Η ψυχή

 Έχω αναφερθεί πολλές φορές στο πόσο ελλιπώς αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια μας. Για την προοπτική μας, είμαστε το κέντρο του κόσμου. Το Εγώ μας έχει τεράστια σημασία. Η προοπτική της ανυπαρξίας είναι απίστευτα τρομακτική. Και καθώς η ύπαρξή μας έχει τόσο μεγάλη σημασία σε προσωπικό επίπεδο, είναι εύκολο να θεωρήσουμε ότι είναι εξίσου σημαντική σε κοσμικό επίπεδο και μάλιστα έχει απώτερο σκοπό. Είμαστε «εγωιστικά» επιρρεπείς στο να πειστούμε και να πιστέψουμε χωρίς καμία απόδειξη ότι εκτός από το φθαρτό σώμα μας έχουμε και ένα άφθαρτο πνεύμα. Μια άυλη, αόρατη, ακαθόριστη «συνοχή» των σκέψεων και της προσωπικότητας μας, που υπάρχει έξω από τον εγκέφαλό μας, και συνεχίζει να «ζει», όταν το σώμα πεθάνει.

 Μια τέτοια θεώρηση προκαλεί αυτομάτως διάφορα ερωτήματα. Πότε «δημιουργείται» η ψυχή; Κατά τη σύλληψη; Κατά τη γέννηση; Υπάρχει κάπου και περιμένει ένα σώμα για να το κατοικήσει; Είναι αιώνια και πηγαίνει από σώμα σε σώμα; Αν ναι, πόσες ψυχές υπάρχουν και ανακυκλώνονται; Τελειώνει ποτέ αυτός ο κύκλος και τι συμβαίνει τότε; Από πού εμφανίζονται νέες ψυχές καθώς αυξάνεται ο ανθρώπινος πληθυσμός; Τι συμβαίνει με την ψυχή ενός εμβρύου ή μωρού αν αυτό πεθάνει; Τι συμβαίνει στην ψυχή, αν ένας άνθρωπος μετά από κρανιακό τραύμα, εγκεφαλικό ή ασθένεια, ή από κάποια εσωτερική «αποκάλυψη», αλλάξει εντελώς προσωπικότητα και συμπεριφορά; Αλλάζει και η ψυχή μαζι με τον εγκέφαλο; Και αν κρίνεται, η κρίση αφορά το πριν ή το μετά την αλλαγή; Τι συμβαίνει στην ψυχή ενός κατ’ εξακολούθηση βιαστή ή δολοφόνου, αν κάποια στιγμή συνειδητοποιήσει το λάθος των πράξεών του, μετανοήσει, ή θυσιάσει αλτρουιστικά τη ζωή του για να σώσει άλλους ; Τι συμβαίνει στην ψυχή ενός γιατρού ευεργέτη της ανθρωπότητας και φάρου καλοσύνης, αν κάποια στιγμή τρελαθεί και αποφασίσει να σκοτώσει τους ασθενείς ενός νοσοκομείου «από ευσπλαχνία»; Γιατί διαμορφώνεται και κρίνεται το μέλλον μιας άυλης αιώνιας ψυχής, από τις επιλογές ενός περιορισμένου ανθρώπινου μυαλού, ανθρώπων που έζησαν σε τόσο διαφορετικές ιστορικά στιγμές, κουλτούρες, τόπους, θρησκείες, πιστεύω; Πώς μπορεί να είναι δίκαιο αυτό για όλες τις ψυχές, για όλους τους ανθρώπους;

