Μπροστά στον θάνατο

 «Τίποτε στη ζωή δεν είναι σίγουρο, εκτός από τους φόρους και τον θάνατο». «Η ζωή είναι μια θανάσιμη ασθένεια που αποκτούμε από την ώρα που γεννιόμαστε». «Δεν με φοβίζει ο θάνατος, επειδή όσο εγώ είμαι παρών, αυτός είναι απών. Κι όταν αυτός θα είναι παρών, εγώ θα είμαι απών».

Έχουν γραφτεί και ειπωθεί διάφορα σωστά, κυνικά, σκωπτικά, γλυκόπικρα αποφθέγματα για τον θάνατο. Όσο φιλοσοφημένα και να το δει κανείς όμως, ο θάνατος ενός κοντινού προσώπου είναι πάντα επώδυνος και η ιδέα του δικού μας θανάτου τρομακτική. Η ζωή είναι δημιουργία και αλληλεπίδραση. Έχει ενδιαφέρον. Με τους ανθρώπους γύρω μας δημιουργούμε ιστορία, ζούμε μαζί γεγονότα, συνεργαζόμαστε, ερωτευόμαστε, αγαπάμε, κάνουμε παιδιά, αφήνουμε αναμνήσεις. Αντιθέτως, ο θάνατος είναι αδράνεια και ανυπαρξία συνείδησης. Ένα σχεδόν ακατάληπτο τίποτε.

Είμαστε αρκετά έξυπνοι ως είδος ώστε να αντιλαμβανόμαστε την θνητότητά μας, αλλά όχι αρκετά «ώριμοι» ώστε να την αποδεχθούμε ως αναπόφευκτη και φυσική. Εξάλλου, η επιθυμία για ζωή είναι γραμμένη στο DNA μας. Μπροστά στον θάνατο αντιδρούμε με θυμό, φόβο, αντιτάσσουμε ευσεβείς πόθους και αστήρικτα πιστεύω, πιανόμαστε από κάθε απίθανη ελπίδα. Και αυτό είναι ένα βασικό πάτημα για τις περισσότερες θρησκείες. «Κάνε χωρίς δεύτερη σκέψη αυτό που σου ζητάμε στην εφήμερη και άνευ σημασίας ζωή σου, ώστε να ανταμειφθείς στην επόμενη αιώνια». Έτσι εξυπηρετούνται δυο στόχοι ταυτόχρονα. Από τη μια ο πιστός ακολουθεί τυφλά το δόγμα ελπίζοντας να βρεθεί μετά θάνατον στη Βαλχάλα, τα Ηλύσια Πεδία, τον Παράδεισο, με 72 παρθένες, σε μια καλύτερη μετεμψύχωση. Από την άλλη όταν χάνει κάποιον δικό του, μετριάζει ο πόνος του με την προσδοκία ότι θα τον ξανασυναντήσει μετά θάνατον ή/και ότι βρίσκεται πλέον σε ένα καλύτερο μέρος. Η πίστη σε κάποια θρησκεία συνήθως φέρνει παρηγοριά για τον θάνατο. Και μπροστά στον ανθρώπινο πόνο, κάθε παρηγοριά πρέπει να γίνεται αποδεκτή. Ποιο το νόημα να πεις σ’ έναν πιστό την ώρα που θρηνεί ότι κατά τη γνώμη σου δεν θα ξαναδεί τους γονείς, τα αδέλφια, το πρόωρα χαμένο παιδί του; Να εξηγήσεις σε’ ένα παιδί με ανίατη ασθένεια, ότι δεν θα πάει σε λίγο καιρό «με το Χριστούλη και τη γιαγιά», αλλά ότι απλώς ο κόσμος θα σβήσει γι’ αυτό, για πάντα;
Τα παραπάνω παραδείγματα όμως, αποτελούν ειδικές εξαιρέσεις. Ένα παρηγορητικό ψέμα είναι μια θεμιτή λύση ανάγκης. Η καλλιέργεια όμως μιας πίστης με βάση ένα ευχάριστο ψέμα, δεν είναι σε καμία περίπτωση μια θεμιτή προσέγγιση της πραγματικότητας.  Ο στόχος μας όταν είμαστε ήρεμοι και νηφάλιοι πρέπει να είναι η διακρίβωση της αλήθειας, όχι η διαστροφή και η αποφυγή της μέσω αστήρικτων αφηγημάτων.

