μοναχών έξω από τον ναό. Θυμιάματα με ειδικότητες. Άλλο για το μάτι, άλλο για τη γλωσσοφαγιά, άλλο για τις πονηρές σκέψεις. Δεν αμφισβήτησα στιγμή ούτε την αξιοπιστία της προέλευσής τους, ούτε την ιερότητά των λειψάνων, ούτε την αποτελεσματικότητα των θυμιαμάτων. Δεν αμφέβαλα στιγμή για το μύρο που ανέβλυζαν τα οστά. Εξάλλου, κάθε αμφισβήτηση θα με έκανε άπιστο Θωμά, θα ήταν πειρασμός του Πονηρού, οπότε αν το μυαλό παρεξέκλινε ποτέ προς τα εκεί, η ενοχή και ο φόβος το μάζευαν αμέσως. Οι θρησκείες βρίσκουν πάντα έξυπνους τρόπους να κρατάνε τους πιστούς δεμένους σ’ αυτές. Απειλές, φόβους, ενοχές, ευτελισμό της κριτικής σκέψης. Υπάρχουν πάντα απαντήσεις τύπου, «σε πειράζει ο σατανάς και τα σκέφτεσαι αυτά», «το γνωρίζουμε κατά παράδοσιν», «σύμφωνα με τον τάδε θεόπτη ιεράρχη/πατέρα/Άγιο/γέροντα που το είδε σε όνειρο/όραμα», «η εκκλησία έχει κι άλλα θεόπνευστα βιβλία με κανόνες και εξηγήσεις, όπως το Πηδάλιον [6]», «αυτά είναι υψηλή θεολογία, δεν γνωρίζεις αρκετά για να τα καταλάβεις».

Ακόμη όμως και αν κάποιος, πιστός ή μη, θελήσει κάποιου είδους αποδείξεις για την αυθεντικότητα και την αγιότητα κάποιου «προσκυνήματος», θα πέσει σε τοίχο.

Η θρησκεία φροντίζει είτε να μην επιτρέπει την έρευνα, είτε να εξηγεί ότι ο εκάστοτε θεός δεν δοκιμάζεται και η παρουσία του δεν εκβιάζεται, ακυρώνοντας οποιοδήποτε πραγματικό πείραμα, είτε απλώς να επιμένει σε αναπόδεικτους ισχυρισμούς. Όταν κάπου δακρύζει ή αιμορραγεί μια εικόνα, δεν σπεύδουν χημικοί και γιατροί να την ελέγξουν επιστημονικά, αλλά ιεράρχες να την ελέγξουν πνευματικά και να αποφανθούν αν υπάρχει ή όχι θαύμα [7].
Έτσι, κανένα «ιερό κειμήλιο» δεν περνά από μικροσκόπιο, εξέταση δειγμάτων ή ραδιοχρονολόγηση. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν πλαστό. Κανένα λείψανο δεν περνά από τεστ DNA. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν εκτός τόπου και χρόνου. Μύρο, δάκρυα και αίματα, δεν φτάνουν ποτέ σε μικροβιολογικό ή χημικο εργαστήριο για να ελεγχθεί η σύσταση και προέλευσή τους. Ίσως επειδή θα αποδεικνυόταν ότι πρόκειται απλώς κοινά αρωματικά έλαια, νερό και βυσσινάδα αντίστοιχα.
Αντιθέτως, κάθε θρησκεία βαφτίζει λείψανα και αντικείμενα «ιερά» και «θαυματουργά», χωρίς ποτέ να παρουσιάζει αποδείξεις της προέλευσής τους ή αποδεδειγμένα θαύματά τους. Φροντίζει όμως να τα περιβάλλει με αόριστες ιστορίες και παραδόσεις για θαυματουργές εμφανίσεις και παρεμβάσεις, θαυματουργικές ιάσεις και βοήθειες, αλλά και θαυματουργές τιμωρίες κακόβουλων. Ευφάνταστες, αναξιόπιστες διηγήσεις, γίνονται δεκτές χωρίς δεύτερη σκέψη από τον διψασμένο για θαύματα πιστό.

