Αν ρωτήσεις τον πιστό οποιασδήποτε θρησκείας, θα σου πει ότι η πίστη του τον κάνει καλύτερο άνθρωπο, του δίνει κουράγιο, έχει γενικά θετικές επιπτώσεις στη ζωή του. Όπως οι αθλητικές ομάδες ή τα πολιτικά κόμματα, του δίνει την αίσθηση ενότητας, σύμπνοιας, ομόνοιας. Και όπως οι ομάδες και τα κόμματα, η θρησκεία του είναι συνήθως ίδια με των γονιών του ή του περίγυρού του και τον κάνει να διαχωρίζει αυτόματα όσους δεν ανήκουν σε αυτήν ως «αντιπάλους».
Πολλοί «επώνυμοι» πιστοί προβάλλονται παραδειγματικά ως καλά παιδιά. Τραγουδιστές, ηθοποιοί, πολιτικοί. Και όντως με την πρώτη ματιά νομίζεις πως βλέπεις ανθρώπους γεμάτους καλοσύνη. Όταν όμως θιχτεί ένα θέμα που έρχεται σε αντίθεση με την πίστη τους, η καλοσύνη μετατρέπεται στη στιγμή σε απίστευτο συντηρητισμό και στενοκεφαλιά. Χλευάζουν τους άθεους, περιφρονούν τους ομοφυλόφιλους, υποτιμούν και μισούν τους αλλόθρησκους, γίνονται αυταρχικοί και φαλλοκράτες με τις γυναίκες, υποστηρίζουν ανεδαφικές, αντιεπιστημονικές και επικίνδυνες θέσεις.
Η πίστη έχει αρνητικές συνέπειες, που δεν είναι πάντα άμεσα ορατές, ή παραβλέπονται από τους πιστούς ως «σπάνιες εξαιρέσεις». Προφανώς όσα περιγράφω παρακάτω δεν είναι χαρακτηριστικά όλων των πιστών. Όταν όμως ακολουθείς ένα θρησκευτικό δόγμα, εύκολα μπορεί να σου συμβεί κάτι από τα ακόλουθα:
1. «Άνοιγμα του παραθύρου» στο μεταφυσικό και φοβίες.
Από τη στιγμή που κάποιος πιστεύει σε κάποια ανώτερη και αόρατη δύναμη, είναι εύκολο να πιστέψει σε περισσότερες. Εξ’ ορισμού, μαζί με τον θεό πιστεύει και στον διάβολο, τον αντίπαλό του. Σε ακάθαρτα πνεύματα και δαιμόνια. Σε φαντάσματα και πνεύματα νεκρών που περιφέρονται στη Γη, καλικάντζαρους που πριονίζουν το δέντρο της ζωής. Ο δρόμος είναι ανοιχτός για νεράιδες, ξωτικά, στοιχειωμένα σπίτια. Η θρησκεία «προσφέρει προστασία» από φανταστικές απειλές που δημιουργεί η ίδια και που δεν θα περνούσαν ποτέ από το μυαλό του ανθρώπου αν δεν πίστευε σε αυτήν. Ιδιαίτερα ως παιδιά αλλά και αφού ενηλικιωθούν, οι πιστοί δύσκολα ξεπερνούν τον φόβο των κακών πνευμάτων που καιροφυλακτούν στο σκοτάδι για να τους βλάψουν σωματικά και πνευματικά.