Γιατί δυστυχώς, όλα δείχνουν ότι ο θάνατος είναι το συνολικό τέλος της οντότητάς μας. [1] [2] Το «εγώ» μας, που εδρεύει και δημιουργείται στον εγκέφαλό μας, χάνεται για πάντα με την παύση της λειτουργίας του. Η άυλη και αιώνια ψυχή είναι ένα εφεύρημα του ανθρώπου προκειμένου να αντιμετωπίσει τη θνητότητά του. Και αυτό όπως έχω ξαναγράψει, ήταν από τα δυσκολότερα πράγματα που χρειάστηκε να αποδεχθώ, χάνοντας την πίστη μου στον Θεό και αντιλαμβανόμενος ότι δεν μετέχουμε σε τίποτε μεταφυσικό. Ότι όταν πεθάνουμε, τελειώνουν όλα. Ξέρω, αρχικά ακούγεται τρομακτικό. Προσωπικά πέρασα από τα πέντε στάδια του πένθους, πριν καταφέρω να το αποδεχθώ [3]. Ο θάνατος όμως είναι άμεσα συνυφασμένος με τη ζωή. Συμβαίνει σε κάθε πλάσμα που γεννιέται, σε κάθε έναν από τα τρισεκατομμύρια ανθρώπους που έζησαν ως τώρα και που θα γεννηθούν στο μέλλον. Το τέλος έρχεται αργά ή γρήγορα για κάθε τι στο σύμπαν ζωντανό και μη, ακόμη και για το ίδιο το σύμπαν. Ο καθένας μας ζει τη ζωή του και ανάλογα με το έργο του αφήνει ένα μικρό ή μεγάλο στίγμα στους ανθρώπους γύρω του, στην κοινωνία, πριν ξεχαστεί για πάντα. Είναι φυσιολογικό. Οι περισσότεροι ξέρουμε ελάχιστα για τους παππούδες των παππούδων μας. Για τις προ-προ-προγιαγιάδες μας. Είχαν όμως απόλυτα πραγματικές οικογένειες, σχέσεις, αγωνίες, έρωτες, προσδοκίες που χάθηκαν για πάντα. Αυτό δεν σημαίνει πως η ζωή τους, η ζωή οποιουδήποτε, δεν έχει αξία. Ο καθένας μας έχει τεράστια σημασία στον μικρόκοσμό του. Οι γονείς είναι απαραίτητοι στα παιδιά τους. Οι φίλοι είναι απαραίτητοι στους φίλους. Ο καθένας είναι μοναδικός και η ζωντανή παρουσία του επηρεάζει την εξέλιξη του μέλλοντος, διαμορφώνει τον κόσμο γύρω του.

Όταν πεθαίνει κάποιος, μένει μόνο ο τρόπος που επηρέασε τους ανθρώπους γύρω του και οι αναμνήσεις του. Φωτογραφίες, βίντεο, γραπτά, οι ιστορίες που διηγούνται όσοι τον γνώριζαν. Όσο θυμόμαστε κάποιον και μιλάμε γι’ αυτόν, «παραμένει ζωντανός».  Αυτό για τους περισσότερους ανθρώπους δεν κρατάει πολύ. Τα εγγόνια μας είναι συνήθως οι τελευταίοι άνθρωποι που θα μας θυμηθούν, ίσως σε κάποια ιστορία τους στα δικά τους εγγόνια. «Εμένα ο παππούς μου μού έδωσε μπύρα όταν ήμουν 6 χρονών, και αφού γέλασα επί 15 λεπτά, έπεσα και κοιμήθηκα 12 ώρες». Κάποιος στο μέλλον θα διαβάσει για τελευταία φορά ένα σχόλιο ή μια δημοσίευσή μας στο ίντερνετ, πριν εξαφανιστεί για πάντα η υπηρεσία που τα φιλοξένησε. Και μετά, το τελευταίο ίχνος της ύπαρξής μας θα χαθεί στη ροή του χρόνου, ενώ η ύλη που κάποτε μας αποτέλεσε θα είναι από καιρό μετουσιωμένη σε εκατομμύρια νέες χημικές ενώσεις. Για εμάς όλα αυτά θα έχουν πάψει να έχουν σημασία από τη στιγμή του θανάτου μας, καθώς θα έχουμε επιστρέψει εκεί που ήμασταν το 1821. Δηλαδή, στο πουθενά. Κι αυτό δεν θα πρέπει να μας πειράζει, γιατί είναι απόλυτα φυσικό.