Τα συστήματα πίστεως -όχι τυχαία- έχουν την τάση να βάζουν κανόνες ενάντια στην ανθρώπινη φύση, προκειμένου «να τιθασεύσουν το πνεύμα». Θεωρούν ότι η ψυχή θέλει βελτίωση, εκπαίδευση, περιορισμούς, κανόνες, πειθαρχία. Έτσι, η ερωτική επαφή θεωρείται αμαρτία ή σπατάλη ενέργειας. Η ομοφυλοφιλία, ανώμαλο πάθος «προς διόρθωσην» [1]. Η χαρά και το γέλιο, ανοησία. Το σώμα πρέπει να υποφέρει, να νηστεύει, να μάθει να υπακούει. Το μυαλό πρέπει να περιορίζεται να καταπιέζεται, να ακολουθεί δόγματα. Μυαλό και σώμα πρέπει να συμμετέχουν ενοχικά σε βαρετές και ανούσιες τελετές, προσευχές, ανάγνωση ιερών κειμένων, σε στείρες διαδικασίες. Ακόμη όμως κι αν κάποιος θέλει να ασπαστεί απόλυτα μια θρησκεία, είναι πρακτικά αδύνατο να ακολουθεί τις επιταγές της κάθε στιγμή της ζωής του. Τα δόγματα είναι συνήθως τόσο απόλυτα, που είναι πρακτικά αδύνατο να μην ξεφύγεις από αυτά. Ουσιαστικά κάθε πιστός έχει τη δική του άποψη για τη «σωστή» διαχείριση της ψυχής, τόσο της δικής του όσο και των άλλων. Για τον χριστιανό οι ψυχές είναι ήδη αμαρτωλές και «πτωτικές», και ο στόχος της θέωσης σχεδόν άπιαστος [2]. Εξίσου άπιαστη είναι και η «ένωση με το σύμπαν» ενός μοναχού στο Θιβέτ που διαλογίζεται από πέντε χρονών μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του. Αν κάποιοι μέσα από αυτά τα πιστεύω βρίσκουν πληρότητα και γαλήνη όσο ζουν χωρίς να ενοχλούν ή να βλάπτουν κάποιον, όλα καλά. Αν όμως στην προσπάθεια να σώσουν την αναπόδεικτη αιώνια ψυχή τους, ξοδεύουν τη ζωή τους υποφέροντας, έχοντας ενοχές ή κάνοντας κακό σε άλλους, κάτι δεν πάει καλά με τα πιστεύω τους.

Για τη «σωτηρία της ψυχής», πολλά συστήματα πίστεως προτείνουν ως ιδανικές καταστάσεις την απομάκρυνση από τα εγκόσμια, τον ασκητισμό, την απομόνωση, την αυτο-περισυλλογή, την επανάληψη προσευχών, την ανάγνωση «ιερών βιβλίων», το συστηματικό άδειασμα του μυαλού, την ηθελημένη και εσκεμμένη στάση της σκέψης. Δεν υπάρχει κάποιο σύστημα πίστεως που να προωθεί και να υποστηρίζει τη δημιουργία, τη λογική, την παραγωγική σκέψη, την αναζήτηση της δομής της πραγματικότητας, της αλήθειας, την εξέλιξη του μυαλού. Είτε προσπαθώντας να γίνουν «ένα με το σύμπαν» και να κάνουν «αστρικό ταξίδι», είτε προσευχόμενοι και επαναλαμβάνοντας φράσεις στο μυαλό τους, όσοι πιστεύουν στην ύπαρξη της ψυχής δίνουν στο Εγώ τους μια αστήρικτη «αιθέρια υπόσταση». Προβάλλουν γύρω τους αυτό που δημιουργούν στο μυαλό τους. Τους έχει επιλέξει ο θεός, τους τιμωρεί ο θεός, τους βασανίζουν δαίμονες, τους επισκέπτονται εξωγήινοι, επικοινωνούν με ξωτικά, με φαντάσματα, με νεκρούς. Πιστεύουν ότι βγαίνουν από το σώμα τους, ότι στέλνουν θετική ενέργεια, ότι τους ματιάζουν, ότι τους κάνουν μάγια. Δυστυχώς η ιδέα της ψυχής είναι ένας ακόμη ευσεβής πόθος, που μπορεί να γίνει «μαστίγιο και καρότο» στα χέρια μιας θρησκείας, ενός πνευματικού ηγέτη. Η πίστη στην ύπαρξη ψυχής οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις σε προβλήματα, φοβίες, διακρίσεις, χειραγώγηση, διχασμό, βία.

Ακόμη όμως και να είχαμε ψυχή, ποια θα ήταν η «αξία» της;