Πολλοί πιστεύουν στα ζώδια. Ακούν με προσοχή το διάβασμα του καφέ τους, ή διαβάζουν οι ίδιοι τον καφέ, πιστεύουν στο κακό μάτι, ξεματιάζουν. Συμβουλεύονται ονειροκρίτες, πιστεύουν στα προφητικά όνειρα. Θεωρούν ότι οι χαρτομάντεις κάνουν όντως προβλέψεις, έστω και με την βοήθεια δαιμονίων. Καλούν τηλεοπτικές και τηλεφωνικές χαρτορίχτρες για να μάθουν το μέλλον τους. Κάποιοι φοβούνται ότι τους έχουν κάνει μάγια, ή καταφεύγουν οι ίδιοι σε «μάγους», ειδικά για ερωτικά ζητήματα. Η ζωή τους γίνεται έρμαιο αόρατων και ανύπαρκτων δυνάμεων, που μέσα στο μυαλό τους αποκτούν υπόσταση και δύναμη. Επιτήδειοι τους πουλανε κυριολεκτικά προστασία, με κεριά, φυλαχτά, τελετές και ξόρκια που δεν κάνουν απολύτως τίποτε.
2. Καταστολή της κριτικής σκέψης.
Όταν πιστεύεις στον θεό θεωρώντας την ύπαρξή του «υπέρλογη», είναι εύκολο να δεχθείς άκριτα οτιδήποτε, ειδικά όταν προέρχεται από θρησκευτικές πηγές. Θεωρείς την «αυθεντία» του ιεροκύρηκα δεδομένη και οποιαδήποτε διαφορετική άποψη εκ του πονηρού. Δεν είναι τυχαίο που τις περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας τις διαδίδουν και τις υποστηρίζουν πιστοί. «Το barcode περιέχει το 666». «Τα εμβόλια είναι σφράγισμα του αντίχριστου». «Το 5G είναι του σατανά». Η πίστη προηγείται της λογικής, και αν η λογική προκαλεί προβλήματα στην πίστη, παραγκωνίζεται με εκφράσεις τύπου, «δεν κάθομαι να τα ψάχνω αυτά, με μπερδεύουν και μου θολώνουν την πίστη». Ακόμη κι αν ένας πιστός είναι εξαιρετικός επιστήμονας, όταν πρέπει να επιλέξει μεταξύ δεδομένων και πίστης, θα διαλέξει τη δεύτερη και θα ισχυριστεί ότι «η Θεία Κοινωνία δεν μεταδίδει ασθένειες», ή ότι «όποιος πίνει νερό από τον Γάγγη θεραπεύεται». Κι αν παρθούν δείγματα και βρεθούν μολυσμένα, ο πιστός θα σου πει πως ο Θεός κρύβεται, επειδή αν αποδειχθεί η ύπαρξή του θα παραβιάσει την ελεύθερη βούλησή μας να πιστέψουμε ή όχι σ’ αυτόν. Κι αν ρωτήσεις γιατί εμφανίζεται σε κάποιους αλλά όχι σε όλους, θα σου απαντήσουν είτε «αυτός είναι φωτισμένος θεόπτης», είτε «άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου», είτε «δεν ήταν θεϊκή παρουσία αλλά δαιμονική, ο Πονηρός τον πειράζει». Ο πιστός εφευρίσκει ή τροφοδοτείται με απαντήσεις συμβατές με το δόγμα του αλλά ασύμβατες με τη πραγματικότητα. Αρκεί να του φαίνονται επαρκώς αληθοφανείς ώστε να καλύπτουν την πίστη του.
3. Έλλειψη ενδιαφέροντος για βαθύτερη γνώση.
Θυμάμαι πως όσο πίστευα στον Θεό, κάποια γνωστικά πεδία μου φαίνονταν άνευ σημασίας. Η ρήση «ο Θεός τα πάντα εν σοφία εποίησε» κάλυπτε πολλές απορίες, πριν καν αυτές δημιουργηθούν. Πώς εμφανίστηκε η ζωή; Ο Θεός τη δημιούργησε. Πώς εξελίχθηκε η ζωή από μονοκύτταρη σε πολυκύτταρη; Ο Θεός το φρόντισε. Πώς συνέβη το Big Bang; Ο Θεός το προκάλεσε. Πώς υποχώρησε από μόνος του ένας καρκίνος; Ο Θεός δίνει, ο Θεός παίρνει και παιδεύει όποιον αγαπάει. Αρκετοί πιστοί ακόμη και σήμερα θα σου πουν, «ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο, δεν είναι αποτέλεσμα εξέλιξης». «Δες πόσο κατάλληλο είναι το σύμπαν για τη δημιουργία ζωής». «Κοίτα πόσο τέλεια είναι φτιαγμένο το ανθρώπινο σώμα».