Το έχω γράψει πολλές φορές. Η τύχη και οι συνθήκες «μας χάρισαν» ένα απίστευτο δώρο. Ένα συγκεκριμένο σπερματοζωάριο γονιμοποίησε ένα συγκεκριμένο ωάριο, ώστε τελικά να συλληφθούμε, να γεννηθούμε και να αναπτυχθούμε εμείς, έχοντας αυτοσυνείδηση, μνήμη, αισθήσεις και ικανότητα συλλογισμών. Κι αυτό το δώρο έχει περιορισμένη χρονική διάρκεια. Διαρκεί όσο κρατάει η ζωή μας. Γι’ αυτό πρέπει να το χαρούμε στο έπακρο όσο είμαστε ζωντανοί, και να μην μεμψιμοιρούμε που δεν έχει κι άλλο καλύτερο και αιώνιο αργότερα. 
Όσοι γαλουχήθηκαν από θρησκεία που υπόσχεται μετά θάνατον συνέχεια, θα αναρωτηθούν αυτομάτως, «ποιο είναι το νόημα της ζωής, αν τελικά απλώς πεθαίνεις στο τέλος της;»
Κι εγώ θα επαναλάβω, το νόημα της ζωής, είναι αυτό που αποφασίζει να της δώσει ο καθένας μας. Δεν υπάρχει κάποιο βαθύτερο «νόημα του νοήματος», που πρέπει να ακολουθήσουμε όλοι για να βρούμε την ευτυχία. Πέρα από τις «σαρκικές» ανέσεις, απολαύσεις και ηδονές όπως στέγη, φαγητό, ποτό, σεξ, απροβλημάτιστη ζωή κλπ που είναι φαντάζομαι κοινές επιδιώξεις κάθε ζωντανού πλάσματος, έχουμε αρκετά εξελιγμένο εγκέφαλο ώστε να γοητευόμαστε από πιο πολύπλοκα θέματα. Η αναζήτηση της γνώσης για παράδειγμα, είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ενασχόληση. Η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της φύσης, η βιολογία, η φυσική, η χημεία, δημιουργούν μια μεγαλειώδη προοπτική του κόσμου, που -δικαίως- προκαλεί δέος. Μια ματιά στον νυχτερινό ουρανό με τηλεσκόπιο, μπορεί να αλλάξει πραγματικά την προοπτική κάποιου. Να δει με τα ίδια του τα μάτια πόσο μικροί είμαστε, πόσο αχανές είναι το σύμπαν.
Από την άλλη, η μητρότητα, η πατρότητα, ο έρωτας (ειδικά ο έρωτας), ο αλτρουισμός, η «ανάγκη» να αφήσεις έναν καλύτερο κόσμο, οι τέχνες (ειδικά η μουσική), όλα όσα σε κάνουν ζωντανό ον και μάλιστα άνθρωπο με πολύπλοκο εγκέφαλο και συναισθήματα, είναι λόγοι να θέλει κανείς να ζήσει και να χαρεί την κάθε στιγμή, να δημιουργήσει, να αφήσει πίσω του κάτι καλό. Ακόμη κι αν η ζωή είναι δύσκολη και σύντομη. Ακόμη κι αν το έργο του είναι εύθραυστο και εφήμερο.

Κι όταν τελικά έρθει η ώρα μας να φύγουμε, ένα «θετικό ισοζύγιο ζωής» είναι η καλύτερη συνεισφορά στο χωροχρονικό μικρόκοσμο της Γης μας, και οι θετικές αναμνήσεις είναι ο καλύτερος επίλογος της ύπαρξής μας. Επειδή κατά τα άλλα για το σύμπαν, τίποτε απολύτως δεν έχει σημασία και όλα είναι προσωρινά. Και αυτό δεν θα έπρεπε να μας πειράζει.

===Οι διαχειριστές της σελίδας θεωρούν απαραίτητο να διευκρινίσουν πως η παρούσα δημοσίευση δεν έχει σκοπό να χαρακτηρίσει υποτιμητικά, αρνητικά ή με οποιονδήποτε άλλο κακεντρεχή τρόπο συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων.===

[1] You don't have a soul: The real science that debunks superstitious charlatans https://www.salon.com/2015/01/25/you_dont_have_a_soul_the_real_science_that_debunks_superstitious_charlatans/

[2] Understanding Brain, Mind and Soul: Contributions from Neurology and Neurosurgery https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3115284/

[3] Τα πέντε στάδια του πένθους https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BF_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CF%80%CE%BB%CE%B5%CF%81-%CE%A1%CE%BF%CF%82