Ζούμε σ’ έναν πλανήτη μικρότερο από μόριο νερού στον αχανή ωκεανό του σύμπαντος. Στην ιστορία της ανθρωπότητας, μέχρι στιγμής, έχουν γεννηθεί περίπου εκατόν δέκα επτά δισεκατομμύρια άνθρωποι συνολικά [3]. Αυτή τη στιγμή είμαστε ζωντανοί περίπου οκτώ δισεκατομμύρια [4]. Ως οντότητες, είμαστε μικρότεροι από υποατομικά σωματίδια σ’ αυτό το μόριο νερού. Ενεργειακά, είμαστε πιο ασήμαντοι από μόρια άνθρακα μέσα σε μια μαύρη τρύπα. Είμαστε όμως τόσο εγωπαθείς από τη φύση μας, που πολλοί είναι πεπεισμένοι ότι αυτή η ελάχιστη σπίθα συνείδησης που ονομάζουμε «εγώ», έχει τεράστια συμπαντική αξία και λόγο ύπαρξης. Ότι κακόβουλες, αόρατες δυνάμεις την επιβουλεύονται για να την υποδουλώσουν, να τη βασανίσουν. Ότι πρέπει να προσεύχονται για τη βοήθεια άλλων, καλοπροαίρετων πανίσχυρων δυνάμεων, που αντί να πατάξουν εξαρχής το κακό, κάθονται και παίζουν ζάρια για το αν το κάθε ατελές κατασκεύασμα που ονομάζεται άνθρωπος καταφέρει τελικά ή όχι να σώσει την ψυχή του. Είναι πολύ δύσκολο για κάποιους να δεχθούν ότι δεν είναι το κέντρο του κόσμου. Ότι έχουν πεπερασμένη σημασία, ζωή, ύπαρξη όπως συμβαίνει με τα πάντα, ακόμη και με το ίδιο το σύμπαν. Ο άνθρωπος δείχνει για μια ακόμη φορά τον εγωκεντρισμό και τον ναρκισσισμό του.

Το Εγώ μας σχηματίζεται και ζει μέσα στο μυαλό μας, υπακούει στους νόμους της φυσικής και της χημείας και πεθαίνει μαζί με το σώμα μας. Κάποιοι θεωρούν ότι μια τέτοια «υλιστική» προσέγγιση και απόρριψη της ύπαρξης της ψυχής, κάνει τον άνθρωπο ψυχρό, ασυγκίνητο, μηδενιστή. Δεν είναι έτσι. Η κατανόηση της λειτουργίας του κόσμου δεν κάνει τα συναισθήματα λιγότερο πραγματικά ή έντονα. Μπορεί να καταλαβαίνω ότι όσα νιώθω είναι ηλεκτροχημικές διαδικασίες στον εγκέφαλό μου, αυτό όμως δεν κάνει τη μουσική λιγότερο απολαυστική, τη χαρά ή τη λύπη λιγότερο έντονες, τον έρωτα αδιάφορο, τη ζωή ανεπιθύμητη. Αντιθέτως, η κατανόηση της φυσικής λειτουργίας του σύμπαντος, η δυναμική της φυσικής εξέλιξης της ζωής στη Γη, μου προκαλούν μεγαλύτερο δέος απ’ ότι όταν πίστευα ότι όλα είναι φτιαγμένα από κάποια ανώτερη δύναμη.

 Όταν σου έχουν τάξει την αιωνιότητα, η ανθρώπινη ζωή τείνει να σου φαίνεται μικρή και ασήμαντη. Οι πιστοί συνήθως σκέφτονται, «αν τελειώνουν όλα εδώ, γιατί να έχει σημασία οτιδήποτε;». Μα ακριβώς επειδή όταν η ζωή τελειώσει, δεν υπάρχει συνέχεια κάπου αλλού. Η μόνη πραγματικότητα που θα βιώσουμε ποτέ, που έχει σημασία και αξία, είναι αυτή που ζούμε. Το τέλος της συνείδησής μας μαζί με τον θάνατό μας, αποτελεί το μεγαλύτερο κίνητρο για να ζήσουμε μια όσο το δυνατόν πληρέστερη ζωή. Και η ενσυναίσθηση, αποτέλεσμα της Εξέλιξης και εξελικτικό πλεονέκτημα -είναι η εσωτερική φωνή που ενάντια στον εγωισμό μας, μας παρακινεί να αφήσουμε έναν όσο καλύτερο κόσμο γίνεται για τους επόμενους προσωρινούς επισκέπτες του φαινομένου που ονομάζουμε ζωή.

Παραπομπές:

[1] H Χριστιανική οπτική στο ζήτημα της ομοφυλοφιλίας
https://www.pemptousia.gr/2018/07/i-christianiki-optiki-sto-zitima-tis-omofilofilias/

[2] Τι είναι η θέωση

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%AD%CF%89%CF%83%CE%B7

[3] Πόσοι άνθρωποι έχουν γεννηθεί συνολικά στη Γη
https://www.prb.org/articles/how-many-people-have-ever-lived-on-earth/

[4] Πόσοι άνθρωποι είναι ζωντανοί αυτή τη στιγμή στη Γη

https://www.un.org/en/global-issues/population