Όταν έχεις την εύκολη απάντηση «ο Θεός το έκανε», δεν χρειάζεται να ψάξεις παραπέρα. Αρνείσαι να δεις τις αποδείξεις των κοινών προγόνων όλων των ζωντανών οργανισμών, παραβλέπεις ότι το σύμπαν είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου ακατάλληλο και εχθρικό για τη ζωή, αγνοείς ότι ο άνθρωπος (και όχι μόνο) έχει τραγικές δομικές ατέλειες που αποκλείεται να έκανε οποιοσδήποτε σχεδιαστής. Οι θρησκείες δεν ενθαρρύνουν την ενασχόληση με τα «κοσμικά δρώμενα» και τη γνώση. Η προτροπή τους, όχι τυχαία, είναι να πιστεύεις βαθιά, να προσεύχεσαι αδιαλείπτως, και να μελετάς τις γραφές τους. Τίποτε από αυτά όμως δεν βοηθά στην κατανόηση του κόσμου, της φύσης, της πραγματικότητας. Εξάλλου, ο μεγαλύτερος ίσως εχθρός της πίστης είναι η γνώση.
4. Ενοχές και τύψεις.
Προφανώς, όταν βλάψεις κάποιον, είναι έντιμο να νιώσεις ενοχές για τις πράξεις σου, και ακόμη πιο έντιμο να του ζητήσεις συγνώμη, να τον αποζημιώσεις αν γίνεται και να μην τις επαναλάβεις. Οι περισσότερες θρησκείες όμως επιβάλλουν πρακτικά αδύνατους κανόνες για πράγματα που δεν βλάπτουν ούτε τον πιστό, ούτε τους γύρω του. Αναπόφευκτα, ο πιστός θα «αμαρτήσει» και θα νιώσει υπόλογος γι’ αυτό. Όταν μάλιστα το δόγμα θεωρεί τον πιστό εξ ορισμού «πεπτωκότα», τον κάνει να αισθάνεται ένοχος και μόνο που υπάρχει, ασήμαντος, ανεπαρκής. Ο θεός ανέχεται τις αμαρτίες του και την αναξιότητά του, και αυτός πρέπει να του ζητά συνεχώς συγνώμη, ακόμη και για απολύτως φυσικά πράγματα. Αν έχει σαρκικές επιθυμίες, θεωρεί ότι φταίει η αδυναμία του να αποκρούσει τα πονηρά πνεύματα. Αν είναι ομοφυλόφιλος, νιώθει ένοχος για την ίδια του τη φύση και προσπαθεί να πάει ενάντιά της. Αν η ζωή του δεν πηγαίνει καλά, θεωρεί ότι «για να του γύρισε ο θεός την πλάτη» φταίει αυτός και οι πράξεις του. Φτάνει σε σημείο να αυτοτιμωρείται και να αυτομαστιγώνεται, πολλές φορές κυριολεκτικά.
5. Λάθος αποφάσεις και επιλογές ζωής.