Θυμάμαι όσο ακόμη πίστευα, να βλέπω κάποια «θαύματα» στο YouTube. Οι «πύρινες γλώσσες» στον ναό της Αναστάσεως το Πάσχα στα θολά βίντεο της εποχής, ήταν εμφανώς αντανακλάσεις φώτων στον φακό της κάμερας και άλλες τεχνικές ατέλειες. Η «ακαΐα» του «Αγίου Φωτός» δεν φαινόταν να αποδεικνύεται από λαμπάδες που κουνούσαν ασταμάτητα κάτω από χέρια και πρόσωπα. Προσωπικά θεωρούσα ότι ο συντάκτης ίσως υπερέβαλε λίγο. Αν είδε κάποιο ιερό φως, αυτό δεν είχε καταγραφεί στην κάμερα. Αν υπήρχε ακαΐα, θα μπορούσε να κρατήσει ακίνητο το χέρι του πέντε δέκα δευτερόλεπτα πάνω από τις φλόγες και να το αποδείξει μια και καλή. Στα σχόλια υπήρχαν εκατοντάδες άνθρωποι που επιβεβαίωναν ότι βλέπουν το θαύμα, κάποιοι ότι το έζησαν και από κοντά. Κανένας όμως δεν το κατέγραψε ποτέ πειστικά. Αυτό δεν με εμπόδιζε να πιστεύω στο θαύμα. Μάλλον όσοι το ζούσαν, δεν το κατέγραφαν από «φόβο Θεού».
Πολύ αργότερα, την εποχή που έψαχνα αποδείξεις για τα ορθόδοξα θαύματα και κατέληξα άθεος, είδα μεταξύ άλλων και το «θαύμα της αναστροφής των υδάτων του Ιορδάνη». Στα βίντεο συνήθως ακούγονται και φωνές, «κοίτα, τα νερά πηγαίνουν πίσω», ενώ στα σχόλια δεκάδες πιστοί το επιβεβαιώνουν. Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά βέβαια, δεν προκύπτει τίποτε τέτοιο. Τα νερά είναι ταραγμένα κυρίως από τους ανθρώπους που βρίσκονται μέσα, αλλά κανείς δεν ρίχνει για παράδειγμα λουλούδια, ώστε να φανεί προς τα πού κινείται και πότε αντιστρέφεται η ροή του ποταμού. Εξάλλου, ένα τέτοιο φαινόμενο θα είχε καταγραφεί, παρατηρηθεί και ερευνηθεί ως αδύνατο, αφού μιλάμε ουσιαστικά για τοπική αντιστροφή της βαρύτητας στο νερό ενός ποταμού μετά από συγκεκριμένη τελετή ιερέων, κάθε χρόνο. Αυτή τη φορά ο ορθολογισμός νίκησε την τυφλή πίστη μου. Ο κόσμος έβλεπε αυτό που ήθελε να πιστέψει.

Δεν υπάρχει καμία ξεκάθαρη καταγραφή ή απόδειξη κάποιου θαύματος, ειδικά των «επαναλαμβανόμενων» κάθε χρόνο. Παρά τα χιλιάδες θαυματουργά κειμήλια, λείψανα, εικόνες, παπούτσια και ζώνες, κανένα θαύμα δεν έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα επειδή δεν εξηγείται ιατρικά, ή παραβίασε τους φυσικούς νόμους.
Δισεκατομμύρια πιστοί κάθε θρησκείας προσκυνούν ιερά κειμήλια και επισκέπτονται ιερούς τόπους, χωρίς να ευλογούνται με καμία βελτίωση στη ζωή τους. Κανένας τους δεν βλέπει κάποια μεταφυσική, ανεξήγητη αλλαγή, κάποια χειροπιαστή θεϊκή παρέμβαση. Αν βελτιωθει απρόσμενα η υγεία τους, αν κερδίσουν το λαχείο, είναι πάντα στα πλαίσια του στατιστικά πιθανού. Δισεκατομμύρια άλλοι, όχι μόνο δεν ευλογούνται, αλλά υποφέρουν. Το ίδιο συμβαίνει βέβαια σε όλους, θρήσκους ή άθεους, σε όλο τον κόσμο. Ποτέ όμως δεν συμβαίνει σε έναν πιστό κάποιο πραγματικό θαύμα, όπως το να ξαναφυτρώσει το μάτι του. Κι όμως, η θρησκεία έχει πείσει τους πιστούς ότι κάθε βελτίωση στη ζωή τους οφείλεται σε αυτήν, και κάθε κακό που τους συμβαίνει είναι δίκαιη θεϊκή δοκιμασία, τιμωρία ή παρέμβαση του «Κακού». Ότι σημεία, οστά και υλικά αντικείμενα λειτουργούν ως «φορείς» και θαυματουργά μέσα εκδήλωσης κάποιου άυλου θεού, που αν και παντοδύναμος, πανάγαθος πανταχού παρών και παντογνώστης, φέρεται ευνοϊκότερα αν ο πιστός σπεύσει να δείξει εκεί την λατρεία του.

Προφανώς, ο καθένας είναι ελεύθερος να αντλεί δύναμη από όπου νομίζει. Είναι λάθος και επικίνδυνο όμως να βάζει τη ζωή του και τη ζωή των άλλων σε κίνδυνο, επειδή θεωρεί ότι έχει θεϊκή βοήθεια, λόγω της πίστης στον σταυρό ή το φυλαχτό που φοράει. Το λάδι από τα Ιεροσόλυμα δεν αντικαθιστά τον γιατρό. Το προσκύνημα δεν αντικαθιστά τα φάρμακα.

Θεωρώ επίσης ό,τι χειρότερο την εκμετάλλευση του πόνου και αγωνίας του πιστού όταν ως λύσεις του προβάλλονται ιεροί τόποι, αγιασμένα οστά, μήλα και ζώνες γονιμότητας. Τα προβλήματα της πραγματικότητας αντιμετωπίζονται με την κατανόησή τους, την λογική, την επιστήμη, την ιατρική. Όχι με τη λατρεία σε μυστικιστικά αντικείμενα ή με συγκινητικά προσκυνήματα «αγιασμένων» αντικειμένων και τόπων.