Ο χριστιανισμός απαγορεύει τις προγαμιαίες σχέσεις. Επίσης, «Ούς ο Θεός συνέζευξεν, άνθρωπος μη χωριζέτω». Παρόμοια προσέγγιση έχουν και άλλες θρησκείες. Έτσι, ο πιστός καλείται να πάρει μια απόφαση ζωής όπως ο γάμος χωρίς καμία προηγούμενη εμπειρία. Αν καταλάβει ότι έκανε λάθος, η θρησκεία του ακόμη και αν δέχεται το διαζύγιο, θα το αποδοκιμάσει και θα προσπαθήσει να το αποτρέψει. Ασύμβατοι άνθρωποι, «καλά παιδιά από θεοσεβούμενες οικογένειες», σμίγουν πολλές φορές από συνοικέσιο, και είτε υποφέρουν και οι δύο, είτε ο ένας, που τελικά ανέχεται τον άλλον. Λόγω θρησκείας βέβαια, συνήθως υποτάσσεται η γυναίκα αφού έχει διδαχθεί ότι ο άνδρας είναι η κεφαλή του σπιτιού. Πολλές φορές υποφέρουν και τα παιδιά τους, που γεννιούνται και μεγαλώνουν σε ένα αυστηρό, τοξικό, συχνά φονταμενταλιστικό περιβάλλον που τους επιβάλλει σκληρούς και άδικους κανόνες. Κάτω από αυτή την πίεση κάποια παιδιά επαναστατούν, παίρνοντας λανθασμένες αποφάσεις από αντίδραση. Κάποια άλλα μεγαλώνουν και γίνονται τα ίδια δογματικοί δυνάστες σαν τους γονείς τους, αν όχι χειρότεροι.
Για κάποια δόγματα η χρήση του προφυλακτικού απαγορεύεται. Η συνουσία γίνεται μόνο για αναπαραγωγή. Πολλοί θεωρούν ότι τα παιδιά τα στέλνει ο Θεός. Παρακινημένοι από το «αυξάνεστε και πληθύνεστε», και το «όπως τα πτηνά του ουρανού, θα σας θρέψει ο επουράνιος Πατέρας», άνθρωποι χωρίς οικονομική δυνατότητα κάνουν πολλά παιδιά, αφού «ήταν θέλημα Θεού» και «έχει ο Θεός». Δυστυχώς όμως πολλές φορές δεν έχουν οι ίδιοι, και δεν υπάρχει τίποτε «θεάρεστο» στο να μεγαλώνεις επτά στερημένα παιδιά, αντί για ένα ευτυχισμένο. Σύμφωνα με τη θρησκεία, η ψυχή μπαίνει στο σώμα με τη σύλληψη. Οπότε, αν κάποια πιστή μείνει έγκυος εκτός γάμου, είναι ακατάλληλη για μητέρα, κινδυνεύει να πεθάνει κατά την κύηση ή ξέρει ότι το παιδί θα έχει γενετικό πρόβλημα, το δόγμα λέει ότι πρέπει να το γεννήσει έστω κι αν αυτό καταλήξει σε ίδρυμα, μεγαλώσει σε προβληματική οικογένεια, έχει προβλήματα υγείας ή θέτει σε κίνδυνο τη ζωή της μητέρας του.
Προσπαθώντας να ακολουθήσουν το δόγμα τους, ομοφυλόφιλοι κλείνονται μια ζωή σε μοναστήρια, ή αποφεύγουν τις σαρκικές επαφές προσπαθώντας να καταστείλουν τη φύση τους. Παντρεύονται και καταπιέζονται προσπαθώντας «να μπουν στον ίσιο δρόμο».
Καλόπιστοι πιστοί χαρίζουν τις υπηρεσίες και τις περιουσίες τους στην εκκλησία τους, πέφτοντας θύματα εκμετάλλευσης με την υπόσχεση της θεϊκής ανταμοιβής. Άνθρωποι πεθαίνουν επειδή η μετάγγιση αίματος απαγορεύεται από τη θρησκεία τους για εντελώς αντιεπιστημονικούς λόγους. Ένα δόγμα γραμμένο από προνομιούχους άντρες εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια πριν, και ερμηνευμένο από τους διαδόχους τους κατά τα συμφέροντά τους, δεν μπορεί να είναι καλός οδηγός ζωής.
6. Εμμονές.
Συζητώντας με έναν «σωστό» πιστό, θα τον ακούσετε να επαναλαμβάνει συνεχώς, «έχει ο Θεός», «πρώτα ο Θεός», «Θεού θέλοντος», «δόξα τω Θεώ» και λοιπά. Όταν ένας μουσουλμάνος αναφέρει το όνομα του Μωάμεθ, συμπληρώνει πάντα, «ειρήνη και ευλογίες του Αλλάχ επ' αυτού» (Peace be upon him). Τα πάντα περνούν μέσα από το φίλτρο της πίστης και ερμηνεύονται ψυχαναγκαστικά μέσω αυτής. Είναι ο λόγος που κάνει δεκάδες ή και εκατοντάδες πιστούς να γράφουν εμμονικά «Αμήν», κάτω από δημοσιεύσεις θρησκευτικού περιεχομένου στο ίντερνετ. Κάποιοι «βάζουν μετάνοιες» ή μετρούν κομποσχοίνια κι αν δεν γονατίσουν αρκετά, αν ο σταυρός που έκαναν ήταν λίγο στραβός, αν ξεχάσουν μια ευχή, ξεκινούν ξανά από την αρχή για να «είναι σωστοί, αφού ο Θεός βλέπει». Άλλοι κάνουν ακραίες ή επικίνδυνες νηστείες. Ξυπνούν αξημέρωτα να προσευχηθούν. Σταυρώνουν κάθε μπουκιά πριν τη φάνε. Συμπεριφορές που η ψυχιατρική αντιμετωπίζει ως διαταραχές, θεωρούνται αξιέπαινες και παραδείγματα προς μίμηση για τις θρησκείες.
7. Αποκοινωνικοποίηση. Ζωή «σε γυάλα».
Αρκετοί πιστοί θεωρούν ότι η κοσμική ζωή είναι κακή επιρροή για την ψυχή τους. Κάποιοι δεν έχουν τηλεόραση σπίτι τους, άλλοι δεν συναναστρέφονται με κανέναν έξω από τον «κύκλο» τους. Σε ακραίες περιπτώσεις ζουν σε απομονωμένες κοινότητες, αποφεύγοντας κάθε περιττή επαφή με τον έξω κόσμο. Προφανώς, οι κοινωνίες έχουν τα προβλήματα τους, η τηλεόραση έχει και σκουπίδια, κάποιοι άνθρωποι είναι κακοί. Με τη σωστή παιδεία και την εμπειρία όμως, ο άνθρωπος μαθαίνει να επιλέγει παρέες, διασκέδαση, συντρόφους. Η απομόνωση δημιουργεί μια στρεβλή ή ωραιοποιημένη εικόνα της σκληρής πραγματικότητας. Ο «προστατευμένος» πιστός δυσκολεύεται να ξεχωρίσει τον καλοπροαίρετο από τον κακόβουλο. Η άγνοιά του, η κατευθυνόμενη, μονόπλευρη ενημέρωσή του από τους ιεροκύρηκες και τους ιεράρχες του, του μπορεί να του προκαλέσει σοβαρά προβλήματα, να τον βάλει σε κίνδυνο. Όταν ζεις σε κρυστάλλινο πύργο, κινδυνεύεις τόσο από τις πέτρες τις πραγματικότητας, όσο και από την εύθραυστη «φούσκα» που σε περιβάλλει.
8. Φρούδες ελπίδες. Ευσεβείς πόθοι.
Η αισιοδοξία είναι σίγουρα θετική στάση ζωής. Η ηθελημένη παράβλεψη της πραγματικότητας όμως, με την πίστη ότι «θα βοηθήσει ο θεός» μπορεί να γίνει επικίνδυνη. Το φουσκωμένο ποτάμι είναι αδιάβατο, όσες προσευχές κι αν κάνεις πριν περάσεις. Ένα δάνειο μπορεί να σε αφήσει άστεγο όταν δεν έχεις εξασφαλισμένα εισοδήματα, όσο ιερός κι αν είναι ο σκοπός που το πήρες. Τα φθαρμένα λάστιχα δεν θα σε κρατήσουν στον γλιστερό δρόμο, όσους σταυρούς κι αν κάνεις. Μια ασθένεια δεν θα θεραπευτεί μαγικά, όσο αγιασμό κι αν πιεις, όσες φορές κι αν κοινωνήσεις. Κανένας θεός δεν αλλάζει την πραγματικότητα για να καλύψει τα συμφέροντα και τις επιθυμίες μας. Κανένας θεός δεν σταμάτησε πολέμους και γενοκτονίες, ούτε γλίτωσε από τα βάσανα ή τον θάνατο τους πιστούς του. Η «σκληρή» πραγματικότητα τραβάει τον δρόμο της ανεπηρέαστη από τα θέλω και τις προσευχές στο μυαλό μας. Ο ρεαλισμός δεν είναι ευχάριστος. Αντιμετωπίζει όμως αποτελεσματικότερα τα προβλήματα από οποιαδήποτε επίκληση σε αόρατες δυνάμεις και οδηγεί σε αποφάσεις βάσει δεδομένων, και όχι βάσει της αναμονής ενός θαύματος.
9. Μισαλλοδοξία.
Αναφέρθηκα και στην αρχή στην αυτοματική απέχθεια πολλών πιστών για τους άθεους ή τους αλλόθρησκους. Άνθρωποι που δεν έχουν κανένα λόγο να έρχονται σε αντιπαλότητα, μισιούνται, πολλές φορές θανάσιμα, επειδή πιστεύουν σε διαφορετικούς θεούς. Πόλεμοι έγιναν και γίνονται, τροφοδοτούμενοι από την επιθυμία να εξαφανιστεί ή να αλλαξοπιστήσει κάθε αλλόθρησκος. Να επιβληθεί η εκάστοτε θεοκρατία. Εντονότατες διαμάχες όμως γίνονται μεταξύ ανθρώπων της ίδιας θρησκείας αλλά διαφορετικού δόγματος. Ας μη ξεχνάμε ότι ο θεός είναι προσωπικός, ασχολείται με τον καθένα ξεχωριστά. Για κάθε πιστό, ο δικός του τρόπος πίστης είναι ο σωστός. Δεν είναι τυχαία εξάλλου ούτε τα σχίσματα, ούτε οι εκατοντάδες παραλλαγές των θρησκειών. Δέκα πιστοί, δεκατέσσερις ερμηνείες των ιερών κειμένων.
Αντί για επίλογο, θα ήθελα να κλείσω με ένα ανέκδοτο που μου προκαλεί πικρό γέλιο επειδή αντικατοπτρίζει πολύ καλά την πραγματικότητα:
«Είδα κάποτε έναν τύπο σε μια γέφυρα, που ετοιμαζόταν να πηδήξει. Τον πλησίασα και του είπα:
-Μη το κάνεις!
-Θα το κάνω. Δεν με αγαπάει κανείς.
-Σε αγαπάει ο Θεός. Πιστεύεις στον Θεό;
-Ναι.
-Κι εγώ. Είσαι χριστιανός ή Εβραίος;
-Χριστιανός.
-Κι εγώ. προτεστάντης ή καθολικός;
-Προτεστάντης.
-Κι εγώ. ευαγγελικός ή βαπτιστής;
-Βαπτιστής.
-Κι εγώ. Του βορρά ή του νότου;
-Του βορρά.
-Κι εγώ. Συντηρητικός ή φιλελεύθερος;
-Συντηρητικός.
-Κι εγώ. Των Μεγάλων Λιμνών ή της Ανατολικής περιοχής;
-Των Μεγάλων Λιμνών.
-Κι εγώ. Του συμβουλίου του 1879 ή του συμβουλίου του 1912;
-Του 1912.
Μόλις το άκουσα φώναξα, “Πέθανε αιρετικέ!” και τον έσπρωξα απ’ τη γέφυρα».
